Μπορεί η κατάπνιξη του θυμού να επηρεάσει το σώμα μας;
Στο βιβλίο «Όταν το σώμα λέει όχι», ο Gabor Mate εξηγεί πώς η απώθηση του θυμού, μεταξύ άλλων, μπορεί να αποτελέσει πηγή σωματικής ασθένειας. Ο απωθημένος θυμός διατηρείται ασυνείδητα και μπορεί μακροπρόθεσμα να επιφέρει ψυχικά και σωματικά προβλήματα.
Ο θυμός είναι ένας μηχανισμός αυτοπροστασίας. Όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε ενεργοποιείται για να μας προστατέψει από τον επερχόμενο κίνδυνο. Όταν ασυνείδητα καταπιέζουμε αυτόν τον θυμό δεν σημαίνει ότι τον εξαφανίζουμε. Αντίθετα, τον μετατρέπουμε σε εσωτερική ένταση. Έτσι, στρέφεται εσωτερικά και μετασχηματίζεται σε χρόνια ένταση, στρες. Αυτή η ψυχική κατάσταση «αποθηκεύεται» στο σώμα και ο οργανισμός πλέον αρχίζει να την εκλαμβάνει ως κανονικότητα. Όταν δεν αναγνωρίζεται και παραμένει εγκλωβισμένη μακροχρόνια, τότε ο ψυχισμός αρχίζει να εξασθενεί. Συνεπώς, διαταράσσονται οι βασικοί ρυθμιστές της υγείας: το ανοσοποιητικό, το ορμονικό και το νευρικό σύστημα.
Η καταπίεση του θυμού ως παράγοντας που οδηγεί σε χρόνιο στρες
Ανοσοποιητικό, ορμόνες και νεύρα: η γέφυρα μεταξύ νου-σώματος
Η απώθηση του θυμού, δεν μένει μόνο στα ψυχικά ζητήματα. Προκαλεί και βιολογικές αλλαγές που αγγίζουν τα πιο ζωτικά μας συστήματα.
Το ανοσοποιητικό σύστημα, αποτελεί πυρήνας της προστασίας του οργανισμού από λοιμώξεις και καρκινικά κύτταρα. Παρόλα αυτά, η διατήρηση του σε ένα υγιές επίπεδο δεν εξαρτάται μόνο από βιολογικούς και παθολογικούς παράγοντες. Συχνά, οφείλεται σε συνεχές εσωτερικό στρες και απωθημένα συναισθήματα. Αυτές οι ψυχολογικές συνθήκες αποδυναμώνουν την λειτουργία του ανοσοποιητικού και καθιστούν το άτομο πιο ευάλωτο σε ασθένειες.
Συγκεκριμένα, λοιπόν, ο θυμός όταν καταπιέζεται συστηματικά, το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί. Ο οργανισμός «μαθαίνει» να μην υπερασπίζεται ούτε τα ψυχολογικά ούτε τα σωματικά του όρια. Το άτομο, δηλαδή, δεν αντιδρά, δεν εκφράζει δυσαρέσκεια, δεν προστατεύει τον εαυτό του από αυτό που τον πιέζει. Αυτή η ψυχολογική στάση αντανακλάται και στο σώμα και μπορεί να οδηγήσει σε λοιμώξεις, χρόνιες φλεγμονές, αυτοάνοσα νοσήματα.
Παράλληλα, το ορμονικό σύστημα αντιδρά στην ψυχική ένταση με αυξημένη παραγωγή ορμονών στρες, όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη. Η συνεχή και παρατεταμένη έκθεση σε αυτές τις ορμόνες διαταράσσει την φυσιολογική ισορροπία. Η μακροχρόνια διέγερση από αυτές τις ορμόνες, μπορεί να προκαλέσει φλεγμονές, υπέρταση και διαταραχές στον μεταβολισμό.
Η απώθηση του θυμού είναι ένας μηχανισμός άμυνας που αναπαράγει παρατεταμένα ορμόνες στρες. Αντί να εκφραστεί και να εκτονωθεί, ο θυμός παραμένει εγκλωβισμένος και διατηρεί τον οργανισμό σε συνεχή εγρήγορση και υπερδιέγερση. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο για σωματικές παθήσεις και ψυχολογικές συνέπειες.
