Τι είναι – Πόσοι – Γιατί

Η αυτοκτονία και NSSI δεν είναι σπάνια ούτε μονοδιάστατα φαινόμενα. Επηρεάζουν χιλιάδες ανθρώπους και οικογένειες, με ψυχολογικές, βιολογικές και κοινωνικές ρίζες. Στο άρθρο αυτό εξηγούμε τι είναι, πόσοι επηρεάζονται και γιατί, και συγκεντρώνουμε τις πιο τεκμηριωμένες πρακτικές για πρόληψη και θεραπεία.

Η αυτοκτονία είναι μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας. Κάθε χρόνο πάνω από 700.000 άνθρωποι πεθαίνουν με αυτόν τον τρόπο διεθνώς, ενώ στις ηλικίες 15–29 αποτελεί την τρίτη αιτία θανάτου. Οι περισσότεροι θάνατοι καταγράφονται σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο με μία μόνο αιτία· γεννιέται από τη σύμπλεξη ψυχολογικών, βιολογικών, κοινωνικοοικονομικών και πολιτισμικών παραγόντων (WHO, 2025).

Στην Ελλάδα, τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ αναφέρουν 516 θανάτους από αυτοκτονία για το 2022, αριθμός συγκρίσιμος με προηγούμενα έτη και σημείο αναφοράς για τη δημόσια συζήτηση (ELSTAT, 21/02/2025). Παράλληλα, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στον μη αυτοκτονικό αυτοτραυματισμό (NSSI) — σκόπιμη αυτοβλάβη χωρίς πρόθεση θανάτου. Στους εφήβους, οι μετα-αναλύσεις δείχνουν διά βίου επιπολασμό περίπου 18–23%, υψηλότερο στα κορίτσια, και σαφή σύνδεση με αυξημένο μελλοντικό κίνδυνο απόπειρας (Xiao et al., 2022· Farkas et al., 2023· Denton et al., 2024).

Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Η σύγχρονη αυτοκτονιολογία έχει εγκαταλείψει τις μονοαιτιακές εξηγήσεις. Αντί γι’ αυτό, μελετά πώς ο ιδεασμός γεννιέται και πώς —υπό συγκεκριμένες συνθήκες— μετατρέπεται σε συμπεριφορά. Το πλαίσιο “ideation-to-action” υπογραμμίζει ότι άλλοι παράγοντες τροφοδοτούν τις σκέψεις και άλλοι διευκολύνουν την πράξη (Klonsky & May, 2016).

Αυτοκτονία vs. Αυτοτραυματισμός

Η ακριβής ορολογία είναι κρίσιμη για την κλινική πράξη, την έρευνα και τη δημοσιογραφία. Αυτοκτονία ορίζεται ο θάνατος που οφείλεται σε σκόπιμη αυτοπροκαλούμενη βλάβη με πρόθεση θανάτου (WHO, 2021). Στη βιβλιογραφία προτείνεται ο όρος death by suicide αντί του completed suicide, για να αποφεύγονται ηθικές αποχρώσεις (Silverman, 2014). Απόπειρα αυτοκτονίας είναι κάθε μη θανατηφόρα αυτοβλάβη με πρόθεση θανάτου, ανεξάρτητα από την έκβαση, και αποτελεί τον ισχυρότερο μεμονωμένο δείκτη μελλοντικού κινδύνου — έως και 20–30 φορές πάνω από τον γενικό πληθυσμό (Nock et al., 2008).

Διαφορετικό φαινόμενο είναι ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός (NSSI): επαναλαμβανόμενη αυτοβλάβη χωρίς πρόθεση θανάτου (π.χ. κοψίματα, καψίματα), που στο DSM-5 περιγράφεται ως προτεινόμενη διαταραχή για περαιτέρω μελέτη. Ο βασικός του ρόλος είναι η ρύθμιση του συναισθήματος — να μειωθεί μια έντονη αρνητική διέγερση ή ένα επώδυνο «μούδιασμα». Παρότι δεν στοχεύει στον θάνατο, ο NSSI συνδέεται με 2–4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα μελλοντικής απόπειρας (Xiao et al., 2022· Denton et al., 2024).

Στην εκτίμηση κινδύνου ξεχωρίζουμε τον παθητικό ιδεασμό («μακάρι να μην ξυπνήσω») από τον ενεργητικό ιδεασμό (συγκεκριμένες σκέψεις ή σχέδια). Η διάκριση αυτή κατευθύνει άμεσα τις κλινικές αποφάσεις (Beck et al., 1979). Ιστορικοί όροι όπως parasuicidal behaviors ή suicidal gestures αποφεύγονται πλέον: ο πρώτος είναι ασαφής, και ο δεύτερος συχνά υποτιμά τη σοβαρότητα του κινδύνου. Όταν χρειάζεται, προτιμάμε ακριβέστερες περιγραφές, όπως self-poisoning για υπερδοσολογίες ή aborted suicide attempt όταν μια απόπειρα διακόπτεται.

Όσο για το «γιατί» κάποιοι προχωρούν σε απόπειρα, τα σύγχρονα μοντέλα δίνουν συμπληρωματικές εξηγήσεις. Η Διαπροσωπική-Ψυχολογική Θεωρία (IPT) υποστηρίζει ότι η επικίνδυνη επιθυμία γεννιέται όταν συνυπάρχουν ματαιωμένη αίσθηση ανήκειν και αντιληπτή επιβάρυνση προς τους άλλους· η μετάβαση σε συμπεριφορά απαιτεί μια «επίκτητη ικανότητα» εξοικείωσης με πόνο και φόβο, με την απελπισία να δρα ως επιταχυντής (Van Orden et al., 2010· Chu et al., 2017· Beck, 1974/1979). Το Ολοκληρωμένο Κινητροδοτικό-Βουλητικό Μοντέλο (IMV) χαρτογραφεί τρεις φάσεις: ευαλωτότητες που οδηγούν σε ήττα και παγίδευση (ιδεασμός) και, στη συνέχεια, βουλητικούς «ενεργοποιητές» όπως πρόσβαση σε μέσα, παρορμητικότητα και προηγούμενη απόπειρα, που διευκολύνουν τη μετάβαση στην πράξη (O’Connor & Kirtley, 2018· Wetherall et al., 2019· Souza et al., 2024). Η Θεωρία Τριών Βημάτων (3ST) συνοψίζει: πόνος και απόγνωση γεννούν ιδεασμό· οι δεσμοί/συνδεσιμότητα ρυθμίζουν την έντασή του· και η ικανότητα —μαζί με την πρόσβαση στα μέσα— κάνει την απόπειρα εφικτή (Klonsky & May, 2015· Klonsky, 2021).

Συνολικά, άλλο είναι να εξηγούμε πώς ξεκινούν οι σκέψεις κι άλλο πώς φτάνουμε στη συμπεριφορά. Αυτή η διάκριση δεν είναι απλώς θεωρητική: κατευθύνει την πράξη. Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις στοχεύουν την απελπισία, τη γνωστική ακαμψία και τη δυσρύθμιση συναισθήματος, ενώ τα μέτρα δημόσιας υγείας εστιάζουν στον περιορισμό πρόσβασης σε θανατηφόρα μέσα — δύο συμπληρωματικοί δρόμοι για να σωθούν ζωές (Klonsky & May, 2016).

