Η διγλωσσία είναι η ικανότητα του ατόμου να κατανοεί και να χειρίζεται δύο γλώσσες, είτε ισορροπημένα (balanced bilingualism) είτε με μία κυρίαρχη γλώσσα (dominant bilingualism). Αποτελεί ένα διαδεδομένο φαινόμενο σε πολλές κοινωνίες, με εκτιμήσεις μελετών να δείχνουν πως πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι δίγλωσσο σε κάποιο βαθμό. Ιδίως στην εποχή μας όπου η πολυπολιτισμικότητα παρατηρείται ολοένα και περισσότερο, η σημαντικότητα και τα οφέλη της γνώσης δύο γλωσσών (ή και παραπάνω) είναι πολλά τόσο σε επίπεδο γλωσσικής ανάπτυξης όσο και σε νοητικής, πολιτισμικής και κοινωνικής.
Ο ρόλος του βαθμού ισορροπίας στη γνωστική επεξεργασία
Ο βαθμός ισορροπίας μεταξύ των δύο γλωσσών σε ένα δίγλωσσο άτομο, δηλαδή η ευχέρεια με την οποία χρησιμοποιεί την κάθε γλώσσα, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο που ο εγκέφαλος τις διαχειρίζεται. Αν και η ισορροπημένη διγλωσσία θεωρείται παραδοσιακά πιο ωφέλιμη, μελέτη του 2021 έδειξε ότι η γλωσσική ποικιλομορφία σε ποικίλα κοινωνικά πλαίσια, σχετίζεται περισσότερο με βελτιωμένη εγκεφαλική λειτουργία και γνωστική επίδοση. Συγκεκριμένα, η ποικιλία στη χρήση των γλωσσών φαίνεται να συνδέεται με πιο εξειδικευμένες εγκεφαλικές συνδέσεις και πιο σταθερά νευρωνικά σήματα, γεγονός που οδηγεί σε καλύτερη απόδοση σε νοητικές λειτουργίες, όπως η εναλλαγή σκέψης και η διαχείριση δύσκολων καταστάσεων. Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι, πέρα από την ισορροπία, η δυναμική και πολυδιάστατη χρήση των γλωσσών είναι κρίσιμη για τη διαμόρφωση των νευρογνωστικών χαρακτηριστικών των δίγλωσσων ατόμων.
Νευροπλαστικές μεταβολές στον δίγλωσσο εγκέφαλο
Η διγλωσσία αποτελεί ένα ισχυρό παράδειγμα εμπειρικά εξαρτώμενης νευροπλαστικότητας, καθώς η συνεχής διαχείριση δύο γλωσσικών συστημάτων απαιτεί αυξημένη γνωστική ευελιξία και ενεργοποίηση εκτελεστικών μηχανισμών. Σύμφωνα με τη μελέτη των Gallo et al. (2025), η εκτεταμένη χρήση δύο γλωσσών σχετίζεται με δομικές και λειτουργικές αλλαγές στον ιππόκαμπο, περιοχή που εμπλέκεται στη μνήμη και τη μάθηση, υποδεικνύοντας ότι η γλωσσική εμπειρία μπορεί να αναδιαμορφώσει νευρωνικά δίκτυα μέσω μηχανισμών προσαρμογής και εξειδίκευσης. Επίσης, το Δυναμικό Μοντέλο Αναδιάρθρωσης του Εγκεφάλου (Dynamic Restructuring Model – DRM) του Πλιάτσικα (Pliatsikas 2019) προτείνει ότι οι αλλαγές στη φαιά και λευκή ουσία των δίγλωσσων εγκεφάλων ακολουθούν μη γραμμικές τροχιές, ανάλογα με την ένταση, τη διάρκεια και την πολυπλοκότητα της γλωσσικής εμπειρίας. Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν την άποψη ότι η διγλωσσία δεν είναι απλώς ένα γλωσσικό φαινόμενο, αλλά μια εμπειρία που αφήνει νευρωνικό αποτύπωμα, διαμορφώνοντας τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου σε βάθος χρόνου.
Μεθοδολογικές Προκλήσεις
Παράγοντες όπως η ηλικία απόκτησης κάθε γλώσσας, η σχετική ευχέρεια και η συχνότητα χρήσης τους, καθώς και τα κοινωνικά πλαίσια στα οποία ενεργοποιούνται, μεταβάλλουν σημαντικά τις επιδράσεις της διγλωσσίας στον εγκέφαλο. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι σύγχρονες ερευνητικές προσεγγίσεις εγκαταλείπουν τις παραδοσιακές δυαδικές κατηγοριοποιήσεις (δίγλωσσος ή μονόγλωσσος) και υιοθετούν τη θεώρηση της διγλωσσίας ως εμπειρία (bilingualism as experience). Αυτό σημαίνει πως η διγλωσσία δεν θεωρείται πλέον μία στατική ιδιότητα, αλλά ένα συνεχές φάσμα εμπειριών, το οποίο μπορεί να μετρηθεί με συνεχείς μεταβλητές όπως η γλωσσική ποικιλία, η καθημερινή χρήση των γλωσσών και ο βαθμός ανάμειξης τους σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει πιο ακριβή κατανόηση του πώς οι γλωσσικές εμπειρίες επηρεάζουν τη γνωστική λειτουργία και τη δομή του εγκεφάλου.
Συμπέρασμα
Η διγλωσσία αποτελεί ένα ισχυρό μοντέλο για τη μελέτη της σχέσης γλώσσας και εγκεφάλου. Οι γνωστικές και νευροπλαστικές επιδράσεις της συνιστούν όχι μόνο επιστημονικό αντικείμενο μελέτης αλλά και σημαντική πρακτική γνώση για την εκπαίδευση, τη γνωστική ενίσχυση και τη νευρολογική πρόληψη. Η μελλοντική έρευνα καλείται να διαμορφώσει δυναμικά, πολυεπίπεδα μοντέλα που να αντανακλούν την πραγματική εμπειρία των δίγλωσσων ατόμων.
Πηγές – Βιβλιογραφία
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0093934X21001206
- https://link.springer.com/content/pdf/10.3758/s13421-020-01131-4.pdf
- https://www.researchgate.net/publication/385746426_Multilingualism_and_Cognitive_Flexibility_Insights_from_Neuroscience_and_Linguistics
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/40379481/
- https://neurosciencenews.com/bilingual-brain-connectivity-27833/
- https://www.nature.com/articles/s41598-023-30326-3.pdf
- https://www.cambridge.org/core/journals/bilingualism-language-and-cognition/article/understanding-structural-plasticity-in-the-bilingual-brain-the-dynamic-restructuring-model/F4E6253E75F26490818B191B350E5FA3
- https://www.gse.harvard.edu/ideas/usable-knowledge/15/10/bilingualism-life-experience
