Ψυχική ανθεκτικότητα στην εργασία: πώς να ευδοκιμήσουμε αντί να εξαντληθούμε

Πηγή : https://www.newsbeast.gr/society/dikastiko/arthro/5627337/dikastiki-apofasi-fernei-ta-pano-kato-to-ergasiako-stres-mporei-na-einai-aitia-atychimatos

Σε μια εποχή που η ταχύτητα, η αβεβαιότητα και η υπερφόρτωση κυριαρχούν στον εργασιακό μας βίο, η ανάγκη για ψυχική ανθεκτικότητα στην εργασία δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά επιτακτική προϋπόθεση επιβίωσης. Η ικανότητα να αντέχεις, να προσαρμόζεσαι και τελικά να εξελίσσεσαι μέσα σε συνθήκες πίεσης αποτελεί χαρακτηριστικό όσων δεν «σώζονται» απλώς — αλλά ανθίζουν.

Ας αναρωτηθούμε: Πώς κάποιοι καταφέρνουν να διατηρούν ψυχραιμία και προσανατολισμό όταν γύρω τους επικρατεί αναστάτωση; Πώς συνεχίζουν να λειτουργούν παραγωγικά, ενώ άλλοι καταρρέουν; Η απάντηση βρίσκεται στην ανθεκτικότητα – όχι ως μια έμφυτη ικανότητα, αλλά ως μια δεξιότητα που καλλιεργείται.

Ανθεκτικότητα δεν σημαίνει απλώς “αντέχω”

Ο όρος ανθεκτικότητα (resilience) προέρχεται από τη φυσική επιστήμη και περιγράφει την ιδιότητα ενός υλικού να ανακάμπτει μετά από παραμόρφωση. Στην ψυχολογία, όμως, σημαίνει κάτι πιο δυναμικό: τη δυνατότητα ενός ατόμου να διαχειρίζεται αποτελεσματικά το στρες, να ξεπερνά τις δυσκολίες και να επιστρέφει με ενισχυμένες δυνάμεις.

Η ψυχική ανθεκτικότητα στην εργασία μεταφράζεται στην ικανότητα να αντιμετωπίζουμε την κριτική χωρίς να καταρρέουμε, να ανακάμπτουμε μετά από αποτυχίες και να διατηρούμε την ελπίδα όταν οι συνθήκες μας πιέζουν αφόρητα. Σύμφωνα με τη μελέτη των Luthar, Cicchetti & Becker (2000), η ανθεκτικότητα αναπτύσσεται μέσα από την αλληλεπίδραση εσωτερικών παραγόντων (όπως η αυτοαντίληψη και η συναισθηματική ρύθμιση) και εξωτερικών παραγόντων (όπως το υποστηρικτικό περιβάλλον).

Burnout: Το αντίθετο της ανθεκτικότητας

Πηγή: https://www.espacedroit.ch/en/topics/burnout-en/burnout-quelles-sont-les-responsabilites-88.html     

Η επαγγελματική εξουθένωση (ή burnout) δεν είναι φαινόμενο της φαντασίας. Σύμφωνα με την Christina Maslach, κορυφαία ερευνήτρια στο πεδίο, το burnout χαρακτηρίζεται από τρεις διαστάσεις: συναισθηματική εξάντληση, αποστασιοποίηση από την εργασία και χαμηλό αίσθημα επάρκειας.

Η πίεση από τα deadlines, η έλλειψη αναγνώρισης, ο διαρκής φόβος αξιολόγησης και η μη ξεκάθαρη ιεράρχηση καθηκόντων λειτουργούν ως πυροκροτητές. Κάθε οργανισμός που ενδιαφέρεται για τη βιωσιμότητά του θα πρέπει να καλλιεργεί κουλτούρα πρόληψης του burnout – όχι απλώς να διαχειρίζεται τα συμπτώματα.

(Έμαθε περισσότερα για το Burnout από την MayoClinic).

Η ψυχολογία δείχνει τον δρόμο

Η Θετική Ψυχολογία προσφέρει εργαλεία για να αναπτύξουμε ανθεκτικότητα μέσω ενίσχυσης της ελπίδας, της ευγνωμοσύνης, της θετικής αναπλαισίωσης. Ο Fredrickson (2001) αναφέρει ότι τα θετικά συναισθήματα, πέρα από το να μας κάνουν να νιώθουμε καλά, διευρύνουν τη σκέψη μας και ενισχύουν τις εσωτερικές μας δεξιότητες σε περιόδους κρίσης.

