Αρκετά χρόνια πριν ο Abraham Maslow προσπάθησε μέσα σε μία θεωρία με τη μορφή πυραμίδας να δώσει σχήμα στην ιεραρχία των ανθρωπίνων αναγκών. Η ιεραρχία των αναγκών του Abraham Maslow είναι μια από τις πιο γνωστές θεωρίες κινήτρων. Η διαδρομή του ανθρώπου από τις απολύτως βασικές ανάγκες μέχρι και την ιδανική αίσθηση της πληρότητας εκφράζεται σε αυτή τη θεωρία με κάθε λεπτομέρεια. Ο ανθρωπιστής και ψυχολόγος Maslow υπέδειξε την συγκεκριμένη ιεράρχηση που υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι αρχικά στοχεύουν στην ικανοποίηση των βασικών τους αναγκών. Εκ των υστέρων προχωρούν κλιμακωτά στην ικανοποίηση των πιο σύνθετων αναγκών τους. Ποιό είναι όμως το κίνητρο που κινητοποιεί την ανθρώπινη συμπεριφορά?
Ορίζοντας τη θεωρία
Η θεωρία του Maslow, η ιεραρχία των αναγκών, βασίζεται στην υπόθεση ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν ανάγκες που ταξινομούνται ιεραρχικά. Υπάρχουν κάποιες ανάγκες που είναι βασικές για όλους τους ανθρώπους, και ελλείψει αυτών, τίποτα άλλο δεν έχει σημασία. Μας κυβερνούν αυτές οι ανάγκες μέχρι να ικανοποιηθούν. Αφού ικανοποιήσουμε τις βασικές μας ανάγκες, δεν χρησιμεύουν πλέον ως κίνητρα και μπορούμε να αρχίσουμε να ικανοποιούμε ανάγκες υψηλότερης τάξης. Ο Maslow οργάνωσε τις ανθρώπινες ανάγκες σε μια πυραμίδα που περιλαμβάνει ανάγκες από το χαμηλότερο έως το υψηλότερο επίπεδο. Σύμφωνα με τη θεωρία, κάποιος πρέπει να ικανοποιήσει ανάγκες χαμηλότερου επιπέδου πριν να αντιμετωπίσει ανάγκες που εμφανίζονται ψηλότερα στην πυραμίδα. Πίστευε ότι αυτές οι ανάγκες είναι παρόμοιες με τα ένστικτα και παίζουν σημαντικό ρόλο στην παρακίνηση της συμπεριφοράς .
Ποιές είναι οι ανάγκες του Maslow;
Το αρχικό μοντέλο της πυραμίδας των αναγκών περιλαμβάνει πέντε στάδια. Ο Maslow είχε δηλώσει ότι οι άνθρωποι παρακινούνται να επιτύχουν ορισμένες ανάγκες και ότι ορισμένες ανάγκες υπερισχύουν των άλλων. Η πιο βασική μας ανάγκη είναι η σωματική επιβίωση και αυτό θα είναι το πρώτο πράγμα που θα παρακινήσει τη συμπεριφορά μας. Μόλις ολοκληρωθεί αυτό το επίπεδο, το επόμενο επίπεδο είναι αυτό που μας παρακινεί, και ούτω καθεξής.
Βιολογικές ανάγκες
Οι βιολογικές – φυσιολογικές ανάγκες, που είναι και η βάση στην πυραμίδα, είναι βιολογικές απαιτήσεις για την ανθρώπινη επιβίωση, π.χ. αέρας, φαγητό, ποτό, στέγη, ρούχα, ζέστη, σεξ, αναπαραγωγή, ύπνος. Εάν αυτές οι ανάγκες δεν ικανοποιηθούν, το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να λειτουργήσει τα βέλτιστα. Σύμφωνα με τον Maslow, ορισμένες από αυτές τις ανάγκες περιλαμβάνουν τις προσπάθειές μας να καλύψουμε τις ανάγκες του σώματος για ομοιόσταση. Ο Maslow θεώρησε τις φυσιολογικές ανάγκες τις πιο σημαντικές καθώς όλες οι άλλες ανάγκες βρίσκονται σε δευτερεύουσα μοίρα μέχρι να ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες.
Ανάγκες ασφάλειας
Οι ανάγκες ασφάλειας βρίσκονται αμέσως μετά στην πυραμίδα. Μόλις ικανοποιηθούν οι φυσιολογικές ανάγκες ενός ατόμου, οι ανάγκες για ασφάλεια γίνονται εμφανείς. Οι άνθρωποι θέλουν να βιώσουν τάξη, προβλεψιμότητα και έλεγχο στη ζωή τους. Αυτές οι ανάγκες μπορούν να ικανοποιηθούν από την οικογένεια και την κοινωνία. Η οικονομική ασφάλεια, η σταθερότητα, η συναισθηματική ασφάλεια, η υγεία και η ευεξία, η ασφάλεια έναντι ατυχημάτων και τραυματισμών, η εύρεση εργασίας, η απόκτηση ασφάλισης υγείας και υγειονομικής περίθαλψης, η ύπαρξη χρημάτων σε λογαριασμό ταμιευτηρίου είναι όλα παραδείγματα ενεργειών που υποκινούνται από ανάγκες ασφάλειας.
