Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο: ένα μυθιστόρημα πολιτικής αλληγορίας

Ποιος ήταν ο Άρης Αλεξάνδρου;

Ο Άρης Αλεξάνδρου, καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Αριστοτέλη Βασιλειάδη, αποτελεί μια εξέχουσα μεταπολεμική λογοτεχνική μορφή, που κατόρθωσε να διακριθεί και στον χώρο των μεταφράσεων, ασχολούμενος κυρίως με έργα ρωσικής λογοτεχνίας. Η οικογενειακή του γλώσσα, άλλωστε, ήταν τα ρωσικά, αφού γεννήθηκε το 1922 στην σημερινή Αγία Πετρούπολη από πατέρα με καταγωγή την Τραπεζούντα και εσθονικής καταγωγής ρωσίδα μητέρα, χωρίς βέβαια να παραμείνει εκεί καθ’όλη την διάρκεια της ζωής του, καθώς ακολούθησαν δύο χρόνια διαμονής στην Θεσσαλονίκη και πολυετής παραμονή στην Αθήνα, όπου και φοίτησε στο δημοτικό σχολείο και στο Βαρβάκειο Γυμνάσιο, μαθαίνοντας ελληνικά, επιχείρησε σπουδές στην ΑΣΟΕΕ, τις οποίες κι εγκατέλειψε και ανέλαβε σημαντική αντιφασιστική κι αντιστασιακή δράση.

Η πολιτική του πορεία κι η επίδρασή της στο ύφος του.

Οι μεταπολεμικές εμπειρίες σε συγκερασμό με την ταραχώδη πολιτική του πορεία διαμόρφωσαν το ποιητικό και πεζογραφικό του έργο, το οποίο ξεκινά με γνώμονα την έκφραση της αντίστασης και των πρώιμων μεταπολεμικών εμπλοκών, περνά σε μια πικρή ποιητική ειρωνεία εξαιτίας της εξορίας και της κομματικής αμφισβήτησης και καταλήγει στην λογοτεχνική διατύπωση -μέσω αναρχικών πολιτικών αλληγοριών- της πλήρης ακύρωσης των διευθυντήριων εντολών της διορισμένης αριστεράς και της απόρριψης κάθε μορφής πνευματικής κηδεμονίας.

Η πορεία του ύφους του, επομένως, ταυτίζεται με την πολιτική του πορεία, την οποία ο ίδιος ο Άρης Αλεξάνδρου συνοπτικά διατύπωσε το 1975, μόλις τρία χρόνια πριν χάσει την ζωή του σε ηλικία 56 ετών από αλλεπάλληλα καρδιακά εμφράγματα, αναφέροντας ότι: «Δεν ανήκω σε κανένα κόμμα και σε καμία πολιτική οργάνωση. Δεν είμαι μέλος καμιάς εκκλησίας. Δεν είμαι οπαδός καμιάς θρησκείας. […] Έχοντας περάσει από τα ξερονήσια και τις φυλακές, νιώθω πως είμαι συγκρατούμενος όχι μόνο με όσους υποφέρουν στα φασιστικά στρατόπεδα, μα και με όσους βασανίζονται στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ. Νιώθω αλληλέγγυος και συνυπεύθυνος με όσους αγωνίστηκαν, αγωνίζονται και θα αγωνιστούν εναντίον όλων των τυράννων, εστεμμένων και τραγιασκοφόρων, εναντίον όλων των δεσποτών, γαλονάδων και ρασοφόρων.»

Γενικά για το μυθιστόρημά του.