Οι άνθρωποι που καλλιεργούν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη, αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, εκφράζονται με αυθεντικότητα και διαχειρίζονται τις εντάσεις χωρίς να τις μετατρέπουν σε ρήξεις. Σύμφωνα με τον Daniel Goleman, αυτοί οι άνθρωποι όχι μόνο αποδίδουν καλύτερα, αλλά και συνεργάζονται αποτελεσματικότερα — ακόμη και κάτω από έντονη πίεση.

---

Στρατηγικές για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας στην εργασία 

Πηγή : https://stories.thriveglobal.gr/wp-content/uploads/2022/11/iStock-1347170638.jpg

1. Καλλιέργεια Θετικών Συναισθημάτων

Τα θετικά συναισθήματα —όπως η ευγνωμοσύνη, η χαρά, η ηρεμία και η αισιοδοξία— δεν λειτουργούν μόνο ως προσωρινά “αντίδοτα” στο στρες, αλλά επιδρούν και μακροπρόθεσμα ενδυναμωτικά. Σύμφωνα με τη θεωρία “Broaden-and-Build” της Barbara Fredrickson (2001), τα θετικά συναισθήματα διευρύνουν το γνωστικό μας πεδίο, μας βοηθούν να σκεφτόμαστε πιο δημιουργικά και να αναπτύσσουμε μακροπρόθεσμες δεξιότητες και σχέσεις.

Η καθημερινή εξάσκηση της ευγνωμοσύνης, π.χ. μέσα από την καταγραφή τριών θετικών στιγμών της ημέρας, έχει συσχετιστεί με μείωση των επιπέδων κορτιζόλης (ορμόνης του άγχους) και βελτίωση της συναισθηματικής ευεξίας. Επίσης, η καλλιέργεια αισιοδοξίας —όχι με την έννοια της αφέλειας, αλλά ως συνειδητή επιλογή εστίασης στις λύσεις και όχι στα προβλήματα— λειτουργεί ως «ψυχικός ενισχυτής» εν μέσω αβεβαιότητας.

🔗 Δες τη μελέτη Fredrickson, 2001

2. Ανάπτυξη Συναισθηματικής Νοημοσύνης (EQ)

Η συναισθηματική νοημοσύνη περιλαμβάνει τέσσερις βασικούς πυλώνες:

• Αυτογνωσία: Κατανόηση των εσωτερικών μας συναισθημάτων
• Αυτορρύθμιση: Ικανότητα να τα διαχειριζόμαστε κατάλληλα
• Ενσυναίσθηση: Αναγνώριση συναισθημάτων στους άλλους
• Κοινωνικές δεξιότητες: Υγιής επικοινωνία και συνεργασία

Όταν ένα άτομο αναγνωρίζει πότε αρχίζει να καταρρέει συναισθηματικά, μπορεί να παρέμβει εγκαίρως με τεχνικές αυτορρύθμισης: βαθιές αναπνοές, αναδιάρθρωση σκέψης, ακόμα και σωματική απομάκρυνση από το στρεσογόνο ερέθισμα. Παράλληλα, η ενσυναίσθηση διευκολύνει τη συνεργασία με άλλους και μειώνει τις συγκρούσεις στο εργασιακό περιβάλλον.

Ο Daniel Goleman έχει δείξει ότι εργαζόμενοι με υψηλό EQ διαχειρίζονται καλύτερα το άγχος, αναπτύσσουν πιο ισχυρούς δεσμούς και ανταποκρίνονται καλύτερα σε συνθήκες πίεσης.

🔗 Άρθρο: Goleman, D. (1995) – Emotional Intelligence

 

3. Ενίσχυση του Ψυχολογικού Κεφαλαίου (PsyCap)

Το Ψυχολογικό Κεφάλαιο (Psychological Capital ή PsyCap), όπως διαμορφώθηκε από τους Luthans et al., συνδυάζει τέσσερα κρίσιμα στοιχεία:

• Hope (ελπίδα)
• Efficacy (αυτο-αποτελεσματικότητα)
• Resilience (ανθεκτικότητα)
• Optimism (αισιοδοξία)

Η ενίσχυση αυτών των χαρακτηριστικών αποδεικνύεται ότι βελτιώνει την εργασιακή απόδοση, αυξάνει την ικανοποίηση και μειώνει τον κίνδυνο burnout. Για παράδειγμα, η ελπίδα δεν είναι απλώς επιθυμία να πάνε όλα καλά, αλλά ενεργή νοητική διαδικασία που περιλαμβάνει στόχους, διαδρομές και παρακίνηση. Η αυτο-αποτελεσματικότητα, η πίστη δηλαδή ότι «μπορώ να τα καταφέρω», ενισχύει τη δράση και μειώνει την παθητικότητα.