Κοινωνικές ανάγκες και η ανάγκη της αγάπης
Οι ανάγκες αγάπης και συμμετοχής ανήκουν στο τρίτο επίπεδο στην πυραμίδα, ή όπως αλλιώς αναφέρονται, οι κοινωνικές ανάγκες. Αφού εκπληρωθούν οι φυσιολογικές ανάγκες και οι ανάγκες ασφάλειας, το τρίτο επίπεδο των ανθρώπινων αναγκών είναι κοινωνικό. Αυτό περιλαμβάνει τα αισθήματα του ανήκειν. Το αίσθημα του ανήκειν αναφέρεται σε μια ανθρώπινη συναισθηματική ανάγκη για διαπροσωπικές σχέσεις, συνεταιρισμό, διασύνδεση και συμμετοχή σε μια ομάδα.
Παραδείγματα τέτοιων αναγκών είναι η φιλία, η οικειότητα, η εμπιστοσύνη και η αποδοχή, η λήψη και η προσφορά στοργής και η αγάπη. Αυτή η ανάγκη περιλαμβάνει τόσο ρομαντικές σχέσεις όσο και δεσμούς με φίλους και μέλη της οικογένειας. Περιλαμβάνει επίσης την ανάγκη μας να νιώθουμε ότι ανήκουμε σε μια κοινωνική ομάδα. Είναι σημαντικό ότι αυτή η ανάγκη περιλαμβάνει τόσο το αίσθημα αγάπης όσο και το αίσθημα της προσφοράς της προς τους άλλους. Οι ανάγκες της αγάπης και του ανήκειν επηρεάζουν την ευημερία μας. Για παράδειγμα, η ύπαρξη κοινωνικών δεσμών σχετίζεται με καλύτερη σωματική υγεία και, αντιστρόφως, το αίσθημα απομόνωσης έχει αρνητικές συνέπειες για την υγεία και την ευημερία μας.
Ανάγκη εκτίμησης
Οι ανάγκες εκτίμησης είναι το τέταρτο επίπεδο στην ιεραρχία των αναγκών του Maslow. Περιλαμβάνουν την αυτοεκτίμηση, την ολοκλήρωση και τον σεβασμό. Ο Maslow ταξινόμησε τις ανάγκες εκτίμησης σε δύο κατηγορίες. Στην εκτίμηση για τον εαυτό μας στην οποία συγκαταλέγονται η αξιοπρέπεια, τα επιτεύγματα, η αυτοκυριαρχία, η ανεξαρτησία, ο αυτοσεβασμός, η αυτοπεποίθηση και η ικανότητα. Και δεύτερον επιθυμία για εκτίμηση, σεβασμό ή αναγνώριση από τους άλλους όπως η αναγνώριση, η δύναμη, η θέση, η προσοχή και ο θαυμασμός. Ο Maslow ακόμα ανέφερε ότι η ανάγκη για σεβασμό ή φήμη είναι πιο σημαντική για τα παιδιά και τους εφήβους και προηγείται της πραγματικής αυτοεκτίμησης ή της αξιοπρέπειας.
Ανάγκες αυτοπραγμάτωσης
Οι ανάγκες αυτοπραγμάτωσης είναι το υψηλότερο επίπεδο στην ιεραρχία των αναγκών του Maslow και αναφέρονται στην συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων ενός ατόμου, στην αυτοεκπλήρωση, στην αναζήτηση προσωπικής ανάπτυξης και στις κορυφαίες εμπειρίες. Ο Maslow περιγράφει αυτό το επίπεδο ως την επιθυμία να επιτύχει ό,τι μπορεί, να γίνει όσο το δυνατόν περισσότερο. Σύμφωνα με τον Maslow και άλλους ανθρωπιστές θεωρητικούς, η αυτοπραγμάτωση αντανακλά την ανθρωπιστική έμφαση στις θετικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Ο Maslow πρότεινε ότι αυτή είναι μια συνεχής, δια βίου διαδικασία και ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων επιτυγχάνει ουσιαστικά την αυτοπραγμάτωση.
