Το παρόν άρθρο, με τίτλο Προβλεπτικοί παράγοντες της ανάγνωσης και της ορθογραφίας, θα παρουσιάσει τα ευρήματα μίας πρόσφατης μελέτης η οποία διερεύνησε τις γνωστικές δεξιότητες και τις δεξιότητες αλφαβητισμού (αναγνωστική και ορθογραφική ικανότητα) με σκοπό την εξέταση των δεξιοτήτων οι οποίες προβλέπουν την ανάγνωση και την ορθογραφία σε πέντε διαφορετικές γλώσσες και σε ένα μεγάλο δείγμα παιδιών τυπικής ανάπτυξης.

Τα γλωσσικά χαρακτηριστικά των αλφαβητικών γλωσσών

Προκειμένου ο αναγνώστης να κατανοήσει γιατί το ορθογραφικό σύστημα των διαφορετικών γλωσσών θεωρείται ο βασικός παράγοντας που καθορίζει πόσο γρήγορα θα μάθει κανείς να διαβάζει και πόσο ακριβής ή/και ευχερής θα είναι η ανάγνωση του αρχάριου αναγνώστη, είναι σημαντικό να παρουσιαστούν κάποια από τα χαρακτηριστικά των αλφαβητικών γλωσσών. Για τον σκοπό αυτό, συζητώ παρακάτω κάποια από τα γλωσσικά χαρακτηριστικά του ελληνικού ορθογραφικού συστήματος.

Η Ελληνική ορθογραφία

Ορισμένες ορθογραφίες – κυρίως η Φινλανδική (και σε μικρότερο βαθμό η Γερμανική και η Ελληνική) χαρακτηρίζονται από συνεπείς κανόνες γραφο-φωνημικής αντιστοιχίας που ορίζονται ως οι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο προφοράς κάθε γραφήματος. Αυτές οι γλώσσες χρησιμοποιούν μία ρηχή (ή συνεπή) ορθογραφία. Σε ένα ρηχό ορθογραφικό σύστημα, κάθε γράμμα αντιστοιχεί σε ένα μόνο φώνημα.

Το ελληνικό, συνεπές, ορθογραφικό σύστημα γραφής

Για παράδειγμα, η ελληνική γλώσσα έχει 5 ήχους για τα φωνήεντά της (a, e, i, o, u) και 7 γράμματα για αυτά τα φωνήεντα (α, ε, ι, η, υ, ο, ω) – ή πιο συγκεκριμένα, 12, μαζί με τους συνδυασμούς των γραμμάτων που χρησιμοποιούνται για να αναπαραστήσουν τα φωνήματά της, τα διγράμματα (ει, οι, υι, αι, ου), που χρησιμοποιούνται για να αναπαραστήσουν τους ήχους της ελληνικής γλώσσας (Κλαίρης & Μπαμπινιώτης, 2005). Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι στην ελληνική γλώσσα, στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα γράμμα μπορεί να προφερθεί με τον ίδιο τρόπο — για παράδειγμα, το γράμμα α στην ακόλουθη πρόταση: Αυτά τα κορίτσια φύτεψαν όλα τα λουλούδια.

Advertisements

Διαβάστε επίσης  Η φύση και η ψυχική υγεία των κατοίκων των αστικών πόλεων

Οι αντιστοιχίες γραφήματος-φωνήματος (ανάγνωση)