Διάβασε επιπλέον

Ψυχολογικές αιτίες & μηχανισμοί (εκτεταμένη ανάλυση)

Η «αιτιολογία» είναι πολυεπίπεδη· οι ψυχολογικοί μηχανισμοί λειτουργούν σε σύμπλεγμα με βιολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Μεγάλες μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι οι παραδοσιακοί «μεμονωμένοι» δείκτες έχουν μέτρια ή μικρά προγνωστικά μεγέθη και απαιτείται συνδυαστική προσέγγιση αξιολόγησης/παρέμβασης (Franklin et al., 2017).

 Διαταραχές ψυχικής υγείας & συννοσηρότητα

Κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές, PTSD, διαταραχές χρήσης ουσιών και οριακή διαταραχή προσωπικότητας αυξάνουν τον κίνδυνο ιδεασμού/απόπειρας, ιδιαίτερα σε παρουσία προηγούμενης απόπειρας και υψηλής παρορμητικότητας/επιθετικότητας. Η απόγνωση (όχι μόνο η καταθλιπτική διάθεση) έχει δειχθεί ισχυρά σχετιζόμενη με μελλοντικό κίνδυνο (Beck et al., 1974/1979; Balsamo et al., 2020).

 Γνωστικές/συναισθηματικές διεργασίες

• Απόγνωση & αρνητικές προσδοκίες για το μέλλον (hopelessness): θεμελιώδης μηχανισμός (Beck), συνδέεται ανεξάρτητα με ιδεασμό/απόπειρα και ενίοτε προβλέπει θάνατο περισσότερο από τη σοβαρότητα της κατάθλιψης (Beck; Horwitz et al., 2016).

  Advertising

  
  

• Γνωστική ακαμψία/διχοτομική σκέψη και προσοχικές μεροληψίες προς απειλητικά/αυτό-απαξιωτικά ερεθίσματα ενισχύουν την παγίδευση και την αίσθηση «χωρίς διεξόδου»· συνοπτικές ανασκοπήσεις προτείνουν ρόλο για στοχευμένη τροποποίηση προσοχής/γνωστικών σχημάτων (συνθετικά meta-analytic ευρήματα) (Franklin et al., 2017; πρόσφατες συνθέσεις).

• Δυσρύθμιση συναισθήματος: χαμηλή ανεκτικότητα δυσφορίας, έντονη ντροπή/ενοχή, δυσλειτουργική ρύθμιση (π.χ. κατάχρηση ουσιών, NSSI) τροφοδοτούν επεισόδια υψηλού κινδύνου· βασικός θεραπευτικός στόχος σε DBT/CBT.

 Τραύμα, «ήττα/παγίδευση» και διαπροσωπικές πιέσεις

Το ιστορικό παιδικής κακοποίησης/παραμέλησης και οι επαναλαμβανόμενες εμπειρίες ήττας συνδέονται με αίσθηση παγίδευσης (entrapment)—κεντρική διεργασία στο IMV που οδηγεί σε ιδεασμό όταν η διαφυγή φαίνεται αδύνατη (O’Connor & Kirtley, 2018; Souza et al., 2024). Οι διαπροσωπικοί παράγοντες (μοναξιά, σύγκρουση, στιγματισμός) τροφοδοτούν την ματαιωμένη αίσθηση ανήκειν και την αντιληπτή επιβάρυνση (IPT).

Μειονοτικό στρες & ανισότητες

Άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ και άλλες μειονοτικές ομάδες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά ιδεασμού/απόπειρας, με μηχανισμούς που περιλαμβάνουν εσωτερικευμένο στίγμα, διακρίσεις και μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες (Manges et al., 2024; Williams et al., 2023). Νεότερα επίσημα δεδομένα από το ONS (Ην. Βασίλειο) δείχνουν >2x κίνδυνο για αυτοκτονία/αυτοτραυματισμό σε LGB+ ενήλικες (2021–2023), υπογραμμίζοντας ανάγκη για στοχευμένες στρατηγικές (ONS 2025· δημοσιογραφική σύνοψη).

 Ο NSSI ως μηχανισμός ρύθμισης συναισθήματος

Ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός (NSSI) είναι κατά κύριο λόγο ενδοπροσωπικός μηχανισμός αρνητικής ενίσχυσης (μείωση δυσφορίας/μούδιασμα) και δευτερευόντως έχει διαπροσωπικές λειτουργίες (π.χ. επικοινωνία ανάγκης)· η διπλή αυτή λειτουργία επιβεβαιώνεται από ανασκοπήσεις/μετα-αναλύσεις (Klonsky, 2007; Taylor et al., 2018). Τα εργαλεία αξιολόγησης (π.χ. ISAS) βοηθούν στη χαρτογράφηση ακριβών λειτουργιών για στοχευμένη θεραπεία (Klonsky & Glenn, 2009).

 Πρόληψη/Θεραπεία

• Χαρτογράφηση ανά φάση (ideation-to-action): παρεμβάσεις που μειώνουν απελπισία/παγίδευση (CBT-SP, BA, problem-solving therapy, ενίσχυση δεσμών) για τον ιδεασμό· περιορισμός πρόσβασης σε μέσα, ενίσχυση ανασταλτικών δεσμών και μείωση παρορμητικότητας (π.χ. φαρμακευτικά όπου ενδείκνυται) για την αποτροπή μετάβασης σε απόπειρα (O’Connor & Kirtley, 2018; Klonsky & May, 2016).

• DBT/δεξιότητες ρύθμισης συναισθήματος για NSSI/παρορμητικότητα· CBT για γνωστικές στρεβλώσεις/απόγνωση· οικογενειακές/σχολικές παρεμβάσεις για ενίσχυση δεσμών.

• Προσαρμογή σε μειονοτικά stressors (εκπαίδευση επαγγελματιών, προσβάσιμες υπηρεσίες, αντι-στιγματικές πρακτικές) (Manges et al., 2024).

  Advertising

  
  

 

Οι Βιολογικοί και Ιατρικοί Παράγοντες της Αυτοκτονίας – Το σώμα πίσω από τον πόνο

Η αυτοκτονία και ο μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός (NSSI) συχνά αντιμετωπίζονται ως καθαρά ψυχολογικά φαινόμενα. Ωστόσο, η σύγχρονη έρευνα αποδεικνύει ότι πίσω από την ψυχική οδύνη βρίσκεται μια σύνθετη βιολογική βάση, που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον, το στρες και την προσωπικότητα του ατόμου.

Ο εγκέφαλος, οι ορμόνες και το ανοσοποιητικό σύστημα «συνομιλούν» με τον ψυχισμό μας, δημιουργώντας ένα νευροβιολογικό υπόβαθρο ευαλωτότητας. Αυτή η ενότητα εξετάζει τους βασικούς μηχανισμούς που συνδέονται με τον αυτοκτονικό κίνδυνο, χωρίς να εγκλωβίζεται στη βιολογική μονομέρεια, αλλά φωτίζοντας την αλληλεπίδραση βιολογίας και ψυχής.

