Καρκίνος… γενικά
Ο καρκίνος είναι μία από τις πιο σύνθετες ασθένειες που ταλανίζουν την υγεία του ανθρώπου εδώ και πάρα πολλούς αιώνες. Η πολυπλοκότητα αυτής της ασθένειας είναι και ένα από τους βασικότερους λόγους για τους οποίους δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα μια αποτελεσματική θεραπεία. Η θεραπευτική του καρκίνου μέχρι σήμερα έχει κάνει άλματα. Παρόλα αυτά, οι περισσότερες από τις θεραπευτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται, δεν τελεσφορούν πάντα. Βασική προϋπόθεση για την εύρεση της κατάλληλης θεραπείας, είναι η κατανόηση των αιτιών της. Τα αίτια του καρκίνου είναι πολλά και επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Στην εμφάνιση του καρκίνου μεγάλη βαρύτητα έχουν εξωτερικοί-περιβαλλοντικοί παράγοντες. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες, όπως η κοσμική και η υπεριώδης ακτινοβολία. Εκτός από αυτές υπάρχουν διάφορες χημικές ουσίες οι οποίες έχουν μακροπρόθεσμα καρκινογόνο δράση, όπως είναι η φορμαλδεΰδη, ορισμένες χρωστικές, ορισμένοι υδρογονάνθρακες ακόμη και η καφεΐνη (σε παράλογες ποσότητες). Με τις ουσίες αυτές συνδέονται πολλές καθημερινές συνήθειες, όπως είναι το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η μη ισορροπημένη διατροφή.
Γενετικοί παράγοντες
Στην βιβλιογραφία όμως και από τους γιατρούς, ο καρκίνος αναφέρεται ως ένα γενετικό νόσημα. Πράγματι ο καρκίνος δεν οφείλεται σε κάποιον παθογόνο μικροοργανισμό (ιό, βακτήριο κλπ.). Ο καρκίνος είναι η παθολογική κατάσταση στην οποία τα κύτταρα ενός ιστού πολλαπλασιάζονται με πάρα πολύ γρήγορο ρυθμό και σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζουν μεταστάσεις. Μεταστάσεις έχουμε όταν κύτταρα από έναν ιστό που διαιρείται πολύ γρήγορα φεύγουν από αυτόν και μεταναστεύουν μέσω του αίματος ή της λέμφου, αλλού στο σώμα. Η διαίρεση των κυττάρων ενός ιστού γίνεται αφού το κύτταρο λάβει τα απαραίτητα σήματα που θα του “πουν” ότι πρέπει να διαιρεθεί. Ο καρκίνος λοιπόν σχετίζεται με βλάβες σε γονίδια τα οποία ρυθμίζουν την διαίρεση των κυττάρων. Σε ένα κύτταρο διακρίνουμε δύο τύπους τέτοιων κυττάρων. Αυτά είναι τα ογκογονίδια και τα ογκοκατασταλτικά γονίδια.
Ογκογονίδια
Σε κάθε κύτταρο του οργανισμού μας υπάρχει ένας τύπος κυττάρων τα οποία ονομάζονται πρώτο-ογκογονίδια. Τα γονίδια αυτά υπάρχουν φυσιολογικά στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Ενεργοποιούνται κάθε φορά που χρειάζεται να διαιρεθούν τα κύτταρα, όπως συμβαίνει κατά την επούλωση τραυμάτων. Παρόλα αυτά σε ορισμένες περιπτώσεις τα πρώτο-ογκογονίδια μεταλλάσσονται. Αφού μεταλλαχτούν, μετατρέπονται σε ογκογονίδια. Τα ογκογονίδια υπερεκφράζονται και οδηγούν στον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων, σχηματίζοντας έτσι τους όγκους. Μεταλλάξεις σε διαφορετικούς τύπους πρώτο-ογκογονιδίων οδηγούν στην εμφάνιση διαφορετικών τύπων καρκίνου. Μετάλλαξη σε γονίδια των αυξητικών παραγόντων έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός τύπου καρκίνου που λέγεται γλοίωμα. Μεταλλάξεις σε γονίδια κυτταρικών υποδοχέων και μεταγραφικών παραγόντων μπορούν να οδηγήσουν σε μια άλλη σειρά από επιθετικούς καρκίνους αλλά και σε καρκίνο του μαστού.
