Όταν αποφάσισα να γράψω άρθρο για τον σπουδαίο σύγχρονο φιλόσοφο-ποιητή Δημήτρη Λιαντίνη γνώριζα ότι ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα. Η πορεία αυτής της σύνθεσης κατέδειξε τη δυσκολία αυτού του εγχειρήματος αναλογιζόμενη τις αναρίθμητες ώρες μελέτης του έργου του, των διαλέξεων του και του δημοσιευμένου αρχειακού υλικού του.
Η Γκέμμα είναι ένα δύσκολο ανάγνωσμα. Είναι μία άσκηση ευφυΐας από μία μεγαλοφυΐα. Όταν κάποιος αποφασίζει να διαβάσει το εν λόγω βιβλίο πρέπει να εγκαταλείψει προσωρινά τα προσωπικά του πιστεύω -διότι θα νιώσει να θίγονται- καθώς και τις ριζωμένες του προκαταλήψεις και να αντικρίσει τη Γκέμμα ως ένα κείμενο που τροφοδοτεί την καλλιέργεια του πνεύματος. Άσχετα με το αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τις ριζοσπαστικές απόψεις του Λιαντίνη, αυτό που σου προσφέρει η Γκέμμα -όσο ελάχιστα βιβλία- είναι ότι σε κάθε ανάγνωση ανακαλύπτεις και μία νέα πτυχή και μία νέα οπτική.
Ο Λιαντίνης με αυτό το βιβλίο αποδεικνύει αυτό που πρέσβευε και αντιπροσώπευε με τη ζωή του:
την κόψη του ξυραφιού!
Οι περισσότεροι τον γνώρισαν μέσα από την εξαφάνιση του 01 Ιουνίου 1998 που απασχόλησε τόσο τον ακαδημαϊκό και δημοσιογραφικό κόσμο όσο και τους απλούς πολίτες. Για όσους δεν γνωρίζουν ο Δημήτρης Λιαντίνης (πραγματικό όνομα: Δημήτρης Νικολακάκος) γεννήθηκε 23 Ιουλίου του 1942 στη Λιαντίνα Λακωνίας (εξ ου και το επίθετο του). Αποφοίτησε το 1966 από τη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών και ακολούθησε τα πρώτα χρόνια το δρόμο της διδασκαλίας στη Μέση εκπαίδευση. Το 1978 έγινε Διδάκτωρ με θέμα της διδακτορικής διατριβής: «Η παρουσία του ελληνικού πνεύματος στις ελεγείες του Duino του Ράινερ Μαρία Ρίλκε». Υπήρξε από το 1975 μέχρι το 1998 βοηθός, επιμελητής, λέκτορας, επίκουρος καθηγητής και αναπληρωτής καθηγητής της Φιλοσοφίας της Αγωγής και της Διδακτικής των ελληνικών μαθημάτων στον Τομέα Παιδαγωγικής του Τμήματος Φ.Π.Ψ. του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1978-79 με εκπαιδευτική άδεια παρακολούθησε στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης φιλοσοφία και συγχρόνως δίδασκε σε εντεταγμένο ελληνικό σχολείο στο Λουντβιχσχάφεν. Εκτός του Πανεπιστημίου στην Ελλάδα δίδαξε στο Μαράσλειο Διδασκαλείο στη Μετεκπαίδευση των δασκάλων και στη Σχολή της Αστυνομίας.
Ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία του Λιαντίνη, λοιπόν, και κύκνειο άσμα του υπήρξε η Γκέμμα.
Θα ήταν χρήσιμο σε πρώτη φάση να δώσουμε την ερμηνεία αυτού του τίτλου.
Η Γκέμμα ήταν η γυναίκα που νυμφεύτηκε το 1926 ο Ιταλός ποιητής Δάντης (Το Δάντης είναι ένας εξελληνισμένος τύπος του ονόματος Ντάντε Αλιγκέρι). Η ”Θεία Κωμωδία” υπήρξε ένα από τα αγαπημένα έργα του Λιαντίνη και δε θεωρείται τυχαίο το γεγονός ότι 700 χρόνια μετά το 1996 συγγράφει τη δική του “Γκέμμα“.
Μία δεύτερη ερμηνεία που φαίνεται να τυγχάνει και μεγαλύτερης αποδοχής είναι η εξής: Γκέμμα στα ελληνικά σημαίνει στέμμα. Το στέμμα που φόρεσε ο Διόνυσος στην Αριάδνη και καταστερώθηκε στον ουρανό ένας κύκλος ο Βόρειος Στέφανος του οποίου το μεγαλύτερο αστέρι ”Α” λέγεται Γκέμμα.
