Η ψυχή της μαριονέτας: Η ιδέα της ανθρώπινης ελευθερίας

Ο John Gray, ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκής Σκέψης στο LSE, στις σελίδες του συγκεκριμένου δοκιμίου, προσπαθεί να προσεγγίσει την ιδέα της ανθρώπινης ελευθερίας. Μιας θεματικής, που εντάσσεται σε μια ευρύτερη πολεμική με αρκετούς διεκδικητές. Από τις σύγχρονες νευροεπιστήμες, μέχρι τη θεολογία και τη φιλοσοφία, το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης, πάντα γονιμοποιούσε ευρύτερες συζητήσεις. Καταφέρνοντας να ξεφύγει από καθιερωμένα στεγανά, παρουσιάζει μια ανατρεπτική άποψη. Υποστηρίζει πως η συνειδητότητα της ύπαρξής μας, καθώς και η μόνιμη προσπάθεια να υπερβούμε τα σωματικά μας όρια, είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό που μας εγκλωβίζει ακόμη περισσότερο σε μεγαλύτερες ψευδαισθήσεις. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος, επειδή ακριβώς δεν είμαστε τελείως μαριονέτες.

Παρουσιάζοντας μια σειρά από κείμενα που ασχολούνται ευρύτερα με το ζήτημα της ελευθέριας, κάνει μια ανθρωπολογική κριτική του νεωτερικού κόσμου. Από το δοκίμιο του Γερμανού ρομαντικού συγγραφέα Χάινριχ φον Κλάιστ για το κουκλοθέατρο, μέχρι τον Τόμας Χομπς, τον Γκυ Ντεμπόρ, ή τον Φίλιπ Ντικ, χρησιμοποιεί αρκετά κείμενα για να τεκμηριώσει την άποψή του. Ο συγγραφέας πιστεύει πως η σύγχρονη σκέψη κρύβει μέσα της την στοχοθέτηση  του φιλοσοφικού ρεύματος του γνωστικισμού. Ενός φιλοσοφικού και θρησκευτικού ρεύματος στις απαρχές του χριστιανισμού, οι οπαδοί του οποίου είχαν την πίστη πως με τη συσσωρευμένη γνώση ο άνθρωπος θα μπορούσε να ξεπεράσει τα φυσικά του όρια και να απολυτρωθεί, ξεφεύγοντας από τον συγκεκριμένο κόσμο που ήταν δημιούργημα ενός «κακού θεού». Ο Γκρέι πιστεύει πως πολλά από τα προβλήματά μας οφείλονται σε αυτή την ουτοπική άποψή και στα κατάλοιπα της και στη μόνιμη προσπάθεια του ανθρώπου για έλεγχο και ξεπέρασμα των δυνατοτήτων του με κάθε κόστος.

Ενδεχομένως να μας έρχεται στο μυαλό ο κίνδυνος της τεχνητής νοημοσύνης, η γενετική μηχανική, και όλες οι λογικές τελειοποίησης του ανθρώπινου γένους που προσπαθούν να επανεγγράψουν την ανθρώπινη υποκειμενικότητα σε νέες βάσεις. Ο Γκρέι πιστεύει πως μια τέτοια λογική τελειοποίησης ουσιαστικά καταλήγει σε μια νέα μορφή δυστυχίας και αντίληψης. Ενώ στις προνεωτερικές κοινωνίες η βία ήταν ενσωματωμένη στον πολιτισμό τους προσπαθώντας να την ομαλοποιήσουν, οι σημερινές κοινωνίες για τον Γκρέι είναι περισσότερο επεμβατικές και εξουσιαστικές.

Ο συγγραφέας εντέλει δεν προτείνει κάποια λύση, ούτε έχει έτοιμη κάποια πολιτική συνταγή. Καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως «ο νεωτερικός ορθολογισμός, είναι άλλη μια εκδοχή της ίδιας της θρησκείας» μας οδηγεί ενδεχομένως πεσιμιστικά, στο να συμφιλιωθούμε με τον κόσμο και με τον εαυτό μας, αφήνοντας χώρο για την παρουσία του νοήματος ως ενός εκκρεμούς που περισσότερο που έρχεται και φεύγει, πάρα ως μιας απόλυτης βεβαιότητας.

Advertisements

Η ψυχή της μαριονέτας, ένα δοκίμιο που σε προβληματίζει και γονιμοποιεί ευρύτερα τη σκέψη.