Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας δεν αποτελεί κάποιο σύγχρονο φαινόμενο. Σήμερα όμως υπάρχουν επαρκείς γνώσεις για να καταπολεμηθεί. Το στίγμα μιας οποιασδήποτε ψυχικής νόσου το οποίο χαρακτηρίζει ένα άτομο μπορεί να εξηγηθεί μέσω των λανθασμένων πεποιθήσεων των ανθρώπων για κάτι που δεν γνωρίζουν. Η άρνηση, η άγνοια και η απέχθεια που δείχνουν οι κοινωνίες απέναντι στα άτομα με ψυχικές διαταραχές συντελεί στην περιθωριοποίηση και τον στιγματισμό τους. Ο στιγματισμός είναι μία σύνθετη διαδικασία που χρήζει επιμέρους εξήγησης.
Ορίζοντας το φαινόμενο
Η λέξη “στίγμα” προέρχεται από τη λατινική λέξη stigma που σήμαινε σημάδεμα, και η ρίζα της είναι προερχόμενη από την ελληνική λέξη “στίζειν”, η οποία φέρει παρόμοια σημασία με την παραπάνω.
Σήμερα η λέξη “στίγμα” χρησιμοποιείται για να περιγράψει πολλές φορές αρνητικές, άδικες και ψευδείς πεποιθήσεις που η κοινωνία εναποθέτει εις βάρος κάποιων ανθρώπων για μία συγκεκριμένη κατάσταση.
Με άλλα λόγια, στίγμα σημαίνει κηλίδα, ανεξίτηλο σημάδι, λεκές. Μεταφορικά το στίγμα θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένας έντονα μειωτικός χαρακτηρισμός, ο οποίος αποδίδεται σε κάποιον και από τον οποίο είναι δύσκολο να απαλλαχθεί. Σύμφωνα με την κοινή γνώμη είναι η κακή φήμη και η ηθική απαξίωση που βαραίνει κάποιον.
Το άτομο χάνει την κοινωνική του υπόσταση και υφίσταται διακρίσεις εξαιτίας της ψυχικής του ασθένειας. Το στίγμα της ψυχικής νόσου είναι μία ανεπιθύμητη ιδιότητα που στερεί από κάποιον το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής. Τον αναγκάζει σίγουρα να προσπαθεί να κρύψει την αιτία κατά την οποία υφίσταται αυτή την αντιμετώπιση άδικα.
Αιτίες
Τα αίτια του στίγματος των ψυχικών διαταραχών είναι ποικίλα και κάποια από αυτά έχουν τις ρίζες τους βαθιά μέσα στο χρόνο. Η ψυχική ασθένεια είναι σημαδεμένη ιστορικά με τεράστια άγνοια, δεισιδαιμονία και πολλές λάθος τεχνικές αντιμετώπισης. Εντούτοις, παρά τις σημερινές γνώσεις πάνω στο θέμα, η κοινή αντίληψη για τις ψυχικές ασθένειες είναι εξαιρετικά αρνητική και διακατέχεται ακόμη από άγνοια γι’ αυτές. Το στίγμα που προσδίδει η κοινωνία και η περιθωριοποίηση οφείλονται κυρίως στην έλλειψη γνώσεων για την αιτιολογία της νόσου. Η ψυχική ασθένεια εν αντιθέσει με τη σωματική δεν είναι κάτι που ορίζεται τόσο με πραγματικούς όρους. Συνεπώς, το αόριστο τείνει να φοβίζει την πλειονότητα.
Δυστυχώς, οι ανθρώπινες κοινωνίες όταν διακατέχονται από τον φόβο του αγνώστου, πολλές φορές γελοιοποιούν την κατάσταση και αποξενώνουν το άτομο. Η υποτιθέμενη ψευδής απειλή που αποδυναμώνει την συνοχή τους, ενδυναμώνει ψευδώς την ομοιογένεια των κοινωνιών. Φυσικά, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική, καθώς αυτού του είδους οι αντιδράσεις απλώς τρομοκρατούν τους ανθρώπους με ψυχολογικά θέματα. Χάνεται η ευκαιρία για αποδοχή και βελτίωση. Συνήθως τα άτομα αυτά εμπίπτουν στην αποσιώπηση της κατάστασης και χειροτερεύουν. Το αποτέλεσμα είναι οι κοινωνίες να μην μπορούν να αντιμετωπίσουν οτιδήποτε καινούργιο, καμία αλλαγή, κάτι που τις καθιστά οπισθοδρομικές και αναχρονιστικές. Και τα άτομα που χρήζουν βοηθείας, να ντρέπονται και να ταπεινώνονται γι’ αυτό.
