O Στρατής Τσίρκας και η Χαμένη Άνοιξη

Ο Γιάννης Χατζηανδρέας, που υπέγραφε τα έργα του με το όνομα Στρατής Τσίρκας, είναι Έλληνας συγγραφέας κι από τους πιο σημαντικούς πεζογράφους της μεταπολεμικής γενιάς. Γεννήθηκε το 1911 στην Αίγυπτο, στο Κάιρο και έζησε στην Αλεξάνδρεια ως το 1963, όταν κι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Ακολουθώντας την τριλογία με υπέρτιτλο Ακυβέρνητες Πολιτείες, η Χαμένη Άνοιξη είναι το τελευταίο έργο που έγραψε ο συγγραφέας, προτού αφήσει την τελευταία πνοή το 1980. Οραματιζόταν να ολοκληρώσει μια τριλογία που να περιλαμβάνει και τα γεγονότα της δικτατορίας των συνταγματαρχών με τίτλο Δίσεχτα Χρόνια με το Χαμένη Άνοιξη να είναι το πρώτο της σειράς, αλλά, τελικά, τα γεγονότα τον πρόλαβαν.

Η Χαμένη Άνοιξη, λοιπόν, δημοσιεύτηκε το 1976 και καλύπτει τα γεγονότα από τις 4-23 Ιουλίου το 1965 ή αλλιώς, τα Ιουλιανά του 1965. Η ιστορία εξελίσσεται με πρωταγωνιστή έναν πολιτικό πρόσφυγα που επιστρέφει στην πατρίδα του μετά από 18 χρόνια απουσίας, τον Αντρέα και είναι σχεδόν απτή η ταύτιση του συγγραφέα με τον πρωταγωνιστικό αυτό χαρακτήρα.

Καθώς πλάθεται ένα ερωτικό τρίγωνο με τον Αντρέα, την αγωνίστρια Ματθίλδη και την Φλώρα που μοιράζεται τον έκλυτο τρόπο ζωής μιας παρέας Αμερικάνων, ο συγγραφέας δράττει την ευκαιρία για να παρουσιάσει τα γεγονότα εκείνου του πυρετώδες μήνα του 1965.

Advertisements

Γεγονότα ικανά να ανατρέπουν και να δίνουν μια άλλη διάσταση στις σχέσεις των ανθρώπων που περιγράφονται, επηρεάζοντας τον υποκειμενικό τρόπο που αντιμετωπίζει ο καθένας την πραγματικότητα, όσο επηρεάζουν και την ίδια την πραγματικότητα.

Έπειτα από τον εμφύλιο, κανείς και τίποτα δεν προέβλεπε ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει. Οι τέχνες και τα γράμματα είχαν ανθίσει, η νεολαία είχε ακμαίο πνεύμα και αγωνιζόταν για την παιδεία, τη δημοκρατία. Όμως, τα γεγονότα αλλάζουν και “Πάνω από τη χαμένη Άνοιξη μετεωριζόταν τώρα ο γύπας του πραξικοπήματος, έτοιμος να ριχτεί και να σπαράξει τον τόπο.”  Τα πλήθη βγαίνουν στους δρόμους, λαμβάνει χώρα η Αποστασία* και ο πρώτος νεκρός είναι ο Σωτήρης Πέτρουλας, με του οποίου την κηδεία ολοκληρώνεται και το βιβλίο.

Ο Στρατής Τσίρκας είχε αριστερό παρελθόν την εποχή που έγραφε το κύκνειο άσμα του Χαμένη Άνοιξη. Από την Αίγυπτο ακόμα-ακόμα, εντάχθηκε στο αριστερό κίνημα. Το 1943-44 είναι ανάμεσα στα ιδρυτικά στελέχη του φιλ-ΕΑΜικού Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου (ΕΑΣ). Το 1960, η έκδοση της Λέσχης( το πρώτο μυθιστόρημα από τις Ακυβέρνητες Πολιτείες) προκάλεσε την αντίδραση της ηγεσίας του ΚΚΕ και ο Τσίρκας αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του, λέγοντας πως «μετέφερε τα γεγονότα έτσι ακριβώς όπως τα έζησε». Εξαιτίας αυτού, διαγράφηκε από το κόμμα, αλλά αργότερα, προσχώρησε στο ΚΚΕ-Εσωτερικού.

Στο Παρίσι, το 1937, συντάσσει μαζί με τον Langston Hughes τον «Όρκο»** στον δολοφονημένο Ισπανό ποιητή και συγγραφέα Federico Garcia Lorca, κείμενο το οποίο προωθεί ο Louis Aragon και υπογράφεται από σαράντα συγγραφείς από όλες τις χώρες.