1 Η χημεία της απελπισίας – Νευροδιαβιβαστές και εγκέφαλος

Η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και το γλουταμινικό είναι τρεις βασικοί νευροδιαβιβαστές που συμμετέχουν στη ρύθμιση διάθεσης, παρορμητικότητας και συναισθήματος.

 Σεροτονίνη – Η «σιωπηλή» ορμόνη της ισορροπίας

Χαμηλά επίπεδα του μεταβολίτη 5-HIAA στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, όπως έχουν δείξει κλασικές και σύγχρονες μελέτες (Mann et al., 2001; Turecki & Brent, 2019), συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικής συμπεριφοράς.
Η μειωμένη σεροτονινεργική δραστηριότητα φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με παρορμητικότητα και επιθετικότητα, παρά με τη θλίψη καθαυτή. Ο εγκέφαλος ενός ατόμου που επιχειρεί αυτοκτονία «μαθαίνει» να ανέχεται τον πόνο — μια βιολογική προσαρμογή που καθιστά την πράξη πιο εφικτή.

 Ντοπαμίνη και ανταμοιβή – Όταν τίποτα δεν δίνει νόημα

Η ντοπαμίνη, που συνδέεται με την ανταμοιβή και την κινητροδότηση, φαίνεται να μειώνεται σε περιόδους έντονης κατάθλιψης και απελπισίας. Η ανηδονία, η απώλεια ικανότητας για ευχαρίστηση, αποτελεί νευροβιολογικό «σύμπτωμα» που εξηγεί γιατί τα άτομα αυτά αισθάνονται πως «δεν υπάρχει τίποτα να τα κρατήσει».

Γλουταμινικό και NMDA – η νέα γενιά των ανακαλύψεων

Τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη στράφηκε στο γλουταμινεργικό σύστημα. Ανταγωνιστές NMDA όπως η κεταμίνη και η εσκεταμίνη έχουν δείξει εντυπωσιακά αποτελέσματα στη ραγδαία μείωση της αυτοκτονικής ιδεασίας μέσα σε 24–72 ώρες (Shen et al., 2024; Barzkar et al., 2025).
Η δράση τους όμως δεν είναι «αντικαταθλιπτική» με την κλασική έννοια· φαίνεται να «επανασυνδέει» προσωρινά το άτομο με την ικανότητα να νιώσει ελπίδα, δίνοντας κρίσιμο χρόνο για θεραπεία.

2 Ορμόνες και Στρες – Ο Άξονας HPA

Ο υποθάλαμος, η υπόφυση και τα επινεφρίδια σχηματίζουν τον λεγόμενο άξονα HPA, το βιολογικό μας «σύστημα συναγερμού». Όταν ενεργοποιείται υπερβολικά, οδηγεί σε υπερπαραγωγή κορτιζόλης και χρόνια υπερδιέγερση.
Μελέτες έχουν δείξει ότι ασθενείς με κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό εμφανίζουν συχνά απορρύθμιση του άξονα HPA, δηλαδή ο οργανισμός δεν «σβήνει» το στρες (Mann & Currier, 2010). Αυτή η κατάσταση εξαντλεί τον εγκέφαλο, οδηγώντας σε νευροτοξικότητα, ιδίως στον ιππόκαμπο — περιοχή που ρυθμίζει το συναίσθημα και τη μνήμη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί ασθενείς περιγράφουν την εμπειρία αυτή σαν «το μυαλό μου δεν ξεκουράζεται ποτέ». Πράγματι, βιολογικά, δεν ξεκουράζεται.

3 Ο εγκέφαλος σε απεικόνιση – όταν η ρύθμιση συναισθήματος διαταράσσεται

Μελέτες απεικόνισης (MRI, fMRI, DTI) αποκαλύπτουν:

• Μειωμένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό, περιοχή υπεύθυνη για την αυτορρύθμιση και τη λήψη αποφάσεων.

• Διαταραγμένη συνδεσιμότητα στον πρόσθιο προσαγώγιο φλοιό, ο οποίος συμμετέχει στη συναισθηματική αξιολόγηση.

• Υπερδραστηριότητα της αμυγδαλής, της περιοχής του φόβου και της απειλής.

  Advertising

  
  

Οι αλλαγές αυτές δεν είναι μόνιμες· μπορούν να τροποποιηθούν με θεραπεία, ψυχοθεραπευτική και φαρμακευτική, γεγονός που αποδεικνύει την πλαστικότητα του εγκεφάλου και την ελπίδα ανάρρωσης.

4 Το σώμα φλέγεται – ο ρόλος της φλεγμονής

Η κατάθλιψη και η αυτοκτονικότητα δεν είναι μόνο «ψυχικά» φαινόμενα, αλλά συνδέονται και με σωματική φλεγμονή.
Μετα-αναλύσεις δείχνουν αυξημένα επίπεδα κυτοκινών όπως IL-6 και TNF-α σε άτομα με ιδεασμό ή απόπειρες (Dantzer et al., 2011). Η χρόνια ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού φαίνεται να επηρεάζει τη νευροδιαβίβαση, να μειώνει τη σεροτονίνη και να συμβάλλει στη λεγόμενη «νευροφλεγμονώδη κατάθλιψη».
Η φράση «ο πόνος στο μυαλό είναι και πόνος στο σώμα» αποκτά πλέον βιολογική υπόσταση.

5 Η γενετική της ευαλωτότητας – φύση και περιβάλλον

Καμία βιολογική μεταβλητή δεν δρα αυτόνομα. Οι γενετικοί παράγοντες καθορίζουν την ευαισθησία στο στρες, αλλά το περιβάλλον ενεργοποιεί ή «σιωπά» αυτά τα γονίδια.
Μελέτες διδύμων εκτιμούν ότι η κληρονομικότητα της αυτοκτονικής συμπεριφοράς κυμαίνεται γύρω στο 40–50% (Voracek & Loibl, 2007).
Το γονίδιο 5-HTTLPR του μεταφορέα σεροτονίνης έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο ιδεασμού σε συνθήκες έντονου ψυχοκοινωνικού στρες. Επιπλέον, επιγενετικοί μηχανισμοί όπως η μεθυλίωση γονιδίων του υποδοχέα κορτιζόλης (NR3C1) παρατηρούνται σε άτομα που έχουν βιώσει παιδική κακοποίηση — αποτυπώνοντας κυριολεκτικά το τραύμα πάνω στο DNA.

Η φράση του Turecki (2022) συνοψίζει τη σύγχρονη κατανόηση:

“Η αυτοκτονία δεν κληρονομείται· κληρονομείται η ευαλωτότητα στην απόγνωση.”

6 Από τη θεωρία στην πράξη – φάρμακα και βιολογικές παρεμβάσεις

Η βιολογία δεν είναι μόνο θεωρία· έχει πρακτικές θεραπευτικές εφαρμογές:

• Λίθιο: μειώνει τον κίνδυνο αυτοκτονίας σε ασθενείς με διαταραχές διάθεσης, πιθανώς μέσω σταθεροποίησης της σεροτονινεργικής δραστηριότητας και μείωσης της επιθετικότητας (Tondo et al., 2024).

