Το πώς και πόσο οι λαοί επηρεάζονται απο τα ζητήματα πίστης και λατρείας των θρησκειών απασχολεί τη σύγχρονη πραγματικότητα και αποτελεί ακόμα αντικείμενο έρευνας. Είναι βέβαιο, πως οι θρησκείες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην οργάνωση των κοινωνιών σε ολόκληρο τον κόσμο. Μπορεί οι σύγχρονες πολιτείες, ως ένα βαθμό, να έχουν περιορίσει τη θρησκευτική ‘ακτινοβολία’, όμως εν γένει εξακολουθεί να παραμένει υπολογίσιμη πολιτική δύναμη με το σκεπτικό οτι σαν θεσμός διατηρεί μια τόσο σημαντική περιουσία και άμεσα -κοινωνικά και πνευματικά- επηρεάζει τους πιστούς. Σήμερα, εξακολουθούν να υφίστανται κράτη στα οποία ο τρόπος ζωής των ανθρώπων και ο τρόπος λειτουργίας του ίδιου του κράτους, ως θεσμός, βασίζεται στο θρήσκευμα της εκάστοτε περιοχής.
Πέραν τούτου, αξίζει να εξετάσει κανείς την ιστορία και ίσως το βαθύτερο νόημα που μπορεί να κρύβει αυτό που ονομάζουμε θρησκεία -όποια κι αν ειναι αυτή. Η πολλαπλότητα των ηθών, των συμπεριφορών και η πνευματική αξία καθαυτή, που αναδεικνύεται μέσα απο τα ιερά κείμενα, τα οποία επιδιώκουν να συνδέσουν τον άνθρωπο με κάτι ανώτερο (κάποια θεϊκή οντότητα;), δεν περιορίζεται σε μια ρηχή-ρεαλιστική αντιμετώπιση του κόσμου, ούτε σε μια επιδερμική προσήλωση σε κάποιο δόγμα. Παρακάτω θα προσεγγιστούν κάποιες απο τις σημαντικότερες θρησκείες του κόσμου, όπως παρουσιάζονται μέσα απο τα ιερά τους κείμενα.
Ισλάμ
Κατά την προϊσλαμική περίοδο η λέξη Islam βρισκόταν σε χρήση στο εμπορικό λεξιλόγιο των ανθρώπων και σήμαινε : συμφωνία/συνθήκη. Ο Μωάμεθ με το κήρυγμα του κατάφερε να δώσει στον όρο ένα διαφορετικό νόημα και έναν δυναμισμό, χρησιμοποιώντας τον απο την πρώτη φάση της δράσεως του, με σκοπό να δηλώσει την υπακοή- υποταγή στην κλήση του Αλλάχ και να προσδιορίσει τον προσανατολισμό των οπαδών του. Όσοι αποδέχονται αυτή τη μορφή σχέσεως με τον Θεό ονομάζονται muslim, δηλαδή αυτοί που υποτάσσονται στο θεό. Εκτός απο την εικόνα του Μωάμεθ, που σταδιακά σχηματιζόταν και μεταδιδόταν απο γενιά σε γενιά το ίδιο συνέβη και με την εικόνα της κοινότητας που είχε ιδρυθεί. Ως συνδετικοί αρμοί της κοινότητας λειτουργούσαν οι βασικές τελετουργίες πίστης και αφοσίωσης, οι οποίες είχαν συλλογικό χαρακτήρα : οι μουσουλμάνοι πήγαιναν για προσκύνημα όλοι μαζί την ίδια περίοδο, νήστευαν τον ίδιο μήνα και έσμιγαν τακτικά για να προσευχηθούν – δραστηριότητα που σαφώς τους ξεχώριζε απο τον υπόλοιπο κόσμο. Πρωτίστως, όμως, υπήρχε ως παρακαταθήκη το Κοράνι, ένα βιβλίο που περιγράφει σε δυνατή γλώσσα την εισβολή ενός ανυπέρβλητου Θεού -πηγή παντοδυναμίας και καλοσύνης- στον κόσμο των ανθρώπων που ο ίδιος έπλασε. Οι μουσουλμάνοι πάντα πίστευαν οτι το Κοράνι ειναι ο λόγος του Θεού, ο οποίος είχε αποκαλυφθεί στον Μωάμεθ, στην αραβική γλώσσα, μεσώ ενός αγγέλου σε διαφορετικές στιγμές. Είναι ελάχιστοι οι μουσουλμάνοι που δεν αποδέχονται πλήρως αυτή τη θέση (Μέχρι το θάνατο του Μωάμεθ 632 μ.Χ. δεν φαίνεται να υπήρξε κάποια γραπτή εκδοχή των αποκαλύψεων που ο Μωάμεθ δέχτηκε από τον Αλλάχ). Γενικότερα, οι βασικές πηγές περί Ισλάμ ειναι γραμμένες στα Αραβικά. Από αυτές, το θεμελιώδες ιερό κείμενο των μουσουλμάνων, το Κοράνιο, έχει μεταφραστεί επανειλημμένως σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Οι κύριοι
πόλοι της θεολογίας του Κορανίου ειναι αφενός η έμφαση στον μονοθεϊσμό, στην υπερβατικότητα
και το απρόσιτο του θεού, αφετέρου δε η πίστη στην κρίση και στην μέλλουσα ζωή.