Ως εκ τούτου, μια τόσο υψηλή συνέπεια αναμένεται να ενθαρρύνει τους αρχάριους αναγνώστες να χρησιμοποιούν τις φωνολογικές στρατηγικές για την ακριβή αποκωδικοποίηση οποιασδήποτε λέξης, με αυτό, με τη σειρά του, να μπορεί να βοηθήσει στην κατάκτηση της ανάγνωσης λέξεων. Αυτό συμβαίνει επειδή η ορθογραφική συνέπεια βοηθά τα ελληνόφωνα παιδιά να μαθαίνουν τα φωνήματα πιο γρήγορα από τα παιδιά που μαθαίνουν γλώσσες με ασυνεπείς κανόνες γραφο-φωνημικής αντιστοιχίας. Πράγματι, η διαγλωσσική έρευνα δείχνει ότι η συνέπεια των γραφο-φωνημικών αντιστοιχιών είναι το πιο σημαντικό γλωσσικό χαρακτηριστικό για τη διασφάλιση της επιτυχούς εκμάθησης της ανάγνωσης στις αλφαβητικές γλώσσες (Wimmer, 1993). Ως εκ τούτου, τα ελληνόφωνα παιδιά είναι γενικά πιο γρήγορα στο να μάθουν να διαβάζουν Ελληνικά από τα παιδιά που μαθαίνουν να διαβάζουν σε γλώσσες που χαρακτηρίζονται από ασυνεπείς γραφο-φωνημικές αντιστοιχίες, όπως είναι η αγγλική ή η γαλλική γλώσσα (Seymour κ.ά., 2003).

Οι αντιστοιχίες φωνήματος-γραφήματος (ορθογραφία)

Ωστόσο, οι αντιστοιχίες φωνήματος-γραφήματος (δηλαδή, οι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο γραφής κάθε φωνήματος) στα Ελληνικά είναι λιγότερο διαφανείς από τους γραφο-φωνημικούς κανόνες όπου οι αντιστοιχίες είναι σχεδόν 1:1 (Porpodas, 2006). Αυτό σημαίνει ότι στα Eλληνικά, υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι γραφής ενός μόνο ήχου (Protopapas & Vlahou, 2009). Για παράδειγμα, το φώνημα «i» μπορεί να αναπαρασταθεί στον γραπτό λόγο με έξι διαφορετικά γράμματα/συνδυασμούς γραμμάτων: ι, η, υ, ει, οι, υι. Έτσι, οι γλώσσες που είναι συνεπείς στην ανάγνωση (π.χ. ανανάς[a], έμμεσος[e]), μπορεί να είναι λιγότερο συνεπείς ως προς την ορθογραφία (π.χ. ειρηνικός[i], χώρος[o]). Αυτό ονομάζεται αμφίδρομη συνέπεια (Ziegler κ.ά., 1996), και αφορά τη συνέπεια της σχέσης ορθογραφίας-φωνολογίας (ανάγνωση) και της σχέσης φωνολογίας-ορθογραφίας (ορθογραφημένη γραφή).

Η έρευνα

Η Moll και οι συνεργάτες της (2014) εξέτασαν το κατά πόσον οι γνωστικές βάσεις της ανάγνωσης και της ορθογραφίας είναι καθολικές (για όλες τις γλώσσες) ή, εναλλακτικά, ειδικές για τις διαφορετικές γλώσσες/τα ορθογραφικά συστήματα που χρησιμοποιούν οι διαφορετικές γλώσσες.

Συγκεκριμένα, οι ερευνητές εξέτασαν τις δεξιότητες φωνολογικής επεξεργασίας (φωνολογική ενημερότητα και μνήμη) και του γρήγορου αυτοματοποιημένου κατονομασμού για την ανάπτυξη του γραμματισμού σε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό δείγμα 1,062 παιδιών δημοτικού σχολείου τυπικής ανάπτυξης σε πέντε διαφορετικές αλφαβητικές ορθογραφίες με ποικίλους βαθμούς συνέπειας γραφήματος-φωνήματος (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ουγγρικά και Φινλανδικά).

Advertising

Ευρήματα

Οι ερευνητές βρήκαν ότι:

• Η φωνολογική επεξεργασία και o γρήγορος αυτοματοποιημένος κατονομασμός εξήγησαν και οι δύο σημαντικά ποσοστά της μοναδικής διακύμανσης στην επίτευξη του γραμματισμού (αναγνωστική και ορθογραφική ικανότητα) και στις πέντε ορθογραφίες.
• Οι συσχετίσεις των προγνωστικών με την ταχύτητα ανάγνωσης, την ακρίβεια ανάγνωσης και την ορθογραφία ήταν διαφορετικές.

