Για τους περισσότερους αποτελεί την ύψιστη βράβευση κι αναγνώριση του έργου τους. Για τον Ζαν Πολ Σαρτρ, όμως, που υπήρξε ανορθόδοξος για την εποχή του στις απόψεις του, το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας μόνο τιμητικό δε θεωρήθηκε. Όταν, λοιπόν, το 1964 προτάθηκε για αυτό, προσπάθησε να αποσυρθεί από τη λίστα των υποψηφίων, Έγραψε στη Σουηδική Ακαδημία γι’ αυτή του την επιθυμία. Δε γνώριζε, όμως, πως αυτό ήταν ανέφικτο. Έτσι στις 22 Οκτωβρίου ο Σαρτρ βραβεύεται για το έργο του που ήταν «πλούσιο σε ιδέες, με πνεύμα ελευθερίας και αναζήτηση της αλήθειας».
Οι λόγοι που αρνήθηκε την παραλαβή του βραβείου συνοψίζονται σε μια δήλωσή του στο σουηδικό Τύπο. «Ο συγγραφέας πρέπει να αρνηθεί να μετατρέψει τον εαυτό του σε όργανο, ακόμα κι αν αυτό συμβαίνει κάτω από τις πιο τιμητικές περιστάσεις.» Πώς όμως ένας άνθρωπος απορρίπτει την αναγνώριση του έργου του; Ο Σαρτρ ήταν γνωστό ότι απέφευγε όλες τις επίσημες τιμές. Το 1940, όταν υπηρετούσε στο γαλλικό στρατό ως μετεωρολόγος, συνελήφθη από τα γερμανικά στρατεύματα. Εννέα μήνες υπήρξε αιχμάλωτος πολέμου. Το 1945, λοιπόν, του προσφέρθηκε το ύψιστο βραβείο, να γίνει δηλαδή μέλος της λεγεώνας της τιμής (Légion d’ honneur), αρνήθηκε. Ακολούθησε κι η απόρριψη έδρας στο Κολέγιο Γαλλίας.
Δεν είναι όμως μόνο ο Σαρτρ που απέρριψε τη μεγάλη τιμή. Έξι χρόνια νωρίτερα, ο Μπορίς Παστερνάκ απέρριψε κι αυτός το βραβείο επικαλούμενος πολιτικούς λόγους.
Η άρνηση των τιμητικών διακρίσεων και βραβείων πήγαζε από το φόβο του Σαρτρ μήπως συνδεόταν το όνομά του με το όργανο που θα τον τιμούσε. Βαθιά ταγμένος στην στρατευμένη τέχνη κι υπέρμαχος του μαρξισμού, ο Σαρτρ υπήρξε πολλά παραπάνω από έναν συγγραφέα. Γεννημένος στις 21 Ιουνίου 1905 στο Παρίσι, έμεινε ορφανός από πατέρα σε πολύ τρυφερή ηλικία. Σε επαφή με την κλασσική λογοτεχνία ήρθε μέσω του παππού του. Στην εφηβεία του ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία. Αποτέλεσμα ήταν να επιλέξει για σπουδές το École normale supérieure, ίδρυμα ανώτατης εκπαίδευσης, από όπου κι έλαβε πτυχίο στην Φιλοσοφία. Υπήρξε έντονα επηρεασμένος από τη δυτική φιλοσοφία και ιδιαίτερα από φιλοσόφους όπως ο Immanuel Kant, o Edmund Husseri, o Martin Heidegger και ο Alexandre Kojeve.
Άθεος από πολύ νωρίς διατύπωσε την πεποίθησή του περί ανυπαρξίας ενός δημιουργού. Η φιλοσοφία του περικλείεται στη φράση που ο ίδιος κάποτε είπε: «οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να είναι ελεύθεροι». Υποστηρίζει ακόμη πως το ανθρώπινο είδος δεν έχει συγκεκριμένη «ουσία». Συνεπώς, κατά τον Σαρτρ, «η ύπαρξη προηγείται της υπάρξεως», δηλαδή κάποιος δεν μπορεί να εξηγήσει τις πράξεις και τη συμπεριφορά του άρα είναι αναγκαστικά υπεύθυνος για αυτές του τις πράξεις.
Εξίσου σημαντική υπήρξε και η άποψή του πως έννοιες όπως αυτές τις «γνησιότητας» και της «ιδιοσυστασίας», της «διακριτότητας» ανήκουν στην κατηγορία όσων πρέπει να αποκτηθούν με προσωπική εμπειρία και σκληρά βιώματα και όχι απλώς να αποτυπωθούν στο νου ως προϊόντα μελέτης, ξεκομμένα από τη ζωή.
Πέραν των απόψεών του, αίσθηση προκάλεσε κι η ανοιχτή σχέση που διατηρούσε με την διακεκριμένη φεμινίστρια και συγγραφέα Σιμόν ντε Μπωβουάρ. Μαζί ενήργησαν πολλές φορές υπέρ των κοινών τους πιστεύω, δεν παντρεύτηκαν ποτέ, συνέχισαν όμως να είναι μαζί μέχρι τον θάνατό του. Κηδεύτηκαν σε κοινό τάφο στο νεκροταφείο του Montparnasse.
Τα τελευταία χρόνια του Σαρτρ υπήρξαν δύσκολα. Πέραν των εξωφρενικών ωραρίων εργασίας κατά τη συγγραφή του φιλοσοφικού έργου «Κριτική της διαλεκτικής λογικής» (το οποίο έμεινε ημιτελές) καταλυτική για την επιδείνωση της υγείας του υπήρξε κι η παρατεταμένη χρήση αμφεταμινών. Επιπλέον υπέφερε από υπέρταση, με αποτέλεσμα να φτάσει στα όρια της τύφλωσης το 1973. Πέθανε στις 15 Απριλίου 1980 στο Παρίσι από πνευμονικό οίδημα.
Ζαν Πολ Σαρτρ