Το Κοράνι περιλαμβάνει εδάφια προφητικά, που αναγγέλλουν το τέλος του κόσμου, την ημέρα της κρίσης, απειλώντας τους άθεους, τους άπιστους και τους υποκριτές ή αντίθετα υποσχόμενα στους πιστούς ανταμοιβή από τον Αλλάχ και ακολουθούν μετά πιο αφηγηματικά κομμάτια, τα οποία έχουν δανειστεί στοιχεία από τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό. Σύμφωνα με το Κοράνι, ο παράδεισος περιγράφεται όπως θα φανταζόταν τον ιδανικό τόπο ένας βεδουίνος του 7ου αιώνα. Δηλαδή με πηγές καθαρού νερού, καρποφόρα δέντρα, ωραίες μαυρομάτες γυναίκες που θα είναι στη διάθεση όλων των κατοίκων του παραδείσου και οίνο, τον οποίο οι μουσουλμάνοι έχουν στερηθεί στη ζωή τους. Τη θρησκεία του Ισλάμ, η οποία μετράει 1,6 δισ. πιστούς, ακολουθούν κυρίως κάτοικοι σε Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική, Δυτική Αφρική, Κεντρική Ασία, Νότια Ασία, στην ινδική υποήπειρο, στο σύμπλεγμα νησιών Μαλάι καθώς και μικρότερος αριθμός πιστών στην Ανατολική Αφρική, τη Βαλκανική Χερσόνησο, τη Ρωσία και την Κίνα.
Βουδισμός
Η λέξη «βουδισμός» προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη «βούδας», η οποία σημαίνει «ο αφυπνισμένος», «φωτισμένος». Ο ιδρυτής αυτής της θρησκείας, με 500 εκατ. πιστούς ανα τον κόσμο, και ιστορικός Βούδας είναι ο Σιντάρτα Γκοτάμα, που γεννήθηκε γύρω στα 560 π.Χ. στο Λούμπινι -σημερινό Νεπάλ. Λέγεται πως μετά από σπουδές έξι ετών, έκατσε κάτω από το Δέντρο Μπόντι (συκιά) και ορκίστηκε να μην σηκωθεί από εκεί αν δεν πραγματώσει τη φώτιση,την οποία τελικά πέτυχε, μέσω της πλήρους εξέτασης της φύσης, του σώματος και του νου του.
