Η Νύχτα, ένα βιβλίο-ντοκουμέντο, ένα βιβλίο που έμεινε στην ιστορία ως η πρώτη προσπάθεια που επιχειρήθηκε, στην προκειμένη από τον Ελί Βιζέλ, μετά τον πόλεμο, να καταγραφούν όλα όσα διαπράχτηκαν στη διάρκεια του ζοφερού δευτέρου παγκοσμίου.
Φυσικά, ο Ελί Βιζέλ χαρακτηρίστηκε ένας από τους κορυφαίους ανθρώπους του 20ου αιώνα, υπήρξε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του βαθύτατα ακτιβιστής, αγωνιστής, άνθρωπος του πνεύματος, βραβευμένος με το Νόμπελ της Ειρήνης το 1986 και απ’ τους λίγους επιζήσαντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας.
Η Νύχτα είναι ένα βιβλίο μαρτυρία για όλα όσα αναγκάστηκαν να υπομείνουν οι Εβραίοι στα στρατόπεδα του Άουσβιτς, Μπούνα και Μπούχενβαλντ. Ο Ελί Βιζέλ με λιτό λόγο περιγράφει πως έχασε μια για πάντα και «τόσο εύκολα» την οικογένεια, τους φίλους του και τους συγγενείς του: πως επιβίωσε από την πείνα, το ξύλο, τα κρεματόρια, τον θάνατο, την εξαθλίωση. Εξίσου περιγραφικά αναφέρεται στη βαθιά ηθική και πνευματική σύγχυση που βρέθηκε στην προσπάθεια του να επιζήσει, χάνοντας τον εαυτό του και τη βαθιά πίστη του στον Θεό.
Τροχοπέδη στο δρόμο του προς τη δημοσίευση του βιβλίου ήταν η δυσκολία που αντιμετώπισε για να βρει μεταφραστή και εκδοτικό οίκο που θα εξέδιδε το βιβλίο του. Γραμμένο στα γίντις (στη μητρική γλώσσα του συγγραφέα), κανένας δεν ήταν πρόθυμος στα μεταπολεμικά χρόνια του 1950 να εκδώσει ένα βιβλίο που μελετά τα πεπερασμένα και να «ανοίξει» μια πληγή που ολόκληρος ο κόσμος ήθελε να ξεχάσει, αν όχι να υποκριθεί πως δεν υπήρξε ποτέ.
Ωστόσο, το 1956 το εκδίδει στα γίντις, απευθυνόμενος σε όσους μόνο μιλούσαν αυτή τη γλώσσα. Το 1958, ο τιμημένος με Νόμπελ Φρανσουά Μοριάκ, αναλαμβάνει να το εκδώσει και να το μεταφράσει στα γαλλικά κι αργότερα, από τις εκδόσεις Μινουί και στα αγγλικά, αλλά και πάλι δεν βρήκε την απήχηση που του άρμοζε.
Την εποχή εκείνη ακόμα και στα βιβλία των σχολείων λίγα αναφερόταν σε όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, λίγο ήταν και το ενδιαφέρον του κόσμου σε αντίθεση με τη σύγχρονη εποχή που «το Άουσβιτς είναι μέρος του πολιτισμού μας». Γιατί αυτό ακριβώς κατάφερε ο Ελί Βιζέλ: «να εγχαράξει στην παγκόσμια συνείδηση» τη φρίκη των βασανιστηρίων που έζησαν οι άνθρωποι εκείνοι στα στρατόπεδα και τον θάνατο που βρήκαν εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι που δεν μπορούν, πια, να διηγηθούν όσα βίωσαν.
Το 2006, γίνεται η οριστική έκδοση του κειμένου στα αγγλικά, μεταφρασμένο από τη γυναίκα του συγγραφέα, Μάριον Βιζέλ, με ειδικό πρόλογο από τον ίδιο που εξηγεί τις διαφορές από το εκτενέστερο κείμενο στα γίντις. Διευκρινίζει, επίσης, το λόγο που έγραψε αρχικά αυτό το βιβλίο και είναι κι ο τρόπος που επιλέγει να κλείσει τον πρόλογό του.