Η “Γκέμμα”, λοιπόν, είναι ένας κληρονομικός κώδικας που συμπυκνώνει σε 16 ανεξάρτητα κεφάλαια ως προς το περιεχόμενο τους το έργο της καθαρής φιλοσοφικής σκέψης και έκφρασης του φιλόσοφου-ποιητή. Παραθέτοντας ένα απόσπασμα από κάθε κεφάλαιο του βιβλίου θα επιδιώξουμε να προσεγγίσουμε την πολυδιάστατη προσωπικότητα και το σαγηνευτικό και διεισδυτικό λόγο του Λιαντίνη.
α. Η ερώτηση της Μαργαρίτας
«Είναι γνωστό ότι η ερώτηση της Μαργαρίτας είναι ένα σημείο δράσης, μία στιγμή χωροχρόνου, μέσα στην κίνηση του μύθου της τραγωδίας Φάουστ του Γκαίτε. Ο έρωτας της Μαργαρίτας για τον Φάουστ γεννάει την ερώτηση της Μαργαρίτας για τον θεό. “Πιστεύεις στο θεό;” Αυτή είναι η ξακουστή ερώτηση της Μαργαρίτας. Για το δίκαιο άνθρωπο ο θεός, το υπέρτατο ον, θα μένει ανάμεσα στο ναι και στο όχι. Θα δηλώνει το σημείο της αιώνιας αναζήτησης, και της αιώνιας απορίας. Θα είναι το ον, τό ἀεί ζητούμενον καί ἀεί ἀπορούμενον, που περιγράφει ο Αριστοτέλης στα Μετά τά Φυσικά του.»
β. v = d•H
«Ο αστρονόμος Χαμπλ, είπε, το σύμπαν διαστέλλεται. Το πιο σημαντικό προϊόν της εξίσωσης είναι η θεωρία των κοσμολόγων για τη γένεση του σύμπαντος από τη λεγόμενη Μεγάλη έκρηξη. Εφόσον το σύμπαν διαστέλλεται προς την κατεύθυνση του μέλλοντος, τότε, εάν προχωρήσουμε προς την κατεύθυνση του παρελθόντος …θα βρίσκουμε το σύμπαν να μικραίνει.»
γ. Τα κατά Κίρκην
Ο Οδυσσέας αποκαρτέρησε κάπου. Ο Οδυσσέας είναι ο πιο έξυπνος άντρας . Κι αυτό δε σημαίνει απλώς πολλά. Αυτό τα σημαίνει όλα. Η Κίρκη είναι έξυπνη. Γι’αυτό είναι τόσο έμορφη. Αν δεν ήταν έξυπνη η Κίρκη, δε θα ήταν έμορφη. Η εμορφιά είναι δύναμη νόησης.»
δ. Αυνάν και Κάιν
«Ο θάνατος ήρθε στον κόσμο μαζί με τον Κάιν. Και η γνώση θανάτου είναι η πιο ακριβή κατανόηση. Το για πάντα! και το ποτέ πια: είναι δύο φράσεις που το εκτόπισμα τους έχει απόλυτη τιμή. Την απόκρυψη και την καταφυγή από τον πανικό φόβο ο άνθρωπος τη βάφτισε θεούς και θρησκείες. Και ζωή μετά θάνατο. Η πίστη στη ζωή μετά θάνατο είναι το σύστημα ανάρτησης, είναι η ραχοκοκαλιά όλων των θρησκειών.»
ε. Ο Αρσενοκοίτης
«Η διαλεκτική μέθοδος του Σωκράτη είναι καθαρά μαθηματικά. Και η σύγχρονη τεχνολογία είναι η ακραία συνέπεια στην οποία οδήγησε η εξέλιξη της επιστήμης, που τη μέθοδο της την ανακάλυψε ο Σωκράτης. Δεν εξαπατήθηκαν οι Αθηναίοι να τον δικάσουνε άδικα. Ο ίδιος εξαπάτησε τους Αθηναίους να τον δικάσουνε δίκαια.»
ζ. Η Κυκλώπεια
«Ο Σολωμός όμως και ο Κολοκοτρώνης, ο Βενιζέλος, ο Κάλβος, και οι άλλοι μεγάλοι και τίμιοι επώνυμοι είναι ο Κανένας που ενίκησε τον κύκλωπα της Μέριμνας, και καταστάθηκε να γίνει ο ένας με τ’ όνομα.»