Τέλος, το νευρικό σύστημα αποτελεί τον βασικό αγωγό επικοινωνίας μεταξύ νου και σώματος. Όταν το άτομο βιώνει παρατεταμένη ψυχολογική ένταση ενεργοποιείται συνεχώς το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, ο μηχανισμός «μάχης ή φυγής». Έτσι, το σώμα παραμένει σε κατάσταση «συναγερμού». Όταν, λοιπόν, ο θυμός δεν εκφράζεται, τότε το σώμα νιώθει πως βρίσκεται διαρκώς σε μπροστά σε μία απειλή. Αυτή η χρόνια υπερένταση αποδυναμώνει το νευρικό δίκτυο, εξαντλεί τα αποθέματα ενέργειας και επηρεάζει κρίσιμες λειτουργίες, όπως η συγκέντρωση, η μνήμη, η ικανότητα χαλάρωσης.
Ρόλος της παιδικής ηλικίας στην διαχείριση του θυμού στην ενήλικη ζωή
Ικανοποιούνταν οι βασικές ανάγκες μας; Υπήρχε χώρος να να εκφράσουμε τι νιώθουμε; Ακουγόμασταν; Μας ενθάρρυναν να εκδηλωθούμε ή μας τιμωρούσαν όταν εκφράζαμε θυμό ή λύπη; Μας δίδαξαν πώς να εκφράζουμε την δυσαρέσκεια ή μας έλεγαν να «μην είμαστε αγενείς» ή να «μην κλαίμε χωρίς λόγο»;
Ο τρόπος που έχει μεγαλώσει ένα παιδί και η σχέση που ανέπτυξε με τους γονείς ή τους φροντιστές του, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την μετέπειτα προσωπικότητα του στην ενήλικη ζωή. Στην παιδική ηλικία μας διδάσκουν πώς να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας. Είτε από τον τρόπο που μας αντιμετώπιζαν, είτε από τα πρότυπα και τις εικόνες στις οποίες μας καθιστούσαν εκτεθειμένους, αποκτούσαμε μαθήματα σχετικά με το πώς λειτουργεί το συναίσθημά μας.
Συχνά, όταν ένα παιδί έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον, όπου η έκφραση του θυμού και τα αρνητικά συναισθήματα καταπιέζονταν και απορρίπτονταν, εσωτερικεύει αυτή τη στάση ως φυσιολογική, σωστή, αναπόφευκτη και δεδομένη. Αυτή είναι η πραγματικότητα που έμαθε, άρα εάν δεν την αναγνωρίσει ως δυσλειτουργική, δεν θα μπορέσει να την αλλάξει. Θα δυσκολεύεται να εκφραστεί, αφού θα θεωρεί «λάθος» αυτά που νιώθει. Αφού του είχε στερηθεί το δικαίωμα ως παιδί να εκφράσει θυμό, δυσαρέσκεια και απογοήτευση, γιατί να μπορεί τώρα να τα εκδηλώσει, τι έχει αλλάξει;
Κάπως έτσι λειτουργούν οι κρυφές εσωτερικές σκέψεις και διεργασίες που μας αποτρέπουν ασυνείδητα να αντιδράσουμε στην πίεση που μας ασκείται. Η κατάπνιξη του θυμού δεν τον εξαφανίζει. Τον μεταφράζει σε σιωπηρή απογοήτευση, παρατεταμένο στρες, αυτοκριτική ή σωματικά συμπτώματα. Συνήθως, οι ενήλικες που δεν έμαθαν στην παιδική τους ηλικία να διαχειρίζονται την οργή τους, μπορεί να αντιδρούν υπερβολικά σε μικρές προκλήσεις, ή, αντίθετα, να υποχωρούν συνεχώς για να αποφύγουν συγκρούσεις.
Αναγνωρίζοντας την διασύνδεση μεταξύ της παιδικής εμπειρίας και της σημερινής συναισθηματικής αντίδρασης, το άτομο μπορεί να αρχίσει να απελευθερώνεται από τον καταπιεσμένο θυμό με ασφαλείς τρόπους. Η διαδικασία αυτή μπορεί να είναι θεραπευτική τόσο για την προσωπική ψυχική και σωματική υγεία όσο και για την υγιή σύναψη σχέσεων με τους άλλους.