Το σύνολο του Βουδισμού είναι η διδασκαλία του Βούδα, η οποία περιλαμβάνει «τέσσερις ευγενείς αλήθειες»: α) η αλήθεια του πόνου, β) τα η αλήθεια της αιτίας του πόνου, γ) η αλήθεια για την άρση του πόνου και δ)η αλήθεια της οδού η της ατραπού που οδηγεί, η οποία οδηγεί στην άρση του πόνου Οι Διδασκαλίες του Βούδα συγκεντρώθηκαν από τους μαθητές του πολλά χρόνια αργότερα (543 π.Χ.) και περιέχονται στο λεγόμενο «κανόνας πάλι», γνωστό ως «ΤΡΙΠΙΤΑΚΑ» :
ΣΟΥΤΑ ΠΙΤΑΚΑ, ΒΙΝΑΓΙΑ ΠΙΤΑΚΑ, ΑΒΙΔΑΜΜΑ ΠΙΤΑΚΑ . Είναι κλασική περίπτωση θρησκείας χωρίς Θεό, η οποία προσπαθεί μέσω της ‘απαξίωσης’ της εγκόσμιας ζωής, καθώς και με μεθόδους μυστικισμού, εσωτερικής αταραξίας, αυτοστοχασμού και ατέλειωτης περισυλλογής, να δώσει λύσεις στα μεγάλα προβλήματα τα οποία απασχολούν τους πιστούς. Θεμέλιο της βουδιστικής παράδοσης και πρακτικής είναι οι “τρεις θησαυροί” : ο Βούδας, το Ντάρμα (η Διδασκαλία) και η Σάνγκα (η Μοναστική Κοινότητα). Το να έχεις, επομένως, καταφύγιο στους τρεις αυτούς θησαυρούς αποτελεί δήλωση ότι ακολουθείς το μονοπάτι του Βούδα. Γενικότερα, σαν θρησκεία διαθέτει ορισμένα κοινά σημεία με τον Ινδουισμό, αφού και οι δυο ασπάζονται τους όρους «κάρμα» , «μάια» και «σαμσάρα» (κύκλος μετενσάρκωσης). Οι βουδιστές θεωρούν πως το τέλος -η ολοκλήρωση και ο τελικός σκοπός της ζωής- είναι να επιτευχθεί η «φώτιση» όπως εκείνοι την αντιλαμβάνονται. Άλλωστε, ο βουδισμός διδάσκει πως η Νιρβάνα είναι η ανωτάτη μορφή ύπαρξης (η Νιρβάνα δεν μπορεί να εξηγηθεί λογικά, οι άνθρωποι όμως μπορούν να την συνειδητοποιήσουν νοητικά). Ιερό βιβλίο του Βουδισμού ειναι το Αβαντάνας, στο οποίο εξαίρεται ο ρόλος των Μποντισάττβες. Οι Μποντισάττβες είναι λαμπρά όντα, τα οποία βαδίζουν προς την φώτιση. Ενώ, όμως, έχουν τη δυνατότητα να εισέλθουν στη Νιρβάνα, τον Παράδεισο των Βουδιστών, εξακολουθούν με τη θέλησή τους να παραμένουν στον υλικό-φθαρτό αυτό κόσμο από συμπόνια προς τα άλλα όντα να τα βοηθήσουν και να συμβάλλουν στην σωτηρία τους. Η λέξη αβαντάνα,δηλαδή η πράξη που είναι άξια σεβασμού και θαυμασμού, μπορεί να είναι η αυτοθυσία ενός ατόμου για το καλό των συνανθρώπων. Τα «Αβαντάνας» έχουν ηθικό χαρακτήρα και είναι γραμμένα στην σανσκριτική γλώσσα. Κατ’ εξοχήν δίδαγμά τους είναι ότι «από λευκές πράξεις προέρχονται λευκοί καρποί και από μαύρες μαύροι».
Σύμφωνα με ένα μύθο, όταν ο Βούδας ρωτήθηκε σχετικά με την αρχή και τη δημιουργία του κόσμου και ποιος έφτιαξε τον τελευταίο, εκείνος σιώπησε, διότι στον βουδισμό δεν υφίσταται αρχή και τέλος αλλά ένας ατέρμονος κύκλος γέννησης και θανάτου. Κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί ποιο είναι αυτό το Όν που μας δημιούργησε και προόρισε να ερχόμαστε στη ζωή, να βασανιζόμαστε και να πεθαίνουμε και αυτό να συμβαίνει συνεχώς; Μια τέτοια αντιμετώπιση μας κάνει να απορούμε για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης ή μπορεί να μας κάνει αδιάφορους. Ο βουδισμός φαίνεται πως συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος των πιστών του στη Σρι Λάνκα και την Νοτιοανατολική Ασία, ενώ έναν μικρότερο πληθυσμό στο Θιβέτ, την Κορέα, την Κίνα και την Ιαπωνία.