Ο Άρης Αλεξάνδρου, λοιπόν, τον χρόνιο, αυτόν, πολιτικό του προβληματισμό και την συνεπακόλουθη πνευματική του ωρίμανση, τα αποτυπώνει λογοτεχνικά στο μοναδικό μυθιστόρημα του, με τίτλο «Το κιβώτιο» (1975), απόρροια επτά χρόνων συγγραφής, που του προσέφερε -όχι αδίκως- ευρεία αναγνωρισιμότητα μεταξύ του νεοελληνικού λογοτεχνικού κόσμου. Ένα ιστορικό και δυστοπικό μυθιστόρημα πολιτικής αλληγορίας με ενδιαφέρουσα πλοκή και ποικίλους λογοτεχνικούς τρόπους που παραπέμπουν και σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, συνθέτοντας με την πένα του μια ντελιριακή, οξυδερκής, εφευρετική και ταυτόχρονα ειρωνική αφήγηση, κερδίζοντας επάξια τον χαρακτηρισμό του μοντερνιστικού και μετακαφκικού αριστουργήματος.

Advertisements

Η υπόθεση του μυθιστορήματος.

Το Κιβώτιο, έργο φαντασίας, εξαιρετικά ευανάγνωστο και συναρπαστικό σε όλα τα κεφάλαια του, είναι κλασικό θα λέγαμε μυθιστόρημα, που όμως ξεχωρίζει αισθητά για τις συνεχείς παρεκβάσεις του από τα καθιερωμένα είδη, τα οποία γνωρίζει και σέβεται.

Σε πρώτο στρώμα φαίνεται να περιγράφει την επικίνδυνη περιπέτεια μιας σαρανταμελούς ομάδας επίλεκτων αγωνιστών να μεταφέρουν από την πόλη Α στην πόλη Β ένα κιβώτιο αγνώστων στοιχείων, από το περιεχόμενο του οποίου θα κριθεί η έκβαση της αποστολής. Το κιβώτιο φτάνει στο προορισμό του με μοναδικό επιζώντα τον ανώνυμο αφηγητή που είναι και ο μοναδικός μάρτυρας διεκπεραίωσης της επιχείρησης. Συνεπώς τίθεται από την αρχή θέμα της αξιοπιστίας του, που δεν τη προστατεύει το πλούσιο αγωνιστικό του παρελθόν. Έτσι υποχρεώνεται να απολογείται με επιστολές του απέναντι σε έναν ανακριτή που τον βλέπει μια φορά, και ο οποίος τελικά παραμένει άγνωστος και αγνώστων προθέσεων. Η κρίσιμη και αποφασιστική για το σύστημα «αλήθεια» παραμένει αίνιγμα και ο παραλήπτης της αλήθειας απροσδιόριστος.

Ωστόσο, η υπόθεση είναι πειστική, είναι αληθοφανής και το ενδιαφέρον της συνεχώς αυξάνει. Τα γεγονότα συμβαίνουν απέναντι σε μια υπαρκτή κατάσταση που παρουσιάζει τα συμπτώματα ενός αμείλικτου μηχανισμού, με τις δυνάμεις του σε πλήρη ετοιμότητα, συντηρώντας τις ασθένειες του στην πιο αποτρόπαιη μορφή.

Γι’ αυτό, διαβάζοντας το έργο από μία ουσιαστική γωνία μπορείς να πεις ότι στο μυθιστορηματικό του σύμπαν συγκεντρώνεται ένας αντιπροσωπευτικός κόσμος ανθρώπων και καταστάσεων μιας κυνικά αυτορρυθμιζόμενης πολιτείας, όπου τα επισφαλή κίνητρα των οπαδών της κρύβονται με επιμέλεια πίσω από τη μονάδα αφοσίωσης και της υστεροβουλίας, ενώ καταγράφεται η κυρίαρχη νοοτροπία, σιωπηρά υποταγμένη στον πολιτικό αμοραλισμό, οποίος από ένα πρόταγμα ελευθερίας – με διαδοχικές πράξεις – καταλήγει στην αναίρεση της. Και το μήνυμα του έργου, θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης; Ο συγγραφέας αρνείται να εφεύρει μια και μοναδική απάντηση για την ανθρώπινη μοίρα. (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Πηγές: 

Αλέξανδρος Αργυρίου (2005). Ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας Στ’ τόμος, Αθήνα. Καστανιώτης.

http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=97

http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?text_id=865