Γενικά, ο γρήγορος αυτοματοποιημένος κατονομασμός ήταν ο καλύτερος προγνωστικός παράγοντας της ταχύτητας της ανάγνωσης, ενώ η φωνολογική επεξεργασία προέβλεπε ισχυρότερα τα ποσοστά της μοναδικής διακύμανσης της ακρίβειας της ανάγνωσης και της ορθογραφίας.

• Τα προγνωστικά μοτίβα είναι σε μεγάλο βαθμό συγκρίσιμα μεταξύ των ορθογραφιών, αλλά έτειναν να είναι ισχυρότερα στα Αγγλικά από ό,τι στις άλλες ορθογραφίες.

Συμπεράσματα

Η Moll και οι συνεργάτες της (2014) εξέτασαν 1,062 παιδιά Δημοτικού σχολείου (από τη Δευτέρα τάξη και πάνω) που μάθαιναν να διαβάζουν σε πέντε διαφορετικές ορθογραφίες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ουγγρικά, Φινλανδικά). Ανάφεραν ότι η φωνολογική ενημερότητα (όπως αξιολογήθηκε με μια δοκιμασία φωνημικής αφαίρεσης), η βραχύχρονη φωνολογική μνήμη (όπως αξιολογήθηκε με μια δοκιμασία επανάληψης ψηφίων) και ο γρήγορος αυτοματοποιημένος κατονομασμός, εξήγησαν σημαντικά ποσοστά της διακύμανσης της αναγνωστικής επίδοσης και την ορθογραφημένης γραφής στα πέντε διαφορετικά ορθογραφικά συστήματα.

Ο πιο ακριβής προγνωστικός παράγοντας της αναγνωστικής ευχέρειας (ταχύτητας ανάγνωσης) ήταν το σκορ των ατόμων στη δοκιμασία του γρήγορου αυτοματοποιημένου κατονομασμού, ενώ η φωνολογική ενημερότητα και η βραχύχρονη φωνολογική μνήμη εξήγησαν μεγαλύτερα ποσοστά της μοναδικής διακύμανσης της αναγνωστικής ακρίβειας και της ορθογραφημένης γραφής.

Η προγνωστική ισχύς ήταν υψηλότερη στα Αγγλικά από ό,τι σε πιο συνεπείς ορθογραφίες.

Βιβλιογραφία

Κλαίρης, Χρ., & Μπαμπινιώτης, Γ. (2005). Γραμματική της Νέας Ελληνικής. Δομολειτουργική-Επικοινωνιακή.

Moll, K., Ramus, F., Bartling, J., Bruder, J., Kunze, S., Neuhoff, N., κ.ά. (2014). Cognitive mechanisms underlying reading and spelling development in five European orthographies. Learning and Instruction, 29, 65–77. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2013.09.003

Porpodas, C. D. (2006). Literacy acquisition in Greek: Research review of the role of phonological and cognitive factors. Στο Handbook of orthography and literacy (σσ. 189-199). Routledge.

Protopapas, A., & Vlahou, E. L. (2009). A comparative quantitative analysis of Greek orthographic transparency. Behavior Research Methods, 41(4), 991-1008.

Seymour, P. H., Aro, M., & Erskine, J. M. (2003). Foundation literacy acquisition in European orthographies. British Journal of Psychology, 94(Pt 2), 143-174. https://doi.org/10.1348/000712603321661859

Wimmer, H. (1993). Characteristics of developmental dyslexia in a regular writing system. Applied Psycholinguistics, 14, 1-33.

Ziegler, J. C., Jacobs, A. M., & Stone, G. O. (1996). Statistical analysis of the bidirectional inconsistency of spelling and sound in French. Behavior Research Methods, Instruments, & Computers, 28, 504-515.