Ένα όνομα, μια ιστορία ή ένας μύθος;
Ο Νικολάι Γκόγκολ γεννιέται το 1809 σε ένα χωριό της Ρωσικής αυτοκρατορίας, στη σημερινή Ουκρανία. Προέρχεται από μία τυπική οικογένεια γαιοκτημόνων η οποία τηρεί τα ήθη και έθιμα της ρωσικής υπαίθρου. Ο Γκόγκολ φαίνεται να κληρονομεί το χάρισμα του πατέρα του στη συγγραφή κάτι που γίνεται ορατό από τα πρώτα χρόνια κιόλας της εφηβείας του, οπότε αρχίζει και τη συγγραφή. Στην προσπάθεια του να αποκτήσει τη φήμη του ποιητή, εκδίδει με δικά του έξοδα το 1828 ένα ρομαντικό ποίημα που είχε γράψει στα εφηβικά του χρόνια, κάτι το οποίο όμως δε στέφεται με επιτυχία, αφού όλα τα έντυπα της εποχής το χλευάζουν, με αποτέλεσμα ο Γκόγκολ να κάψει όλα τα αντίγραφα της έκδοσης και να αναζητήσει την τύχη του στις Ηνωμένες πολιτείες της Αμερικής. Ένα ταξίδι που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Το 1831 δημοσιεύει τον πρώτο τόμο από τις ουκρανικές ιστορίες “Βραδιές σε ένα αγρόκτημα κοντά στην Ντινκάνκα”, το οποίο γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Λίγο αργότερα διορίζεται καθηγητής Μεσαιωνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, θέση την οποία τελικά εγκαταλείπει αυτοβούλως, διότι θεωρεί ότι δεν διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα.
Ένας από τους πιο ισχυρούς δεσμούς που δημιούργησε στη ζωή του ο Νικολάι Γκόγκολ ήταν η φιλία του με τον συγγραφέα Αλεξάντρ Πούσκιν, ο θάνατος του οποίου και τον συγκλόνισε. Ο Πούσκιν ήταν ο πιο πολύτιμος φίλος του και εμπιστευόταν απόλυτα την κρίση του και την αντίληψη του. Ήταν άλλωστε εκείνος που του έδωσε την ιδέα για τα δύο σπουδαία έργα του “Ο Επιθεωρητής” και “Οι Νεκρές ψυχές”. Το τελευταίο ήταν και αυτό που τον καθιέρωσε στις συνειδήσεις του κόσμου ως τον μεγαλύτερο ίσως Ρώσο πεζογράφο.
Ο Γκόγκολ πεθαίνει το 1852 στο κρεβάτι του, αφού είχε αρνηθεί να λάβει τροφή για δέκα ολόκληρες μέρες.
Απαραίτητη, για να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε το έργο του, κρίνεται μια ψυχολογική προσέγγιση του Γκόγκολ. Ήταν ένας άνθρωπος με μία σκοτεινή και μυστικοπαθή πλευρά γεγονός που επηρέασε βαθιά την γραφή του. Ήταν του ύψους και του βάθους. Δεν πατούσε στη γη. Είχε πλησιάσει το όριο της ζωής και αμφιταλαντευόταν στο σημείο εκείνο σαν το εκκρεμές του Φουκώ. Όπως είπε και ο Αντρέι Μπιέλιι για τον Γκόγκολ:
“Ο Γκόγκολ είχε αποκοπεί από την πραγματικότητα. Κάποιος τράβηξε τη γη κάτω από τα πόδια του⋅ και του απέμεινε μόνο η ανάμνηση για τη γη⋅ η γη των ανθρώπων αποσυντέθηκε σε αιθέρα και κοπριά⋅ και τα πλάσματα που κατοικούν τη γη αναζητούν καινούρια σώματα⋅ είναι νέφη που τα διαπέρασε το φεγγάρι. Και τα καλύτερα ανθρώπινα συναισθήματα-όπως: αγάπη, ευσπλαχνία, χαρά- έφυγαν στους αιθέρες…”
Νικολάι Γκόγκολ, το ημερολόγιο ενός τρελού
Ο Γκόγκολ, λοιπόν, ανήκει στους συμβολικούς και ρομαντικούς συγγραφείς. Άλλωστε το έργο του βρίθει αλληγοριών, παρομοιώσεων και σχημάτων λόγου. Το 1835 δημοσιεύει το “Ημερολόγιο ενός τρελού”, ο ήρωας του οποίου είναι ένας δημόσιος υπάλληλος γραφείου, ο οποίος για να αντιμετωπίσει το σύμπλεγμα κατωτερότητας που του προκαλούσε η μονότονη εργασία του, βρίσκει διέξοδο στην αρχομανία του και στην υπέρμετρη φιλοδοξία του που τον κάνει να πιστεύει στο τέλος ότι είναι ο βασιλιάς της Ισπανίας.