Συνέπειες του φαινομένου
Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους με κάποια ψυχική ασθένεια, που βιώνουν το στίγμα της από το κοινωνικό σύνολο, δεν λαμβάνουν συνήθως βοήθεια γι’ αυτή. Αυτοί οι άνθρωποι αποφεύγουν, καθυστερούν ή δεν τους δίνεται καν η δυνατότητα να αναζητήσουν θεραπεία. Το στίγμα, η προκατάληψη και οι διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με ψυχικές ασθένειες είτε αυτές είναι διακριτές είτε όχι μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη βλάβη. Τα άτομα αυτά περιθωριοποιούνται, στιγματίζεται η κοινωνική τους υπόσταση και υφίστανται διακρίσεις.
Ως γνωστόν ο στιγματισμός των ανθρώπων με οποιουδήποτε είδους ψυχική ασθένεια είναι εύκολο να δημιουργήσει το λιγότερο ένα συναίσθημα αποθάρρυνσης σε κάποια ίσως σημαντική προσπάθεια να ξεπεράσει την ασθένεια. Η κοινωνία θα ήταν καλό να αποτελεί σύμμαχο στην προσπάθεια ενός ανθρώπου με δυσκολίες ακόμα και όταν αυτές είναι ψυχικές. Αντ’ αυτού παρατηρούμε συνήθως την απροθυμία για βοήθεια από το κοινωνικό περιβάλλον. Το άτομο σε αυτές τις περιπτώσεις αναπτύσσει την πεποίθηση ότι δεν θα πετύχει ποτέ ορισμένες προκλήσεις της ψυχικής νόσου ή ότι δεν θα μπορέσει να βελτιώσει την κατάσταση. Η ανεπαρκής ασφάλιση υγείας σε αυτές τις περιπτώσεις παίζει καθοριστικό ρόλο στο να πιστέψει το άτομο ότι έχει κάποιον αρωγό στο δύσκολο ταξίδι του προς την ίαση.
Η κατανόηση
Επιπλέον, ένας άνθρωπος με κάποια ψυχική διαταραχή, της οποίας συχνά τα αποτελέσματα και τα συμπτώματα είναι εμφανή, βιώνει το στίγμα και με άλλους τρόπους. Δεν είναι λίγες οι φορές που ένα τέτοιο άτομο απομονώνεται κοινωνικά ενώ την ίδια στιγμή χρήζει βοηθείας. Η έλλειψη κατανόησης από την οικογένεια, τους φίλους και γενικά το οικείο περιβάλλον είναι και εδώ παρούσα. Η περιθωριοποίηση αγγίζει πολλές φορές και τον εργασιακό τομέα μιας και ένα άτομο με σοβαρά ψυχικά προβλήματα καθίσταται από την κοινωνία ανήμπορο να εργαστεί χωρίς να του δίνεται καν η ευκαιρία για μία πιο αξιοπρεπή και χρήσιμη ζωή.
Ο ρατσισμός
Τέλος, είναι αρκετά πιθανό έστω και μία φορά στη ζωή του ένας άνθρωπος με ψυχικές διαταραχές να έχει βιώσει ακόμα και ακραίες περιπτώσεις ρατσισμού και βίας προς το πρόσωπό του. Η παρενόχληση σε διαφορετικές μορφές ανά τα χρόνια είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει και εξελίσσεται. Δυστυχώς, η έλλειψη γνώσης πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας κάνει το στίγμα της ψυχικής ασθένειας ακόμα πιο δυνατό.
Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου
Σε κοινωνικό επίπεδο η δημόσια εκπαίδευση και η αύξηση της γνώσης σχετικά με τις ψυχικές ασθένειες είναι μεγίστης σημασίας. Το μεγαλύτερο κομμάτι του στιγματισμού προέρχεται κυρίως από την έλλειψη κατανόησης και τον φόβο προς την ψυχική ασθένεια. Ο κάθε άνθρωπος είναι καλό να επανεξετάζει πηγές και γνώσεις ανά τακτά διαστήματα, ώστε να απορρίπτει καθετί παρωχημένο και αναχρονιστικό σχετικά με τέτοια θέματα. Σε ατομικό επίπεδο ένα άτομο με κάποια ψυχική νόσο μπορεί να προσπαθεί και να συμμετάσχει ενεργά στη θεραπεία του. Η μάχη ενάντια στο στίγμα της ψυχικής ασθένειας χρειάζεται δύναμη και υποστήριξη, ωστόσο τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο.
Κλείνοντας…
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το στίγμα της ψυχικής νόσου δεν είναι πλέον ένας αήττητος εχθρός για τα άτομα με ψυχικές διαταραχές. Η συμβολή της επιστήμης και των γνώσεων που αυτή μας προσφέρει έχει συμβάλει σημαντικά να αρχίσει να εξαλείφεται το φαινόμενο. Ο καθένας μας μπορεί να συνεισφέρει σε αυτό. Οι γνώσεις μας και η λογική μας μπορούν να λειτουργήσουν ως ασπίδα. Τα άτομα που δυσκολεύονται από διαταραχές έχουν ανάγκη από τη βοήθεια της κοινωνίας. Ας προσπαθήσουμε να γίνουμε εμείς η αλλαγή που χρειεάζεται η κοινωνία μας.