• Κλοζαπίνη: το μόνο αντιψυχωσικό με επίσημη ένδειξη για πρόληψη αυτοκτονικού κινδύνου σε σχιζοφρένεια (InterSePT trial, Meltzer et al., 2003).

  Advertising

  
  

• Κεταμίνη/Εσκεταμίνη: ταχέως δρώντες NMDA ανταγωνιστές που λειτουργούν ως «γέφυρα» για θεραπεία σε κρίσιμες περιπτώσεις (Shen et al., 2024).

• Αντικαταθλιπτικά SSRIs/SNRIs: αποτελούν τη βάση θεραπείας για την υποκείμενη διαταραχή, αλλά χρειάζονται στενή παρακολούθηση, ιδιαίτερα στις πρώτες εβδομάδες.

Παράλληλα, η έρευνα εξετάζει αντιφλεγμονώδεις θεραπείες και νευροτροφικούς παράγοντες (όπως ο BDNF) ως νέες οδούς πρόληψης.

7 Η μεγάλη εικόνα – Ενσωμάτωση ψυχής και βιολογίας

Η κατανόηση των βιολογικών μηχανισμών δεν αποσκοπεί στη μείωση του φαινομένου σε χημεία, αλλά στην ανθρωπιστική ιατρική που βλέπει τον άνθρωπο ολιστικά.
Ο εγκέφαλος, τα γονίδια και οι ορμόνες δεν «ευθύνονται»· αποτελούν το υπόστρωμα μέσω του οποίου εκφράζεται η ανθρώπινη εμπειρία.
Η αυτοκτονία δεν είναι απλώς πράξη θέλησης ή αδυναμίας· είναι έκφραση δυσλειτουργίας σε πολλά επίπεδα, από το νευρωνικό έως το κοινωνικό.
Η θεραπεία, επομένως, οφείλει να στοχεύει και στα δύο: στη βιολογία και στο νόημα.

Αποτελεσματικές Παρεμβάσεις σε Ατομικό Επίπεδο

Από την απελπισία στη φροντίδα: τι πραγματικά βοηθά;

Η αυτοκτονία και ο αυτοτραυματισμός δεν είναι αναπόφευκτες εκφράσεις πόνου· είναι καταστάσεις που μπορούν να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν. Η έρευνα των τελευταίων δεκαετιών έδειξε ότι συγκεκριμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις μειώνουν τον κίνδυνο επανάληψης απόπειρας, βελτιώνουν τη ρύθμιση συναισθήματος και επαναφέρουν το άτομο στη ζωή με νόημα.

Δεν μιλάμε πια μόνο για «θεραπείες» αλλά για σχέσεις ασφάλειας, συνοχής και επιστημονικά τεκμηριωμένες δεξιότητες.
Ας δούμε ποια εργαλεία έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα, όπως καταγράφονται στις μετα-αναλύσεις και στις διεθνείς οδηγίες (WHO, APA, NICE).

Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις: Επιστροφή στη Σχέση

Η ψυχοθεραπεία είναι ο πυρήνας της αντιμετώπισης. Δεν πρόκειται μόνο για λόγια· είναι μια συναισθηματικά ρυθμιστική εμπειρία που ξαναδιδάσκει τον εγκέφαλο πώς να διαχειρίζεται τον πόνο.

1 Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT / DBT-A) – Μαθαίνοντας να αντέχεις

Η DBT (Dialectical Behavior Therapy) αποτελεί την πλέον τεκμηριωμένη ψυχοθεραπεία για την πρόληψη αυτοτραυματισμού και αυτοκτονικών συμπεριφορών.
Αναπτύχθηκε από τη Marsha Linehan (η ίδια άτομο με εμπειρία αυτοτραυματισμού), συνδυάζοντας την γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία με τη φιλοσοφία της ενσυνειδητότητας (mindfulness) και την αποδοχή.

Η θεραπεία δεν εστιάζει στο «σταμάτα να το κάνεις», αλλά στο «μάθε να αντέχεις τον πόνο χωρίς να καταστρέφεσαι».

Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν τέσσερις βασικές δεξιότητες:

1. Ενσυνειδητότητα – να παρατηρούν τα συναισθήματα χωρίς να τα αποφεύγουν.

2. Ανοχή στη δυσφορία – να αντέχουν στιγμές κρίσης χωρίς αυτοκαταστροφή.

   Advertising

   
   

3. Ρύθμιση συναισθήματος – να αναγνωρίζουν και να εκφράζουν συναισθήματα με υγιή τρόπο.

4. Διαπροσωπική αποτελεσματικότητα – να διεκδικούν, να συνδέονται, να βάζουν όρια.

Μετα-αναλύσεις δείχνουν σημαντική μείωση σε NSSI και ιδεασμό, ειδικά σε εφήβους (Kothgassner et al., 2021; Goldstein et al., 2024).
Η DBT-A (adolescent version) περιλαμβάνει ενεργά την οικογένεια, γιατί η ασφάλεια των νέων εξαρτάται από τα πλαίσια στα οποία ανήκουν.

2 Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία για Πρόληψη Αυτοκτονίας (CBT-SP)

Η CBT-SP είναι εξειδικευμένη μορφή της γνωσιακής θεραπείας για την αυτοκτονικότητα.
Στόχος της δεν είναι απλώς η αντιμετώπιση της κατάθλιψης, αλλά η αποδόμηση του ίδιου του αυτοκτονικού σχήματος σκέψης:

• αναγνώριση στρεβλώσεων τύπου «είμαι βάρος», «δεν υπάρχει διέξοδος»,

• εκμάθηση εναλλακτικών ερμηνειών,

• ανάπτυξη δεξιοτήτων προληπτικής αυτορρύθμισης.

Μετα-ανάλυση στο JAMA Psychiatry (van Ballegooijen et al., 2024) έδειξε ότι τόσο οι άμεσες (που στοχεύουν ευθέως στο ιδεασμό) όσο και οι έμμεσες (που θεραπεύουν συνυπάρχουσες διαταραχές) παρεμβάσεις CBT μειώνουν τον κίνδυνο ιδεασμού και απόπειρας.
Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και μια «γενική» θεραπεία κατάθλιψης ή άγχους μπορεί να έχει αντι-αυτοκτονικό αποτέλεσμα.

3 Συμπληρωματικές και Οικογενειακές Προσεγγίσεις

Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο, ιδιαίτερα στην εφηβεία. Οι family-based παρεμβάσεις μειώνουν το άγχος, βελτιώνουν την επικοινωνία και ενισχύουν την αίσθηση ανήκειν — βασικό προστατευτικό παράγοντα σύμφωνα με το διαπροσωπικό μοντέλο του Joiner.

Άλλες αποδεδειγμένα χρήσιμες μέθοδοι:

• Problem-Solving Therapy (PST) – ενδυνάμωση της ικανότητας επίλυσης δύσκολων καταστάσεων, μείωση της αίσθησης «παγίδευσης».

• Behavioral Activation (BA) – αύξηση δραστηριοτήτων που προσφέρουν νόημα και ενίσχυση θετικών εμπειριών.