«Όταν μιλάει κανείς γι’ αυτή τη σκοτεινή, καταραμένη εποχή, που είναι τόσο κοντά και τόσο μακριά από μας σήμερα, η λέξη-κλειδί είναι η λέξη υπευθυνότητα. Αν ο μάρτυρας, ασκώντας βία στον εαυτό του, αποφάσισε να καταθέσει τη μαρτυρία του, το έκανε για τη σημερινή νεολαία και για τα παιδιά που θα γεννηθούν αύριο. Δεν θέλει το παρελθόν του να γίνει μέλλον τους».
Πρόκειται για μια ομολογουμένως και εμπεριστατωμένη διεθνή ενημέρωση για το Ολοκαύτωμα και τα εγκλήματα πολέμου, ένα κείμενο που συμπεριλαμβάνεται πλέον σε πολλές έρευνες, αναφορές σε βιβλία, διαλέξεις και σε ακόμα πολλές ενέργειες που ήταν πρόθυμος να συμμετέχει όσο ζούσε. Υπήρξε ένας άνθρωπος που πίστευε πως ακόμα χειρότερο κι από τον θάνατο ήταν να ξεχάσει κανείς ή να στερήσει ακόμα κι από ένα άτομο τη γνώση όσων διαδραματίστηκαν στο Άουσβιτς, να βυθίσει στη λήθη τους νεκρούς.
Ήταν ένας άνθρωπος που ποτέ δεν σώπασε, που πάντοτε επέμενε να υπενθυμίζει –ακόμη κι όταν κανείς δεν ήθελε να θυμάται- τον πόνο και τη δυστυχία και τον θάνατο που έσπειρε η αντισημιτική, ναζιστική, χιτλερική Γερμανία. Όπως χαρακτηριστικά έχει πει, «Το αντίθετο της αγάπης δεν είναι η άγνοια, αλλά η αδιαφορία. Το αντίθετο της γνώσης δεν είναι η άγνοια, αλλά η αδιαφορία. Το αντίθετο της ζωής δεν είναι ο θάνατος, αλλά η αδιαφορία για τη ζωή και τον θάνατο».
Τέλος, η Νύχτα είναι ένας «θησαυρός» που κληροδότησε ο 21ος αιώνας, ένα βιβλίο που θα υπάρχει πάντοτε σε όλες τις βιβλιοθήκες του κόσμου για να υπενθυμίζει πάντοτε τα χιλιάδες θύματα που υπήρξαν. Ένα βιβλίο «που ξεκινά εκεί που σταμάτησε η Άννα Φρανκ».
Κείμενο από οπισθόφυλλο
«Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνη τη νύχτα, την πρώτη νύχτα που πέρασα στο στρατόπεδο, που μετέτρεψε τη ζωή μου σε μια μακρά, εφτασφράγιστη νύχτα. Ποτέ δεν θα ξεχάσω εκείνον τον καπνό».
Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, ο Ελί Βιζέλ και η οικογένειά του στάλθηκαν από τους Ναζί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το βιβλίο αυτό είναι ένα ντοκουμέντο αυτής της κτηνωδίας: του χαμού των γονιών του, του τρόμου από τον οποίο κατάφερε να ξεφύγει, του αγώνα του για επιβίωση σ’ έναν κόσμο που τον απογύμνωσε από την ανθρωπιά, την αξιοπρέπεια και την πίστη του.
Γραμμένη σε γλώσσα λιτή, με τη ματιά του αυτόπτη μάρτυρα, η Νύχτα αποτελεί μία από τις πιο άμεσες και διεισδυτικές αφηγήσεις που γράφτηκαν ποτέ για το Ολοκαύτωμα, η οποία έχει διαβαστεί από εκατομμύρια ανθρώπους, έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, διδάσκεται σε σχολεία και πανεπιστήμια.