Τα πρώτο-ογκογονίδια μετατρέπονται σε ογκογονίδια μετά από χρωμοσωμική μετάθεση. Αυτό σημαίνει πως ένα χρωμόσωμα σπάει αρχικά σε ένα σημείο του. Στην συνέχεια το σπασμένο κομμάτι συνδέεται με ένα άλλο χρωμόσωμα. Τέλος τα νέα “γονίδια” που σχηματίζονται από την ανακατάταξη της γενετικής πληροφορίας είναι μεταλλαγμένα και επιβλαβή για τον οργανισμό. Αυτό το φαινόμενο φαίνεται να συνδέεται περισσότερο με την δράση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας πάνω στο DNA. Όπως είναι γνωστό, σε κάθε κύτταρό μας υπάρχουν δύο μορφές ενός γονιδίου. Στην περίπτωση των πρώτο-ογκογονιδίων, μόνο η μετάλλαξη του ενός από τα δύο, είναι επαρκής για να οδηγήσει στην καρκινογένεση.
Ογκοκατασταλτικά γονίδια
Σε αντίθεση με τα πρώτο-ογκογονίδια, τα ογκοκατασταλτικά γονίδια καταστέλλουν την κυτταρική διαίρεση όταν αυτό είναι απαραίτητο. Τα ογκοκατασταλτικά γονίδια μπορούν να καταστείλουν σε ορισμένες περιπτώσεις και την δράση των μεταλλαγμένων ογκογονιδίων. Αυτό το καταφέρνουν γιατί τα γονιδιακά τους προϊόντα παρεμβαίνουν στον κυτταρικό κύκλο. Μεταλλάξεις μπορούν να καταστρέψουν τα ογκοκατασταλτικά γονίδια. Η καταστροφή της λειτουργικότητάς τους αφαιρεί από το κύτταρο την δυνατότητα ελέγχου του κυτταρικού πολλαπλασιασμού. Τα κύτταρα δεν μπορούν να σταματήσουν να διαιρούνται ακόμη και αν έχουν φυσιολογικά πρώτο-ογκογονίδια. Για τον λόγο αυτό σχηματίζεται ο όγκος. Όπως και με τα ογκογονίδια, έτσι και με τα ογκοκατασταλτικά, διαφορετικοί τύποι μεταλλάξεων οδηγούν σε διαφορετικούς τύπους καρκίνου.
Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα καρκίνου που οφείλονται σε μετάλλαξη ογκοκατασταλτικού γονιδίου είναι το ρετινοβλάστωμα και ο καρκίνος του μαστού. Το ρετινοβλάστωμα είναι ένας επιθετικός καρκίνος που εμφανίζεται στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού. Οφείλεται σε μετάλλαξη του γονιδίου RB1 που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη p110. Ο καρκίνος του μαστού οφείλεται σε μεταλλάξεις πολλών γονιδίων, παρόλα αυτά μπορεί να είναι και αποτέλεσμα λανθασμένης λειτουργίας του γονιδίου TP53 που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη p53. Με τον καρκίνο του μαστού συνδέονται επίσης τα γονίδια Brca1 & Brca2. Οι μεταλλάξεις των ογκοκατασταλτικών γονιδίων οφείλονται κυρίως σε έλλειψη χρωμοσωματικού υλικού. Τέλος, σε αντίθεση με τα ογκογονίδια, για να μπορέσει να εμφανιστεί η παθογένεια, θα πρέπει να σημειωθούν μεταλλάξεις και στα δύο αντίγραφα ενός ογκοκατασταλτικού γονιδίου.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι μεταλλάξεις αυτές δεν συμβαίνουν απλά σε ένα κύτταρο και οδηγούν σε καρκινογένεση. Ο καρκίνος για να εμφανιστεί χρειάζεται μια μεγάλη συσσώρευση μεταλλάξεων. Αυτό συμβαίνει γιατί τα κύτταρα διαθέτουν πολλούς μηχανισμούς ασφαλείας. Πολλές από τις παραπάνω μεταλλάξεις αν συμβούν, περνούν απαρατήρητες γιατί ο οργανισμός μπορεί και τις καταπολεμά. Για το λόγο αυτό, ο καρκίνος δεν είναι ένα απλό κληρονομήσιμο γενετικό νόσημα.