  Advertising

  
  

Η ψυχοθεραπεία δεν είναι απλώς τεχνική· είναι επανορθωτική εμπειρία σχέσης. Η θεραπευτική συμμαχία, η εμπιστοσύνη και η συνέπεια λειτουργούν θεραπευτικά από μόνες τους.

 Φαρμακολογικές Παρεμβάσεις: Βιοχημεία της Ελπίδας

Παρότι η φαρμακοθεραπεία δεν θεραπεύει απευθείας τον ιδεασμό, μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα που τον ενισχύουν, όπως η κατάθλιψη, η παρορμητικότητα και η ψυχωσική παραμόρφωση της πραγματικότητας.

• Λίθιο – το κλασικό σταθεροποιητικό διάθεσης που παραμένει το μοναδικό φάρμακο με σαφή μείωση αυτοκτονικού κινδύνου (Tondo et al., 2024).

• Κλοζαπίνη – προστατεύει ασθενείς με σχιζοφρένεια από επαναλαμβανόμενες απόπειρες (InterSePT trial, Meltzer et al., 2003).

  Advertising

  
  

• Κεταμίνη / Εσκεταμίνη – επιφέρει ταχεία μείωση ιδεασμού, δίνοντας «παράθυρο» ελπίδας για παρέμβαση (Shen et al., 2024).

Η επιλογή φαρμάκου πρέπει να γίνεται εξατομικευμένα, μέσα από συνολική ψυχιατρική εκτίμηση και συνεχή παρακολούθηση.

3 Εργαλεία Άμεσης Παρέμβασης

Safety Planning Intervention (SPI)

Ένα από τα πιο αποτελεσματικά, απλά και πρακτικά εργαλεία. Το SPI δημιουργείται μαζί με τον ασθενή και περιλαμβάνει:

1. Προειδοποιητικά σημάδια.

   Advertising

   
   

2. Στρατηγικές αυτοκαταπράυνσης.

3. Άτομα/τόπους υποστήριξης.

4. Επαφές έκτακτης ανάγκης (π.χ. 1018, 112).

5. Βήματα για να απομακρυνθούν μέσα αυτοτραυματισμού.

   Advertising

   
   

Αποδεικνύεται ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην πρόληψη επανάληψης απόπειρας μετά την έξοδο από νοσηλεία (Stanley & Brown, 2012).

Caring Contacts – Η δύναμη του «σε θυμάμαι»

Απλές πράξεις επαφής (τηλέφωνο, μήνυμα, e-mail) μετά από μια κρίση μειώνουν την πιθανότητα επανάληψης επεισοδίου. Η αίσθηση ότι «κάποιος ενδιαφέρεται» είναι ισχυρός προστατευτικός παράγοντας.

4 Ο ρόλος της Ψηφιακής Τεχνολογίας

Η ψηφιακή εποχή έφερε νέες δυνατότητες:

• Εφαρμογές αυτορρύθμισης (mood tracking, guided breathing, crisis plans).

  Advertising

  
  

• Online CBT/DBT προγράμματα που αυξάνουν την πρόσβαση σε θεραπεία.

• Τεχνητή νοημοσύνη & machine learning για εντοπισμό προτύπων αυτοκτονικού κινδύνου σε κοινωνικά δίκτυα (με αυστηρή δεοντολογία).

Η τεχνολογία, όμως, είναι εργαλείο, όχι θεραπεία από μόνη της. Το «ανθρώπινο βλέμμα» παραμένει αναντικατάστατο.

5 Όταν η Επιστήμη Ενώνεται με την Ενσυναίσθηση

Η επιστημονική γνώση δείχνει ξεκάθαρα ότι:
Η αποτελεσματικότερη πρόληψη της αυτοκτονίας δεν βασίζεται μόνο στην τεχνική, αλλά στη σχέση εμπιστοσύνης και συνέπειας.
Η ενσυναίσθηση, η σταθερή παρουσία, η αποδοχή χωρίς κριτική και η ελπίδα είναι οι πιο θεραπευτικές “ουσίες” που διαθέτουμε.

Η ψυχοθεραπεία δεν είναι απλώς εργαλείο επιστήμης· είναι πράξη φροντίδας και ανθρωπιάς, που μετατρέπει τον πόνο σε δυνατότητα αλλαγής.

Παρεμβάσεις Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Πολιτικής

Από το άτομο στην κοινωνία – πώς η κοινότητα μπορεί να σώσει ζωές

Η αυτοκτονία δεν είναι ατομική υπόθεση· είναι καθρέφτης της κοινωνίας.
Κάθε φορά που κάποιος φτάνει στην απελπισία, πίσω του υπάρχει ένα πλέγμα κοινωνικών, οικονομικών και θεσμικών παραγόντων που είτε προστατεύουν, είτε αποτυγχάνουν να προστατεύσουν.

Η επιστήμη είναι ξεκάθαρη: τα συλλογικά μέτρα πρόληψης σώζουν περισσότερες ζωές από οποιαδήποτε μεμονωμένη ψυχοθεραπεία. Η δημόσια υγεία δεν είναι αφηρημένη έννοια — είναι η καθημερινή πραγματικότητα που καθορίζει αν ένας άνθρωπος θα έχει στήριξη πριν φτάσει στο χείλος.

---

1 Το τρίπτυχο της πρόληψης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ)

Ο ΠΟΥ (2021, 2023) μέσα από το πρόγραμμα LIVE LIFE προτείνει μια ολιστική προσέγγιση με τέσσερις άξονες δράσης:

1. L – Limit access to means (Περιορισμός πρόσβασης σε μέσα αυτοκτονίας)

2. I – Interact with the media responsibly (Υπεύθυνη κάλυψη από τα ΜΜΕ)

3. V – Value life skills in youth (Εκπαίδευση δεξιοτήτων ζωής στους νέους)

4. E – Enhance early identification, assessment, management and follow-up (Έγκαιρη ανίχνευση και υποστήριξη).

   Advertising

   
   

Αυτοί οι τέσσερις πυλώνες λειτουργούν συνεργιστικά: κανένας δεν αρκεί μόνος του, αλλά όλοι μαζί δημιουργούν μια «ομπρέλα πρόληψης» γύρω από τον πολίτη.

2 Περιορισμός Πρόσβασης σε Θανατηφόρα Μέσα

Η πιο αποτελεσματική — αλλά συχνά παραμελημένη — στρατηγική

Η έρευνα είναι αδιαμφισβήτητη: όταν μειώνεται η πρόσβαση σε μέσα αυτοκτονίας, μειώνονται και οι αυτοκτονίες.
Δεν πρόκειται για θεωρία, αλλά για ισχυρά επιδημιολογικά δεδομένα.

• Η τοποθέτηση φραγμάτων σε γέφυρες ή σημεία υψηλού κινδύνου έχει οδηγήσει σε 80–90% μείωση των περιστατικών στα συγκεκριμένα σημεία, χωρίς αντισταθμιστική αύξηση αλλού (Hawton et al., 2024).

• Η ρύθμιση της πώλησης φυτοφαρμάκων σε αγροτικές περιοχές της Ασίας οδήγησε σε θεαματική πτώση θανάτων, ειδικά σε νέους αγρότες.