Ανάγκες ανεπάρκειας vs ανάγκες ανάπτυξης
Ο Maslow αναφέρθηκε στην αυτοπραγμάτωση ως ανάγκη ανάπτυξης και τη διαχώρισε από τα κατώτερα τέσσερα επίπεδα της ιεραρχίας του, τα οποία ονόμασε ανάγκες ανεπάρκειας. Σύμφωνα με τη θεωρία του, εάν αποτύχει κανείς να καλύψει τις ανάγκες του για ανεπάρκεια, θα αντιμετωπίσει επιβλαβή ή δυσάρεστα αποτελέσματα. Οι συνθήκες που κυμαίνονται από την ασθένεια και την πείνα μέχρι τη μοναξιά και την αυτοαμφισβήτηση είναι τα υποπροϊόντα των ανεκπλήρωτων αναγκών ανεπάρκειας. Αντίθετα, οι ανάγκες αυτοπραγμάτωσης μπορεί να κάνουν κάποιον πιο ευτυχισμένο, αλλά δεν βλάπτεται όταν αυτές οι ανάγκες μένουν ανεκπλήρωτες. Έτσι, οι ανάγκες αυτοπραγμάτωσης γίνονται προτεραιότητα μόνο όταν ικανοποιούνται οι άλλες τέσσερις θεμελιώδεις ανάγκες.
Διευρύνοντας τη θεωρία
Ο Maslow συνέχισε να βελτιώνει τη θεωρία του με βάση την έννοια της ιεραρχίας των αναγκών για αρκετές δεκαετίες ακόμα. Σχετικά με τη δομή της ιεραρχίας του, ο Maslow πρότεινε ότι η σειρά των αναγκών δεν είναι τόσο άκαμπτη. Σημείωσε ακόμα ότι η σειρά των αναγκών μπορεί να είναι ευέλικτη με βάση τις εξωτερικές συνθήκες ή τις ατομικές διαφορές. Για παράδειγμα, ότι για ορισμένα άτομα, η ανάγκη για αυτοεκτίμηση είναι πιο σημαντική από την ανάγκη για αγάπη. Για άλλους, η ανάγκη για δημιουργική εκπλήρωση μπορεί να αντικαταστήσει ακόμη και τις πιο βασικές ανάγκες. Ο Maslow επιπλέον επισήμανε ότι η συμπεριφορά έχει πολλαπλά κίνητρα και σημείωσε ότι οποιαδήποτε συμπεριφορά τείνει να καθορίζεται από πολλές ή όλες τις βασικές ανάγκες ταυτόχρονα και όχι από μία μόνο από αυτές.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πυραμίδα πέντε σταδίων του Maslow έχει επεκταθεί για να συμπεριλάβει γνωστικές και αισθητικές ανάγκες και μεταγενέστερες ανάγκες υπέρβασης. Οι αλλαγές στο αρχικό μοντέλο πέντε σταδίων επισημαίνονται και περιλαμβάνουν ένα μοντέλο επτά σταδίων και ένα μοντέλο οκτώ σταδίων. Και οι δύο αναπτύχθηκαν κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Στα προηγούμενα λοιπόν στάδια τα οποία ξεκινούν από τη βάση τους με τις βιολογικές ανάγκες, τις ανάγκες ασφάλειας ,τις κοινωνικές ανάγκες και τις ανάγκες εκτίμησης και αυτοπραγμάτωσης προστέθηκαν και οι εξής: οι γνωστικές ανάγκες, οι αισθητικές και οι ανάγκες υπέρβασης.
Η επίδραση της ιεραρχίας των αναγκών
Ανεξάρτητα από τις επικρίσεις που δέχθηκε κατά καιρούς, η ιεραρχία των αναγκών του Maslow αντιπροσωπεύει μέρος μιας σημαντικής αλλαγής στην ψυχολογία. Αντί να εστιάζει στην μη υγιή συμπεριφορά και ανάπτυξη, η ανθρωπιστική ψυχολογία του Maslow επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη υγιών ατόμων. Η έρευνά του έχει επηρεάσει άλλους ψυχολόγους και συνέβαλε στο πεδίο της θετικής ψυχολογίας. Επιπροσθέτως, έχει γίνει εξαιρετικά δημοφιλής τόσο εντός όσο και εκτός ψυχολογίας. Οι τομείς της εκπαίδευσης και των επιχειρήσεων έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από τη θεωρία. Είναι σημαντικό να τονιστεί τέλος ότι η ιεραρχία των αναγκών είναι μία θεωρία αρκετά αμφιλεγόμενη αλλά εξαιρετικά σημαντική. Μας έχει προσφέρει μεγάλη βοήθεια στην ανάλυση των ανθρωπίνων αναγκών και στην μετέπειτα εξέλιξη πολλών μεταγενέστερων θεωριών. Το βάρος εδώ σίγουρα πέφτει στον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε μέσα από αυτή τη θεωρία να αλληλεπιδρούμε με τους συνανθρώπους μας και να αναγνωρίζουμε τις πραγματικές ανάγκες μας.