Συνεπώς, οι επιρροές και οι ιδεολογίες του πρωταγωνιστή συμπίπτουν με τις εμπειρίες και τις ιδεολογίες του συγγραφέα και καθιστούν το έργο βιογραφικό, αλλά και ιστορικό, καθώς κατατοπίζει για τα γεγονότα που έλαβαν χώρα.

Όμως, η εξέλιξη των γεγονότων μεταφέρεται φορτωμένη με έκδηλα συναισθήματα και πανίσχυρα, όταν πρόκειται για μια νεολαία που αγανακτεί, αγωνιά, απελπίζεται. Δεν είναι μια απλή καταγραφή γεγονότων, αλλά μια μετάδοση της πραγματικότητας από τα μάτια των νέων που τη βιώνουν και συνειδητοποιούν πως το μέλλον προβλέπεται δυσοίωνο.

Ωστόσο, ο συγγραφέας έχει εκφράσει πως δεν ήταν εύκολη η συγγραφή της Χαμένης Άνοιξης: «[…] Και δυσκολεύτηκα γιατί ήτανε πολύ κοντά τα γεγονότα. Είναι φοβερός ο φόβος, που καταλαμβάνει τον γράφοντα, της κριτικής των παρόντων, των ανθρώπων που έχουν ζήσει το ίδιο γεγονός. Φοβερός ο πανικός. Πάει! Θα μου πει εδώ (κάποιος) ότι δεν είναι έτσι τα πράματα..».

Το βιβλίο μεταφέρθηκε και τηλεοπτικά το 1995 με μορφή επεισοδίων και σκηνοθεσία Χριστόφορου Χριστοφή. Μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες.

Υπόθεση από οπισθόφυλλο

Mario Vitti “Αφηγηματική μέθοδος και συγκίνηση στον Στρατή Τσίρκα”

Ο Στρατής Τσίρκας ανήκει στη μικρή ομάδα όσων ξεκίνησαν τη “μεγάλη” γενιά του τριάντα […] και έφτασαν όψιμα σε μια πλήρη έκφραση του εαυτού τους, ωφελούμενοι από την ωριμότητα της προσωπικότητας τους, όσο και από τις οργανικές μεταβολές που γνώρισε η λογοτεχνία μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Ύστερα από την Τριλογία “Ακυβέρνητες Πολιτείες”, που αποκάλυψε μια απρόβλεπτη δύναμη δημιουργίας και μεθόδου στον Σ. Τσίρκα, έρχεται τώρα η Χαμένη άνοιξη […]. Ο Αντρέας επιστρέφει στην Αθήνα από την Τασκένδη, το καλοκαίρι του 1965 […]. Μέσα [σ’αυτούς] κυκλοφορεί μια τριανταπεντάρα Δανεζοελβετίδα, η όμορφη νυμφομανής και αλκοολική Φλώρα […]. Κατά τη στιγμή που η ιστορία εισβάλλει πια στο μυθιστόρημα, […] ξεχωρίζουν τώρα εκκωφαντικά κραυγές και συνθήματα, σειρήνες και εκρήξεις, και […] αντιλαμβανόμαστε ότι το κύριο πρόσωπο του έργου δεν είναι η Φλώρα, ούτε ο Αντρέας, αλλά η Ιστορία, [που] λειτουργεί σαν συνεκτική ύλη, τους ενώνει με τρόπο αόρατο κατά τη διάρκεια όλου του έργου, και πάντως πολύ περισσότερο από το εύθραυστο ερωτικό νήμα […]. Ένα γνήσιο μυθιστόρημα όσο είναι αρκετά δύσκολο να συναντήσουμε στις μέρες μας.

*Αποστασία: Περιγράφεται η πολιτική κρίση στην Ελλάδα, η οποία επικεντρώνεται στην παραίτηση του πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου το 1965 και το διορισμό, από τον βασιλιά Κωνσταντίνο, διαδοχικών πρωθυπουργών από το ίδιο το κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου, την Ένωση Κέντρου, για να τον αντικαταστήσει. Αυτοί οι πρώην υποστηρικτές του Γεωργίου Παπανδρέου που αποσκίρτησαν από την Ένωση Κέντρου αποκλήθηκαν αποστάτες. Η αποστασία προανήγγειλε μία παρατεταμένη περίοδο πολιτικής αστάθειας, η οποία αποδυνάμωσε τη μετεμφυλιακή δημόσια τάξη και τελικά οδήγησε στη Χούντα των Συνταγματαρχών το 1967 (:wikipedia).

**Όρκος στον Federico Garcia Lorca: Κείμενο που υποστηρίζει την κουλτούρα ενάντια στο φασισμό υπογεγραμμένο από σαράντα συγγραφείς του κόσμου.