  Advertising

  
  

• Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η εισαγωγή blister packs για παρακεταμόλη μείωσε δραματικά τους θανάτους από υπερδοσολογία.

• Σύμφωνα με μια πρόσφατη umbrella review (Nevarez-Flores et al., 2024), ο περιορισμός πρόσβασης σε μέσα είναι το πιο αποτελεσματικό, οικονομικά αποδοτικό και πρακτικά εφαρμόσιμο μέτρο δημόσιας υγείας.

Η φράση «όποιος θέλει, θα το κάνει» είναι επιστημονικά λανθασμένη. Οι περισσότερες απόπειρες είναι παρορμητικές και βραχυχρόνιες, και η δυσκολία πρόσβασης στα μέσα σώζει χρόνο — χρόνο για να υπάρξει βοήθεια.

3 Εκπαίδευση και Ενίσχυση Δεξιοτήτων Ζωής στους Νέους

Η αυτοκτονικότητα στους εφήβους δεν είναι μόνο σύμπτωμα ψυχικής νόσου· είναι συχνά κραυγή ανεπάρκειας δεξιοτήτων ζωής.
Προγράμματα που διδάσκουν συναισθηματική αυτορρύθμιση, ενσυναίσθηση, διαχείριση άγχους και ανθεκτικότητα μειώνουν αποδεδειγμένα την εμφάνιση NSSI και ιδεασμού (WHO, 2021).

Στην Ελλάδα, προγράμματα όπως αυτά που υλοποιεί η ΚΛΙΜΑΚΑ ή το «Ψυχολογία στο Σχολείο» του ΕΚΠΑ αποτελούν καλά παραδείγματα πρώιμης πρόληψης.
Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, η ύπαρξη σχολικού ψυχολόγου και η ενίσχυση των δεσμών μαθητών–σχολείου είναι αναγνωρισμένοι προστατευτικοί παράγοντες (Fazel et al., 2022).

4 Υπεύθυνη Δημοσιογραφία – Οι Λέξεις Μπορούν να Σκοτώνουν ή να Σώζουν

Η δημόσια αφήγηση γύρω από την αυτοκτονία έχει τεράστια επίδραση στη συμπεριφορά του πληθυσμού.
Η φαινόμενο “Werther effect” (από τον ήρωα του Γκαίτε) περιγράφει την αύξηση των αυτοκτονιών μετά από εκτενή, δραματική ή ρομαντικοποιημένη κάλυψη ενός περιστατικού.
Αντίθετα, ο “Papageno effect” δείχνει ότι ιστορίες ανάρρωσης και επιβίωσης μπορούν να έχουν προστατευτική επίδραση, ενθαρρύνοντας την αναζήτηση βοήθειας (Niederkrotenthaler et al., 2020).

Ο ΠΟΥ και οι Samaritans (2020) προτείνουν συγκεκριμένες οδηγίες:

• Αποφυγή λεπτομερειών μεθόδου ή σημείου.

  Advertising

  
  

• Αποφυγή φωτογραφιών ή τίτλων που εξιδανικεύουν την πράξη.

• Παροχή γραμμών βοήθειας στο τέλος κάθε άρθρου.

• Εστίαση στη ζωή, όχι στο θάνατο.

Η υπεύθυνη δημοσιογραφία δεν περιορίζει την ελευθερία του Τύπου· σώζει ζωές.

5 Πρωτοβάθμια Φροντίδα & Επαγγελματίες Υγείας

Οι γιατροί και οι νοσηλευτές είναι συχνά οι πρώτοι που έρχονται σε επαφή με κάποιον που σκέφτεται να αυτοκτονήσει, αλλά πολλές φορές δεν αναγνωρίζουν τα σημάδια.
Η εκπαίδευση τους σε screening και πρώτη παρέμβαση είναι ζωτικής σημασίας.

Στην Ελλάδα, το Εθνικό Δίκτυο Ψυχικής Υγείας και οι ΤοΜΥ μπορούν να λειτουργήσουν ως πρώτες γραμμές εντοπισμού και παραπομπής.
Απλά πρωτόκολλα όπως το Ask–Listen–Refer μειώνουν την πιθανότητα να «χαθεί» ένα άτομο στο σύστημα (Hogan & Grumet, 2016).

6 Παρακολούθηση και Εθνική Πολιτική

Η ύπαρξη αξιόπιστων δεδομένων είναι προϋπόθεση για κάθε στρατηγική.
Η ΕΛΣΤΑΤ, σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ, συλλέγει και αναλύει στοιχεία που επιτρέπουν την κατανόηση των τάσεων.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χώρες όπως η Φινλανδία και η Ιαπωνία μείωσαν δραματικά τα ποσοστά αυτοκτονιών μετά την εφαρμογή εθνικών στρατηγικών που συνδύαζαν πρόληψη, εκπαίδευση και έλεγχο πρόσβασης σε μέσα.
Στην Ελλάδα, η ενσωμάτωση αντίστοιχου εθνικού σχεδίου δράσης με επαρκή χρηματοδότηση θα μπορούσε να αποτελέσει ιστορική τομή.

7 Κοινωνική Ανθεκτικότητα και Κοινότητες Φροντίδας

Η πρόληψη δεν είναι μόνο θεσμική· είναι και πολιτισμική.
Κοινότητες που προωθούν τη συνοχή, την αλληλεγγύη και την ψυχική ανθεκτικότητα έχουν χαμηλότερα ποσοστά αυτοκτονίας (Durkheim, 1897/2021).
Η ύπαρξη κοινωνικών δεσμών, εθελοντικών δράσεων, ομάδων υποστήριξης και το αίσθημα «ανήκω κάπου» αποτελούν τις πιο βαθιές μορφές πρόληψης.

Η φράση «It takes a village to save a life» δεν είναι ρομαντισμός· είναι δημόσια υγεία.

8 Από τη θεωρία στην πράξη – πώς μεταφράζεται η πολιτική σε ζωή

Η πρόληψη της αυτοκτονίας απαιτεί πολιτική βούληση. Δεν αρκεί η γνώση· χρειάζεται δράση.
Πρακτικά βήματα που μπορούν να εφαρμοστούν σε εθνικό επίπεδο:

• Υποχρεωτική εκπαίδευση εκπαιδευτικών και επαγγελματιών υγείας.

  Advertising

  
  

• Γραμμές παρέμβασης 24/7 με εξειδικευμένο προσωπικό (π.χ. 1018 ΚΛΙΜΑΚΑ).

• Ενίσχυση των Κέντρων Ψυχικής Υγείας στην περιφέρεια.

• Θεσμική συνεργασία Υπουργείου Υγείας – Παιδείας – ΜΜΕ.

• Εθνική εκστρατεία ενημέρωσης για το στίγμα και την αναζήτηση βοήθειας.

  Advertising

  
  

9 Το μήνυμα της Δημόσιας Υγείας

Η αυτοκτονία δεν είναι «αρρώστια του ατόμου». Είναι σύμπτωμα μιας κοινωνίας που δεν ακούει εγκαίρως.
Η πρόληψη δεν είναι φιλανθρωπία· είναι υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του πολίτη.