Το έργο είναι το μοναδικό του Γκόγκολ που είναι γραμμένο σε α΄ πρόσωπο με στόχο ο αναγνώστης να αποκτήσει μία βιωματική εμπειρία διαβάζοντάς το και να μην το παρακολουθεί ως παρατηρητής. Ο αναγνώστης, λοιπόν, βιώνει όλο το άγχος που ακολουθεί τον πρωταγωνιστή στο εργασιακό του περιβάλλον και λειτουργεί αποπνικτικά. Το κοινωνικό αδιέξοδο διαπερνά όλο το έργο του Γκόγκολ αποτυπώνοντας τα προβλήματα της καθημερινότητας με μία διαχρονική χροιά. Έντονος είναι, επίσης, ο ανθρωπομορφισμός, αφού στα δύο σκυλιά που παρουσιάζονται αποδίδονται οι ιδιότητες της ομιλίας και της γραφής. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, όμως, λειτουργούν και συμβολικά. Τα σκυλιά, κατ’ ουσίαν είναι τα δεσμά που κρατούν τον άνθρωπο αλυσοδεμένο στις κοινωνικές επιταγές, που δεν τον αφήνουν να σηκώσει το κεφάλι του απέναντι στο κατεστημένο και στις συνθήκες που διαμόρφωσε ο πόλεμος και η εκάστοτε πολιτικές. Το κοινωνικό αδιέξοδο γίνεται πια προσωπικό. Ο τριαντάρης πρωταγωνιστής, ο οποίος έχει έντονα αρνητική εικόνα για την εξωτερική του εμφάνιση, ερωτεύεται την κόρη του προϊσταμένου του στο υπουργείο. Τα ήθη της εποχής όμως επιτάσσουν το εξής: “τα λεφτά πηγαίνουν στα λεφτά”. Οπότε καταλληλότερος γαμπρός θεωρείται ένας αξιωματούχος του στρατού και σίγουρα όχι ένας δημόσιος υπάλληλος. Άλλο ένα ιδανικό της εποχής με διαχρονική αξία. Το ένα όμως οδηγεί στο άλλο και το ψυχωτικό παραλήρημα του πρωταγωνιστή, η σύγχυση ταυτότητας που εκδηλώνεται με την απώλεια ορίων στη σκέψη και στη δράση του τον οδηγεί στο να αυτοαποκαλείται βασιλιάς της Ισπανίας. Το ψυχικό του αδιέξοδο, λοιπόν, βρίσκει “λύση” στην τρέλα. Μια λύση που τον λυτρώνει από από τα δεσμά του, την κόλαση του, τα φαντάσματα του παρελθόντος του και τη μοναξιά του.
Είναι άραγε ο Γκόγκολ όντως ένας τρελός ή απλώς ένας άνθρωπος που αντικρίζει την πραγματικότητα μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα;
https://www.youtube.com/watch?v=ZtcybcBLS-0