Ινδουισμός
Ο Ινδουισμός, που είναι αποκλειστικό γέννημα του ινδικού πολιτισμού, είναι μια από τις αρχαιότερες οργανωμένες θρησκείες – οι γραφές της εμφανίζονται περίπου το 1400 π.Χ. Σαν θρησκεία χαρακτηρίζεται ιδιαιτέρως περίπλοκη καθώς έχει εκατομμύρια θεϊκές μορφές, ενώ οι πεποιθήσεις των ινδουιστών ποικίλουν και υπάρχουν πολλές αιρέσεις. Αν και ο ινδουισμός είναι πολυθεϊστικός, αναγνωρίζει ως ύψιστη θεϊκή οντότητα τον Μπράχμα. Ο θεός αυτός είναι απρόσωπος και οι άνθρωποι δεν ειναι δυνατόν να τον προσεγγίσουν. Αποτελείται απο τρεις: Μπράχμα, Βισνού και Σίβα· καθένα απο αυτά τα τρία ‘πρόσωπα’ διαθέτει πολλές μεταμορφώσεις. Μέσω του τρόπου ζωής που διδάσκει ο ινδουισμός, σκοπός του πιστού ειναι να ενωθεί πνευματικά με τον Μπράχμα και να επιτελέσει τον σκοπό της δημιουργίας του. Ο σκοπός αυτός καλείται «μόκσα» και μέχρι αυτή η ένωση να πραγματοποιηθεί πρέπει να μετενσαρκώνεται συνεχώς ο πιστός για την επίτευξη της αλήθειας, η οποία λέει πως «δεν υπάρχει τίποτε άλλο πέρα από τον Μπράχμα». Η μετενσάρκωση του ανθρώπου εξαρτάται κυρίως απο αυτό που ονομάζουν στον ινδουισμό «κάρμα» και αποτελεί την «αρχή για την αιτία και το αποτέλεσμα», η οποία διασφαλίζει την ισορροπία και την τάξη στη φύση. Οι πράξεις ενός ανθρώπου στο παρελθόν, δηλαδή, επιδρούν σε ότι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον και αυτό είναι μια κυκλική διαδικασία που ‘ενώνει’ τρόπον τινά το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Περίπου 1 δισ. πιστοί σε ολόκληρο τον κόσμο ακολουθούν τον ινδουισμό, ενώ -αν και είναι η τρίτη μεγαλύτερη θρησκεία στον κόσμο-απαντάται κατά κύριο λόγο στην Ινδία και το Νεπάλ.
Τα ιερά κείμενα του ινδουισμού, που θεωρούνται πολύ σημαντικά για τους πιστούς, ονομάζονται Βέδες και οι ινδουιστές πιστεύουν πως ειναι θεόσταλτα. Περιλαμβάνουν λυρικές προσευχές, ωδές, κανόνες που ρυθμίζουν τις τελετές και τις θυσίες, και ύμνους. Συμπεριλαμβάνουν μια σύνθετη και πολύχρωμη μυθολογία για τις θεϊκές οντότητες που αναγνωρίζουν, δηλαδή μια θρησκευτική μυθολογία η οποία περιπλέκει μύθο, θεολογία και ιστορία. Αυτή η μυθολογία είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Ινδικού πολιτισμού και η αντιπαράθεση με τις Βέδες θεωρείται σαν στάση εναντίον της θρησκείας. Ο ινδουισμός απορρίπτει κάθε σύστημα πεποιθήσεων που δεν αγκαλιάζει τον ινδικό πολιτισμό, αλλά οποιαδήποτε ‘ξενική’ επιρροή αποδέχεται τον ινδουισμό θεωρείται “ινδουιστική”. Η αλήθεια ειναι πως η θρησκεία αυτή διαφέρει πάρα πολύ όχι μόνο στον τρόπο προσέγγισης του πιστού αλλά και στην ίδια την πραγμάτωση του σκοπού -κάθε θρησκεία αποβλέπει σε κάποιο ύψιστο πρακτό αγαθό.