Όπως αναφέρει ο ΠΟΥ (2023):

«Κάθε αυτοκτονία μπορεί να αποτραπεί, αν η κοινωνία αποφασίσει να νοιαστεί εγκαίρως.»

Τρόποι Αντιμετώπισης

Από την κρίση στην αποκατάσταση: πώς η ελπίδα γίνεται θεραπεία

Η αυτοκτονικότητα δεν είναι μόνο μια στιγμή κρίσης· είναι μια διαδικασία πόνου και αποσύνδεσης που αναπτύσσεται στο χρόνο.
Αντίστοιχα, η αντιμετώπισή της δεν είναι μία παρέμβαση, αλλά ένα συνεχές φροντίδας (continuum of care) που εκτείνεται από την πρόληψη έως την επανένταξη.

Advertising

Η επιστήμη σήμερα συμφωνεί: η ελπίδα είναι θεραπεύσιμη, και η φροντίδα πρέπει να είναι ολιστική, εξατομικευμένη και συνεργατική.

1 Η Κλινική Αντιμετώπιση – Όταν η ζωή κρέμεται από μια συζήτηση

Η πρώτη γραμμή φροντίδας ξεκινά στο σημείο κρίσης — εκεί όπου ένας άνθρωπος αποφασίζει αν θα μιλήσει ή θα σωπάσει.

• Η Αξιολόγηση του Κινδύνου

Η αξιολόγηση δεν είναι απλή «λίστα ελέγχου», αλλά συνάντηση εμπιστοσύνης.
Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας εξετάζει:

• Τον τύπο του ιδεασμού (παθητικός ή ενεργητικός).

  Advertising

  
  

• Την πρόθεση και το σχέδιο (αν έχει επιλέξει τρόπο ή μέσο).

• Την πρόσβαση στα μέσα.

• Το ιστορικό απόπειρας (ισχυρότερος προγνωστικός δείκτης μελλοντικής αυτοκτονίας).

• Την ύπαρξη προστατευτικών παραγόντων, όπως δεσμοί, θρησκευτική πίστη, αίσθηση σκοπού.

  Advertising

  
  

Η χρήση τυποποιημένων εργαλείων όπως το Columbia Suicide Severity Rating Scale (C-SSRS) βοηθά στη δομημένη εκτίμηση, χωρίς να αντικαθιστά την ανθρώπινη κρίση.

• Η Παρέμβαση στην Κρίση

Η βασική αρχή είναι: παραμένω παρών, σταθερός, χωρίς κριτική.
Η αμεσότητα, η ειλικρίνεια και η αποδοχή δημιουργούν ψυχολογικό χώρο για την ελπίδα.
Σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου απαιτείται εντατική παρακολούθηση ή νοσηλεία, πάντα με σεβασμό στην αξιοπρέπεια του ατόμου.

2 Ψυχοθεραπευτικές Παρεμβάσεις: Η Επιστήμη της Ελπίδας

1 DBT – Μαθαίνοντας να αντέχεις

Η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT) εκπαιδεύει τον εγκέφαλο να αντέχει τα συναισθήματα χωρίς να τα μετατρέπει σε βλάβη.
Στόχος της δεν είναι να «σβήσει» τον πόνο, αλλά να βοηθήσει τον άνθρωπο να επιβιώσει μέσα από αυτόν με νέους τρόπους (Linehan, 2015).
Πολλαπλές μελέτες δείχνουν ότι μειώνει NSSI και απόπειρες, αυξάνοντας την αίσθηση ελέγχου (Goldstein et al., 2024).

2 CBT-SP – Αναδόμηση της σκέψης, όχι απλή καθοδήγηση

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία για Πρόληψη Αυτοκτονίας (CBT-SP) στοχεύει στην αποδόμηση του αυτοκτονικού μοντέλου σκέψης.
Ο θεραπευτής βοηθά τον ασθενή να αναγνωρίσει γνωστικές στρεβλώσεις, να θέσει ρεαλιστικούς στόχους και να ανακτήσει τον έλεγχο μέσω πράξης και νοήματος (van Ballegooijen et al., 2024).

Advertising

3 Οικογενειακές και Συστημικές Παρεμβάσεις

Η θεραπεία δεν αφορά μόνο το άτομο, αλλά και το σύστημα σχέσεων που το περιβάλλει.
Οι family-based παρεμβάσεις μειώνουν τον κίνδυνο επανάληψης, ιδίως στους εφήβους, ενισχύοντας την επικοινωνία και τη συναισθηματική διαθεσιμότητα (Asarnow et al., 2020).
Η οικογένεια δεν πρέπει να «αποκλείεται» από τη θεραπεία· είναι μέρος της.

3 Φαρμακοθεραπεία – Όταν η βιοχημεία χρειάζεται υποστήριξη

Η φαρμακοθεραπεία λειτουργεί υποστηρικτικά, όχι υποκατάστατα της ψυχοθεραπείας.
Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις σώζει ζωές.

• Λίθιο – μειώνει δραστικά τον αυτοκτονικό κίνδυνο σε διαταραχές διάθεσης (Tondo et al., 2024).

• Κλοζαπίνη – μοναδικό αντιψυχωσικό με αναγνωρισμένη αντι-αυτοκτονική δράση (Meltzer et al., 2003).

  Advertising

  
  

• Κεταμίνη/Εσκεταμίνη – νέα θεραπευτική κατηγορία για οξεία ιδεασμό, με δράση εντός ωρών (Shen et al., 2024).

• SSRIs/SNRIs – σταθεροποιούν τη διάθεση, αλλά απαιτούν στενή παρακολούθηση στην έναρξη, λόγω ενδεχόμενης παροδικής αύξησης ενεργοποίησης.

Η θεραπευτική ομάδα οφείλει να βλέπει τον άνθρωπο πέρα από το σύμπτωμα, συνδυάζοντας φάρμακο, λόγο και υποστήριξη.

4 Εργαλεία Αυτοπροστασίας και Επανένταξης

1 Safety Planning Intervention (SPI)

Το SPI αποτελεί ένα εξατομικευμένο σχέδιο επιβίωσης που συνδιαμορφώνεται μεταξύ θεραπευτή και ασθενή.
Περιλαμβάνει:

Advertising

• Προειδοποιητικά σημάδια,

• Στρατηγικές αυτοκαταπράυνσης,

• Πρόσωπα εμπιστοσύνης,

• Επαφές κρίσης (π.χ. 1018, 112).

  Advertising

  
  

Η εφαρμογή του μειώνει τις επαναλαμβανόμενες απόπειρες και αυξάνει την αίσθηση ελέγχου (Stanley & Brown, 2012).

2 Caring Contacts – «Σε θυμάμαι»

Απλές επαφές (μήνυμα, τηλεφώνημα, e-mail) μετά από έξοδο από νοσηλεία μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα επανάληψης (Fleischmann et al., 2008).
Η αίσθηση ότι κάποιος «νοιάζεται ακόμα» είναι φαρμακολογικά ανυπολόγιστη, αλλά ψυχικά σωτήρια.

