Είναι γνωστό πως ο ύπνος αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της βιολογικής λειτουργίας του οργανισμού, λόγω του γεγονότος ότι συμβάλει στη διατήρηση της ομοιόστασής του αλλά και στη διατήρηση σωματικής και ψυχικής υγείας. Από την αρχαιότητα ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης Ιπποκράτης (460–370 π.Χ.) επισήμαινε στο έργο του Ἀφορισμοί (περίπου του 400π.Χ) τη σημασία του ύπνου σημειώνοντας πως: “Ὁ ὕπνος καὶ ἡ ἐγρήγορσις, ἂν μέτρον ἔχωσιν, σημεῖα ὑγιείας· ἂν δὲ παρὰ φύσιν, σημεῖα νόσου”, δηλαδή πώς: “Ο ύπνος και η εγρήγορση, όταν είναι μετρημένα, αποτελούν σημάδια υγείας· όταν όμως αποκλίνουν από το φυσιολογικό, είναι σημάδια νόσου”. Εντούτοις, μόλις τον 20ο αιώνα με την ανάπτυξη της ηλεκτροεγκεφαλογραφίας (EEG) κατέστη εφικτό να γίνουν διακριτοί οι κύκλοι ύπνου.
Τι ονομάζεται όμως κύκλος ύπνου;
Ο ανθρώπινος ύπνος δεν είναι μια ενιαία και στερεή κατάσταση, αλλά αντιθέτως πρόκειται για μία δυναμική διαδικασία. Συγκεκριμένα αποτελείται από κύκλους των 90-110 λεπτών ο καθένας, εκ των οποίων διακρίνονται δύο φάσεις τη NREM (Non-Rapid Eye Movement) και τη REM (Rapid Eye Movement). Η NREM ταξινομείται σε 3 διαφορετικά στάδια στο N1 διάρκειας έως 7 λεπτών όπου πραγματοποιείται ο ελαφρύς ύπνος , στο N2 σε ποσοστό έως 50% του συνολικού ύπνου και στο N3 όπου πραγματοποιείται ο βαθύς ή αργός ύπνος (Slow-Wave Sleep, SWS). Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης πραγματοποιείται η επιδιόρθωση κυτταρικών βλαβών, η ενίσχυση του ανοσοποιητικού και η σταθεροποίηση της μεταβολικής λειτουργίας. Επιπλέον στη φάση REM η οποία ακολουθεί το στάδιο N3 και η οποία αυξάνεται κατά τη πορεία της νυκτός σταθεροποιείται η μνήμη και ευνοείται η ψυχική υγεία. Ένας υγιής ενήλικας κατά τη διάρκεια της νύκτας ολοκληρώνει 4-6 κύκλους ύπνου με μελέτες να τονίζουν πως ποσοστό έως και 35% του ενήλικου πληθυσμού κοιμάται λιγότερο από τις συνιστώμενες 7 ώρες (περίπου 4,5 κύκλοι ύπνου). Αυτό οφείλεται κατά κόρον στο σύγχρονο τρόπο ζωής με το αυξημένο άγχος, τη πολύωρη εργασία, την αλόγιστη χρήση οθονών (καταστέλλουν τη μελατονίνη, διαταράσσουν τον κιρκαδιανό ρυθμό, αυξάνουν την εγκεφαλική διέγερση).
Επιπτώσεις της έλλειψης ύπνου
Η ολική στέρηση ή η κακή ποιότητα ύπνου (μέσω μη ολοκληρωμένων κύκλων) είναι πιθανό να προκαλέσει ζητήματα σε ποικίλους τομείς του οργανισμού. Βραχυπρόθεσμα τα κυριότερα ζητήματα αφορούν αυξημένη κόπωση, έλλειψη συγκέντρωσης, επικοινωνίας και λήψης αποφάσεων. Μακροπρόθεσμα είναι δυνατόν να προκληθούν σοβαρά προβλήματα υγείας όπως κατάθλιψη, καρδιαγγειακά ζητήματα, καρκίνο, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Η μη φυσιολογική εξέλιξη του NREM ύπνου έχει συσχετιστεί με μειωμένη έκκριση αυξητικής ορμόνης και περιορισμό της αποκατάστασης των μυών. Μάλιστα, σε περιπτώσεις χρόνιας έλλειψης ύπνου η επίδραση της συγκεκριμένης κατάστασης στη λήψη αποφάσεων και συνακολούθως στη παραγωγικότητα είναι συγκρίσιμη με τη χρόνια κατανάλωση αλκοόλ. Ακόμη άλλες μελέτες φανερώνουν τη συσχέτιση της έλλειψης ύπνου με την αύξηση των εργασιακών ατυχημάτων (σκεφτείτε το ενδεχόμενο μη έλλειψης συγκέντρωσης ή ατυχήματος σε δομές υγείας!!!). Αντιθέτως επισημαίνεται από έρευνες η θετική επίδραση στον οργανισμό της επέκτασης του ύπνου κατά μόλις 1 ώρα την ημέρα. Επιπρόσθετα θετική επίδραση έχουν ύπνοι 25-30 λεπτών κατά τη διάρκεια της ημέρας (ενδεχομένως το μεσημέρι) στη γνωστική λειτουργία χωρίς να επηρεάζεται ο νυχτερινός ύπνος.
Sleep, circadian rhythms and health | Interface Focus
Εν κατακλείδι,
γίνεται σαφές πως ο ύπνος αποτελεί μία διαδικασία δυναμική, η οποία μέσω της διαρκούς εναλλαγής των σταδίων NREM και REM κατά τη διάρκεια του κάθε ολοκληρωμένου κύκλου επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό. Τη σημερινή εποχή η επιστημονική γνώση έχει φτάσει σε επίπεδο ώστε να αποδεικνύει την επίδραση του κακού ύπνου τόσο σε γνωστικούς και παραγωγικούς τομείς του ανθρώπου όσο και σε σοβαρότερα ζητήματα υγείας που σχετίζονται με λειτουργίες οργάνων. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο ο σύγχρονος άνθρωπος με τον τρόπο ζωής που ακολουθεί οφείλει να ασχοληθεί επισταμένως με την υγιεινή του ύπνου του και να συνεισφέρει και με αυτόν τον τρόπο στη προαγωγή της γενικής υγείας τους.
Βιβλιογραφία
- Foster, R. G., & Kreitzman, L. (2020). Sleep, circadian rhythms and health. Nature Reviews Neuroscience, 21(7), 401–412.
- Watson, N. F., et al. (2015). Joint Consensus Statement of the American Academy of Sleep Medicine and Sleep Research Society on the recommended amount of sleep for a healthy adult. Sleep, 38(6), 843–844.
- Ramar, K., et al. (2021). Sleep is essential to health: An American Academy of Sleep Medicine position statement. Journal of Clinical Sleep Medicine, 17(10), 2115–2119.