η. Ο Ελληνοέλληνας
«Ενώ λέμε και φωνάζουμε και κηρύχνουμε ότι είμαστε έλληνες, στην ουσία κινιόμαστε και υπάρχουμε και μιλάμε σα να είμαστε εβραίοι. Δεν ξέρεις ότι με τους εβραίος οι έλληνες είμαστε η φωτιά με το νερό; όχι από εθνικό μίσος, όπως με άλλους, αλλά από αντιπαράθεση κοσμοθεωριών;»
θ. ΔpΔq≥h
«Και αυτός είναι ο λόγος, που όλοι οι σπουδαίοι άνθρωποι της γης, όσοι προσέγγισαν δηλαδή το βυθό της αλήθειας για τη φύση και για τη ζωή, υπήρξαν σχιζοφρενικοί. Είναι απλός και κοινός και αρχαίος ο λόγος ότι μεγαλοφυία σημαίνει παραφροσύνη. Γιατί όλα τα μεγάλα έργα γεννιούνται και μεγαλώνουν απάνου στη στιγμή της αστραπής του Δp επί Δq.»
ι. Εδώ Μεσολόγγι!
«Ο άνθρωπος που δεν πληρώνει την κάθε ηδονή του με ίση σε ποσότητα αλγηδόνα, ζει μια ζωή αφύσικη. Δηλαδή ψεύτικη ως τη ρίζα της. Ο κλασικός κόσμος των Ελλήνων είναι σιωπηλή ανάγνωση θανάτου.»
κ. Μικρός Κριτής
«Όμως ο έρωτας επιμένει να μένει αόριστος. Και αλίμονο μας, εάν γεννιόταν ο υπερποιητής που θα πετύχαινε να τον ορίσει. Έρωτας είναι η τέχνη του να φεύγεις.»
λ. Νέκυια
«Όταν σου μάθουν κάτι επίμονα από τη νηπιακή ηλικία και μέσα στην αταβιστική χαραγή και σφυρηλάτηση για δεκάδες γενεές, τότε η δομή αυτή γίνεται θεμελιώδης στην υφή της ύπαρξης και της ουσίας σου. Η κατατύπωση τούτη στη σκέψη , στο χαρακτήρα, στην κοσμοθεωρία σου, γίνεται κάτι σαν κληρονομικός κώδικας. Δεν ξεριζώνεται με τίποτα.»
μ. Η Ελένη της Σπάρτης
«Η Ελένη που πλάσανε οι έλληνες καθρεφτίζει την εμορφιά του θεού. Είναι ο νους και ο νόμος της φύσης. Σαρκώνει το δαχτυλικό αποτύπωμα της προέλασης των ωρών. Αντιδονεί τον δόνακα της φωνής των φαινομένων.»
ν. Πέθανε ο Θεός
«Πεθαίνοντας η αρχαιότητα πέθανε και ο φυσικός άνθρωπος. Ο νέος άνθρωπος που αναδύθηκε με το χριστιανισμό, και αργότερα με τον πολιτισμό της Ευρώπης, είναι αφύσικος, κατά την έννοια ότι η σχέση του δεν είναι με τη φύση αλλά με τον εαυτό του. Στην αττική τραγωδία ο άνθρωπος πάλευε με τη μοίρα. Στη τραγωδία του Σαίκσπηρ ο άνθρωπος επάλευε με το συνάνθρωπο. Στη σύγχρονη τραγωδία ο άνθρωπος παλεύει με τον εαυτό του.»
ξ. Οι Είρωνες
«Όταν σε λίγο, στον αερολιμένα της Καλαμάτας, οι δημοσιογράφοι ρωτήσανε το Χήνυ διάφορα, του ζήτησαν να τους πει, ποιοί από την παγκόσμια λογοτεχνία του στάθηκαν δάσκαλοι και οδηγοί στην πνευματική του περιπέτεια. Ο Χήνυ αποκρίθηκε λακωνικά: Ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Καβάφης.»
ο. Νάρκισσος
«Αν σηκώσεις τα μάτια ψηλά, μια καθαρή νύχτα του Αλωνάρη ή του Γενναρίου, και κοιτάξεις με βλέμμα θηλυκό, θα βρεις να σέρνεται στη μαύρη απανωσιά του θόλου ολόκληρη η επιφάνεια της γης και της πολιτείας μας με τη πάλη και με την ποικιλία της.»
π. Sonne über Austerlitz
«Γιατί η διαφορά η τρομερή εστάθηκε ότι οι ποιητές, που μοιάζαν την αλήθεια, είπανε ψέματα. Εγώ όμως, που μοιάζει με τα ψέματα, έζησα την αλήθεια.»
Ακόμα και με στο οπισθόφυλλο του βιβλίου ο Λιαντίνης προβληματίζει και διχάζει με την ερμηνεία που αποδίδεται στο ρήμα αποκαρτερείς στο παρακάτω απόσπασμα:
Καθώς κοιτάς το μηδέν στα μάτια να μην αποκαρτερείς;
Αποκρίθηκε: -Ναι.
Η ερμηνεία, λοιπόν, αφήνεται στην προσωπική αναζήτηση του αναγνώστη.