3 Επανένταξη και Νόημα

Η αποκατάσταση δεν τελειώνει με τη σταθεροποίηση.
Χρειάζεται εργασία πάνω στο νόημα της ζωής, την κοινωνική επανένταξη, και την ανακατασκευή της ταυτότητας μετά την κρίση.
Προγράμματα κοινωνικής υποστήριξης, εθελοντισμού και εκπαίδευσης αποδεικνύονται ιδιαίτερα ωφέλιμα.

5 Η Κοινότητα ως Σύμμαχος

Η φροντίδα συνεχίζεται έξω από το ιατρείο:

Advertising

• Γραμμές παρέμβασης όπως η 1018 (ΚΛΙΜΑΚΑ) και το 112 σε άμεσο κίνδυνο.

• Κέντρα Ψυχικής Υγείας και Μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης σε κρίση.

• Ομάδες αυτοβοήθειας και peer-support networks που ενισχύουν την αίσθηση ότι «ανήκω».

Η κοινότητα δεν είναι απλώς «περιβάλλον»· είναι θεραπευτικός παράγοντας.

Advertising

6 Το Συνεχές της Φροντίδας – Continuum of Care

Η διεθνής βιβλιογραφία προτείνει μια πολυεπίπεδη δομή παρέμβασης:

Επίπεδο	Στόχος	Παράδειγμα
Πρόληψη	Ενημέρωση, μείωση στίγματος	Σχολικά προγράμματα, ΜΜΕ
Έγκαιρη ανίχνευση	Αναγνώριση ιδεασμού	Πρωτοβάθμια φροντίδα, C-SSRS
Εντατική παρέμβαση	Διαχείριση κρίσης	DBT, CBT-SP, φαρμακοθεραπεία
Αποκατάσταση	Επανένταξη, νόημα	Κοινωνικά προγράμματα, caring contacts

Η φροντίδα γίνεται έτσι συνέχεια, όχι γεγονός.

7 Η Ανθρωπιστική Διάσταση της Επιστήμης

Η αυτοκτονία δεν «αντιμετωπίζεται» με αλγορίθμους· ακούγεται, συνοδεύεται, θεραπεύεται.
Η αληθινή φροντίδα δεν εξαντλείται στην παρέμβαση, αλλά εκτείνεται στη συντροφικότητα και στην επανανοηματοδότηση της ύπαρξης.

Όπως γράφει η ψυχίατρος Kay Redfield Jamison (η ίδια επιζήσασα):

Advertising

«Η ελπίδα δεν είναι συναίσθημα — είναι δεξιότητα που μαθαίνεται μέσα από τη φροντίδα.»

Συμπεράσματα – Η Ελπίδα ως Ευθύνη

Η αυτοκτονία και ο αυτοτραυματισμός είναι φαινόμενα με πολλές αιτίες: ψυχολογικές, βιολογικές και κοινωνικές. Η επιστήμη έχει δείξει ότι η πρόληψη είναι εφικτή, εφόσον υπάρχει έγκαιρη αναγνώριση, πρόσβαση σε φροντίδα και κοινωνική υποστήριξη.

Το μήνυμα είναι καθαρό: η αυτοκτονία δεν είναι αναπόφευκτη.
Μπορεί να προληφθεί με στοχευμένες παρεμβάσεις, υπεύθυνη ενημέρωση, ενίσχυση δεξιοτήτων ζωής και περιορισμό πρόσβασης σε θανατηφόρα μέσα.

Παράλληλα, κάθε πράξη φροντίδας – ένα τηλεφώνημα, μια ψυχοθεραπευτική συνεδρία, μια κοινότητα που αγκαλιάζει – αποτελεί βήμα προς την αναγέννηση της ελπίδας.

Advertising

Η κοινωνία οφείλει να σπάσει τη σιωπή και να δει την αυτοκτονία όχι ως ταμπού, αλλά ως δημόσιο ζήτημα υγείας και ανθρωπιάς.

Μήνυμα για τον αναγνώστη

Αν εσύ ή κάποιος που γνωρίζεις βρίσκεται σε κίνδυνο:
📞 κάλεσε το 112 ή τη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018 (ΚΛΙΜΑΚΑ).
Η αναζήτηση βοήθειας είναι πράξη δύναμης, όχι αδυναμίας.

Η επιστήμη της πρόληψης είναι στην ουσία επιστήμη της ελπίδας. Και η ελπίδα, όταν γίνεται πράξη, σώζει ζωές.

Πηγές  :

• Barker, C. H., et al. (2024). A systematic review and meta-analysis of non-suicidal self-injury… LSUHSC Digital Scholar. https://… (meta-analysis: NSSI 28% σε φοιτητές/νέους). digitalscholar.lsuhsc.edu

  Advertising

  
  

• Boylan, K., et al. (2025). Prevalence and correlates of non-suicidal self-injuring… JAMA Network Open (PMC). PMC

• Centers for Disease Control and Prevention. (2025). Facts about suicide. CDC

• ELSTAT. (2025, Feb 21). Causes of Death: 2022. Hellenic Statistical Authority (PDF). ΕΛΣΤΑΤ

• Gaynor, K., et al. (2023). A meta-analysis of targeted interventions for reducing self-harm and suicidality in adolescents. Comprehensive Psychiatry. ScienceDirect

  Advertising

  
  

• Hawton, K., et al. (2024). Restriction of access to means used for suicide. The Lancet Public Health. ScienceDirect

• Kothgassner, O. D., et al. (2021). Efficacy of DBT for adolescent self-harm and suicidal ideation. JAMA Network Open / PubMed. PubMed

• KLIMAKA. (2024). Στοιχεία Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών / Αύξηση 11,2% (2022 vs 2021). Klimaka

• KLIMAKA. (n.d.). Κέντρο Ημέρας / Γραμμή 1018. Klimaka

  Advertising

  
  

• Lange, S., et al. (2024). Forecasting the impact of means restriction on suicide mortality. Injury Prevention (PMC). PMC

• Lucena, N. L., et al. (2022). Self-injury prevalence in adolescents: Global systematic review and meta-analysis. Children and Youth Services Review. ScienceDirect

• Nevarez-Flores, A. G., et al. (2024). Means restriction for suicide prevention: An umbrella review. Acta Psychiatrica Scandinavica. PubMed

• Orri, M., et al. (2023). Psychosocial interventions for prevention of self-harm repetition. Evidence-Based Mental Health (PMC). PMC

  Advertising

  
  

• ReportingOnSuicide.org. (n.d.). Recommendations for reporting on suicide. Reporting on Suicide

• Samaritans. (2020). Media guidelines for reporting suicide. (PDF & web). media.samaritans.org+1

• Syversen, A. M., et al. (2024). Evaluation of DBT-A for adolescents with self-harm. BMC Psychiatry (PMC). PMC

• van Ballegooijen, W., et al. (2024). Suicidal ideation and attempts after psychosocial interventions: Meta-analysis. JAMA Psychiatry. jamanetwork.com

  Advertising

  
  

• Van Orden, K. A., et al. (2010). The Interpersonal Theory of Suicide. Psychological Review (PMC). PMC

• WHO. (2023). Preventing suicide: A resource for media professionals (update). Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

• WHO. (2025). Suicide worldwide in 2021: Global health estimates. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

• WHO. (2025). Suicide – Fact sheet (updated 25 March 2025). Παγκόσμιος Οργανισμός

  Advertising