🔗 Luthans & Youssef-Morgan, 2017 – Annual Review

 

4. Διατήρηση Ισορροπίας Εργασίας–Ζωής (Work–Life Balance)

Η ψυχική ανθεκτικότητα δεν μπορεί να ανθίσει μέσα στην εξουθένωση. Όσο περισσότερο ένας εργαζόμενος παραμελεί την ξεκούραση, τη σωματική φροντίδα και τις προσωπικές του σχέσεις, τόσο αυξάνεται η φθορά και μειώνεται η δυνατότητα συναισθηματικής ανάκαμψης.

Η ισορροπία εργασίας–ζωής απαιτεί ενεργητικές επιλογές: όχι μόνο να ορίσεις όρια, αλλά και να τα υπερασπιστείς, να αναγνωρίσεις πότε χρειάζεσαι διάλειμμα, και να επιτρέπεις στον εαυτό σου να αποφορτίζεται — χωρίς ενοχές. Η προληπτική φροντίδα μέσω καλού ύπνου, θρέψης, φυσικής άσκησης και συναισθηματικής επαφής με αγαπημένα πρόσωπα ενισχύει την ψυχική σου «επαναφόρτιση».

Το Mayo Clinic αναγνωρίζει ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες για την πρόληψη του burnout είναι η συνειδητή καλλιέργεια προσωπικού χρόνου και η απομάκρυνση από τη δουλειά εκτός ωραρίου.

 

---

Οι οργανισμοί έχουν ρόλο-κλειδί

Η ψυχική ανθεκτικότητα στην εργασία δεν είναι μόνο ατομική ευθύνη. Οι οργανισμοί οφείλουν να δημιουργούν συνθήκες που ενισχύουν την ανθεκτικότητα αντί να τη φθείρουν. Ο American Psychological Association επισημαίνει ότι περιβάλλοντα με διαφάνεια, αναγνώριση και ουσιαστική ηγεσία μειώνουν κατακόρυφα το εργασιακό άγχος.

Οργανισμοί που προωθούν την ψυχολογική ασφάλεια στις ομάδες τους ενισχύουν το αίσθημα εμπιστοσύνης, το οποίο με τη σειρά του ενθαρρύνει τη λήψη πρωτοβουλιών και την καινοτομία — ακόμα και σε δύσκολες περιόδους.

 

Συμπέρασμα

Η ανθεκτικότητα δεν αποκλείει την ευαλωτότητα· την αγκαλιάζει. Εκφράζει τη δύναμη που επιλέγουμε να ενεργοποιούμε, ακόμη και μέσα στην αβεβαιότητα. Όσοι καλλιεργούν ψυχική ανθεκτικότητα δεν σκληραίνουν — μαθαίνουν να λυγίζουν χωρίς να σπάνε και βρίσκουν τρόπο να ξανασηκώνονται. Όταν επενδύουμε ουσιαστικά στον εαυτό μας και αναζητούμε περιβάλλοντα που ενισχύουν την εσωτερική μας σταθερότητα, τότε δεν εξαντλούμαστε· ανθεί η δυναμική μας.

 

Βιβλιογραφία

Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218–226.
🔗 https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.218

Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ. Bantam Books.
🔗 https://www.danielgoleman.info

Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout. In Fink, G. (Ed.), Stress: Concepts, Cognition, Emotion, and Behavior (pp. 351–357). Elsevier.
🔗 https://doi.org/10.1016/B978-0-12-800951-2.00007-8

Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child Development, 71(3), 543–562.
🔗 https://doi.org/10.1111/1467-8624.00164

Luthans, F., & Youssef-Morgan, C. M. (2017). Psychological Capital: An Evidence-Based Positive Approach. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 4, 339–366.
🔗 https://doi.org/10.1146/annurev-orgpsych-032516-113324

Mayo Clinic Staff (n.d.). Job burnout: How to spot it and take action. Mayo Clinic.
🔗 https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/in-depth/burnout/art-20046642

PositivePsychology.com (n.d.). Resilience in the Workplace: How to Be Resilient at Work.
🔗 https://positivepsychology.com/resilience-in-the-workplace

American Psychological Association (APA) (2022). Burnout and the Workplace: How APA is Taking Action.
🔗 https://www.apa.org/news/press/releases/stress/2022/workplace