Χριστιανισμός
Ο Χριστιανισμός, ως θρησκευτικό σύστημα, είναι περισσότερο έργο σχέσης παρά θρησκευτικών συνηθειών- κανόνων. Αντί να μένει σταθερά σε κάποια λίστα επιτρεπτών και μη πράξεων, ο στόχος των πιστών είναι να καλλιεργούν στενή σχέση με το Θεό-Πατέρα. Όπως υποστηρίζεται, αυτή η σχέση έγινε δυνατή λόγω του έργου του Ιησού Χριστού, και λόγω της ύπαρξης του Αγίου Πνεύματος στην ζωή των Χριστιανών. Η χριστιανική θρησκεία είναι η πίστη ότι ο Χριστός πέθανε στο σταυρό για να πληρώσει το ‘χρέος’ της αμαρτίας και αναστήθηκε. Άρα, το χρέος της αμαρτίας του κάθε ανθρώπου (όχι μόνο των χριστιανών) έχει πληρωθεί και έτσι μπορεί ο καθένας να έχει κοινωνία με τον Θεό. Για να σωθεί ο άνθρωπος, οφείλει να πιστεύει ολοκληρωτικά στο έργο του Θεού επί του σταυρού. Αν κάποιος πιστεύει ότι ο Χριστός πέθανε αντί αυτού και πλήρωσε το τίμημα των αμαρτιών του, και αναστήθηκε, τότε θα μπει στη βασιλεία του θεού. Όσον αφορά τις διακλαδώσεις στο εσωτερικό της θρησκείας η αλήθεια ειναι πως υπάρχουν τρεις μεγάλες ‘εκκλησίες’ : η Ορθόδοξη, η Ρωμαιοκαθολική και ο Προτεσταντισμός. Βέβαια, υφίστανται και κάποια άλλα δόγματα, τα οποία όμως προέρχονται απο αυτές τις τρεις βασικές εκκλησίες. Η καθοριστική διάκριση μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής εκκλησίας αφορά το Σχίσμα του 1054, όταν και δημιουργήθηκαν η καθολική και ορθόδοξη εκκλησία. Το επόμενο σημαντικό σχίσμα αφορά την καθολική εκκλησιά και την θρησκευτική μεταρρύθμιση του Μ. Λούθηρου, και κατ΄επέκταση την δημιουργία του Προτεσταντισμού· με τη σειρά του ο Προτεσταντισμός διαιρέθηκε και σε επιπλέον δόγματα.
Τα κείμενα της Βίβλου (ή Αγία Γραφή) συνθέτουν τα ιερά θεμέλια του Χριστιανισμού. Αποτελείται από δύο μεγάλες συλλογές ιερών κειμένων: την Παλαιά Διαθήκη και τη Καινή Διαθήκη. Η λέξη διαθήκη στη Βίβλο σημαίνει την συμφωνία που έκλεισε ο Θεός με τους ανθρώπους. Οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι η Βίβλος είναι ο ένθεος – εμπνευσμένος και αλάνθαστος λόγος του Θεού και ότι η διδασκαλία της είναι η μεγαλύτερη αυθεντία· πιστεύουν σε έναν Θεό, που δημιούργησε το σύμπαν εκ του μηδενός, ο οποίος υπάρχει σε τρία πρόσωπα, Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Η Καινή Διαθήκη αποτελεί το δεύτερο μέρος των ιερών κειμένων των πιστών. Στην Καινή Διαθήκη περιλαμβάνονται, περίπου, 1.005 παραθέματα από την Παλαιά Διαθήκη. Η Καινή Διαθήκη συντάχθηκε απο πολλούς συγγραφείς μέσα σε μια χρονική περίοδο 50 περίπου ετών. Οι Χριστιανοί σταδιακά κατάφεραν να συγκεντρώσουν τα κείμενα αυτά σε ένα σώμα, μετά το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού, με σκοπό να ενισχυθεί το έργο της διάδοσης του μηνύματός του σε ολόκληρο τον κόσμο.
ΠΗΓΕΣ:
Γιαννουλάτος Αναστάσιος, ΙΣΛΑΜ Θρησκειολογική επισκόπηση, εκδόσεις ΑΚΡΙΤΑΣ, Αθήνα 2006, σελ. 29, 191.
Ζιάκας Δ. Γρηγόριος, Θρησκείες, Κοινωνίες και Πολιτισμοί της Ασίας Ινδουισμός-Βουδισμός-Τζαινισμος (Κίνα, Θιβέτ Και Ιαπωνία), Εκδόσεις Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη 2016.
Χαστιγκς Σελίνα, Η ΒΙΒΛΟΣ Απόδοση Μετάφραση Ζωή Πλιάκου Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα 1994 σελ. 8-11.
https://www.gotquestions.org/Greek/Greek-Christianity.html
http://antiairetikos.blogspot.gr/2012/02/blog-post_19.html#11
https://www.gotquestions.org/Greek/Greek-Hinduism.html
https://sites.google.com/site/lykmworldreligions/indouismos