Νους και σώμα: Ένα ενιαίο λειτουργικό σύστημα
Η απώθηση του θυμού, και γενικότερα των συναισθημάτων, δεν αποτελεί μόνο ψυχολογικό ζήτημα. Πλέον, η επιστήμη αποδεικνύει και την βιολογική της προέκταση. Η καταπίεση αυτή αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες προδιάθεσης για ασθένεια. Μπορεί να οδηγήσει σε αυτοάνοσα, καρκίνο, νευροεκφυλιστικές παθήσεις, καρδιαγγειακά προβλήματα, διαταραχές μεταβολισμού.
Ταυτόχρονα, η ανεξέλεγκτη έκφραση της οργής μπορεί να έχει εξίσου επιζήμια αποτελέσματα, τόσο για τον εαυτό, όσο και για τους γύρω. Η έκφραση της δεν χρειάζεται να γίνεται με εχθρικότητα και επιθετικότητα. Με τον υγιή θυμό, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να τον βιώσει, να τον κατανοήσει και να αντιληφθεί τι τον πυροδότησε Στην συνέχεια επιλέγουμε πως θέλουμε να τον εκδηλώσουμε, χωρίς να βλάψουμε εμάς και τους γύρω μας.
Φυσικά, αυτό προϋποθέτει να έχουμε μάθει να μην τον απωθούμε, αλλά να τον αποδεχόμαστε ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Ωστόσο, το ότι δεν έχουμε μάθει να τον διαχειριζόμαστε σωστά, δεν σημαίνει ότι είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε για πάντα παγιδευμένοι στην αρνητική του πλευρά. Ο θυμός δεν είναι εχθρός. Αποτελεί ένα σήμα που μας καλεί να δούμε βαθύτερα τις ανάγκες και τα όρια μας. Υπάρχουν τρόποι και εργαλεία που μπορούν να μας βοηθήσουν να τον κατανοήσουμε, να τον εκφράσουμε δημιουργικά και να τον μετατρέψουμε σε δύναμη προστασίας και αυτογνωσίας.
Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ νου-σώματος. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε την λειτουργία τους, καθώς αποτελούν ένα ενιαίο σύστημα. Ο,τι συμβαίνει σε ένα κομμάτι επηρεάζει και όλο το υπόλοιπο. Δεν υπάρχει ψυχολογική διεργασία που να μην έχει αντίκτυπο στο σώμα, ούτε σωματική κατάσταση που να είναι αποκομμένη από το συναίσθημα. Δεν είναι τυχαίο που ήδη από την αρχαιότητα μας διδάσκεται η αξία της ισορροπίας νου και σώματος, μία αρχή που συνοψίζεται στο ρητό: νους υγιής εν σώματι υγιεί.
Βιβλιογραφία
Γιαννιού, Φ. Μ. Χ. (2018). Νους υγιής εν σώματι υγιεί»: Μελετώντας το ρόλο της φυσικής δραστηριότητας και της προσωπικότητας ως παραγόντων ανθεκτικότητας έναντι του στρες και της ψυχοπαθολογίας σε νέους ενήλικες (Doctoral dissertation, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).
Cantile, C., & Youssef, S. (2015). Nervous system. Jubb, Kennedy & Palmer’s Pathology of Domestic Animals: Volume 1, 250.
De Bellis, M. D., & AB, A. Z. (2014). The biological effects of childhood trauma. Child and adolescent psychiatric clinics of North America, 23(2), 185.
Delves, P. J., & Roitt, I. M. (2000). The immune system. New England journal of medicine, 343(1), 37-49.
Dye, H. (2018). The impact and long-term effects of childhood trauma. Journal of Human Behavior in the Social Environment, 28(3), 381-
Janz, D. M. (2000). Endocrine system. In The laboratory fish (pp. 189-217). Academic Press.
Maté, G. (2011). When the body says no: The cost of hidden stress. Vintage Canada.
Quartana, P. J., & Burns, J. W. (2007). Painful consequences of anger suppression. Emotion, 7(2), 400.
Szasz, P. L., Szentagotai, A., & Hofmann, S. G. (2011). The effect of emotion regulation strategies on anger. Behaviour research and therapy, 49(2), 114-119.
