Το «Βορράς και Νότος» της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ρομαντική ιστορία. Είναι ένα έργο βαθιά κοινωνικό και πολιτικό, που καταγράφει με ευαισθησία τις εντάσεις ανάμεσα σε δύο κόσμους. Από τη μια πλευρά τον γεμάτο βιομηχανικούς καπνούς και εργατική πάλη Βορρά, και τον αριστοκρατικό, αγροτικό Νότο της Αγγλίας. Παράλληλα, όμως, είναι και μια προσωπική ιστορία μεταμόρφωσης, τόσο κοινωνικής όσο και συναισθηματικής, με κεντρικό άξονα τη Μάργκαρετ Χέιλ και τον Τζον Θόρντον.
Περίληψη του «Βορράς και Νότος»
Η νεαρή Μάργκαρετ Χέιλ, μεγαλωμένη στη σχετική άνεση και ευγένεια του Νότου, μετακομίζει απρόθυμα με την οικογένειά της στη βιομηχανική πόλη Μίλτον, καθώς ο πατέρας της, ο οποίος είναι ιερέας, εγκαταλείπει τελικά την εκκλησία λόγω ιδεολογικών διαφωνιών. Στην αρχή, η σκληρότητα αυτής της νέας πραγματικότητας την σοκάρει. Σταδιακά, όμως, μαθαίνει να κοιτά πέρα από την επιφάνεια. Καθώς γνωρίζει ανθρώπους που παρά τις δυσκολίες παραμένουν αξιοπρεπείς, γενναίοι και ηθικά ακέραιοι, αρχίζει και η ίδια να αλλάζει. Όχι μόνο στη σκέψη, αλλά και στον τρόπο που σχετίζεται με τον κόσμο γύρω της.
Κεντρικός ανάμεσά τους είναι ο Τζον Θόρτον, αυστηρός βιομήχανος, με αφοσίωση στη δουλειά και στην ευθύνη του ως εργοδότης. Ανάμεσά τους θα γεννηθεί μια σχέση γεμάτη ένταση, προκατάληψη και σταδιακή αναγνώριση.
Οι χαρακτήρες που κινούν τον πυρήνα της ιστορίας
Μάργκαρετ Χέιλ
Η Μάργκαρετ μια γυναίκα με ηθικό πυρήνα, αρχίζει να αμφισβητήσει τις προκαταλήψεις της και να αναγνωρίσει τον πόνο και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων γύρω της. Αν και στην αρχή του βιβλίου είναι ιδεαλίστρια, με την πάροδο του χρόνου καταλήγει ώριμη και ενεργή.
Τζον Θόρντον
Δεν είναι ο «τέλειος» ήρωας. Ο Θόρντον προβάλλει τη σκληρότητα και την πειθαρχία του, ενώ δείχνει απόλυτο σεβασμό προς τη μητέρα του. Ωστόσο, πίσω από τη σκληρή του στάση, ο Θόρντον αποκαλύπτει έναν χαρακτήρα βαθιά έντιμο που παλεύει εσωτερικά να συμφιλιώσει το ρόλο του βιομήχανου με την κατανόηση της ανθρώπινης πλευράς της εργασίας.
Μπέσυ και Νίκολας Χίγκινς
Εργάτες του Μίλτον. Η ιστορία τους αναδεικνύει με ενάργεια τις δύσκολες, αλλά ανθρώπινες συνθήκες ζωής των χαμηλότερων τάξεων. Ιδιαίτερα μέσα από τον χαρακτήρα του Νίκολας, διακρίνουμε μια απρόσμενη φιλοσοφική σκέψη.
Κυρία Θόρντον
Η αδιάλλακτη μητέρα του Τζον, που εκπροσωπεί τη συντηρητική σκέψη και την ταξική υπεροψία του Βορρά.
Κοινωνικές και φιλοσοφικές θεματικές
Το μυθιστόρημα εξετάζει την ταξική σύγκρουση, όχι όμως με διάθεση καταγγελίας, αλλά περισσότερο ως μια πρόσκληση σε διάλογο και κατανόηση, τόσο ανάμεσα στους χαρακτήρες όσο και ανάμεσα στους αναγνώστες και τις κοινωνικές πραγματικότητες που παρουσιάζει. Η Γκάσκελ τολμά να δώσει φωνή τόσο στους εργοδότες όσο και στους εργάτες. Δεν χαρίζεται σε κανέναν, και ζητά κατανόηση και όχι πόλωση.
Η σύγκρουση Βορρά και Νότου, εκτός από γεωγραφική, είναι πολιτισμική, οικονομική και ιδεολογική. Επιπλέον, το έργο θέτει στο επίκεντρο καίρια ερωτήματα όπως:
- Ποιος έχει δικαίωμα να ορίζει τι είναι «πρόοδος»;
- Πώς μπορεί να υπάρξει αληθινή επικοινωνία ανάμεσα σε διαφορετικές τάξεις;
- Μπορεί η αγάπη να γεφυρώσει κοινωνικά χάσματα;
Βορράς και Νότος : Η τηλεοπτική μεταφορά
Η σειρά του BBC (2004), με τη Daniela Denby-Ashe στον ρόλο της Μάργκαρετ και τον Richard Armitage στο ρόλο του Θόρντον, κατάφερε να αποδώσει με επιτυχία την ένταση του βιβλίου. Η σειρά έφερε νέο κοινό στο βιβλίο και το καθιέρωσε ξανά ως ένα από τα πιο αγαπημένα έργα της βρετανικής κλασικής λογοτεχνίας. Βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Ελίζαμπεθ Γκάσκελ και αποτελείται από τέσσερα επεισόδια. Η παραγωγή αποδίδει με ακρίβεια το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο της ιστορίας. Παρουσιάζει την αντίθεση ανάμεσα στον βιομηχανικό Βορρά και τον αγροτικό Νότο της Αγγλίας.
Ελίζαμπεθ Γκάσκελ: Η φωνή πίσω από το «Βορράς και Νότος»
Η Ελίζαμπεθ Γκάσκελ (1810-1865) έζησε στο Μάντσεστερ , στην καρδιά της βιομηχανικής Αγγλίας, και γνώριζε από πρώτο χέρι τα προβλήματα των εργατών. Μέσω της εμπειρίας της από κοντά με τις συνθήκες ζωής των εργατών, απέκτησε βαθιά κατανόηση των κοινωνικών προβλημάτων της εποχής της. Χρησιμοποίησε τη γραφή της για να αναδείξει τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής και να ευαισθητοποιήσει το κοινό. Ο Τσαρλς Ντίκενς υποστήριξε το έργο της, αναγνωρίζοντας τη σημαντική της συμβολή στη βρετανική κλασική λογοτεχνία. και προσπάθησε να βελτιώσει τις συνθήκες της εργατικής τάξης. Με τα έργα της, ιδιαίτερα με το «Βορράς και Νότος», προκάλεσε τον διάλογο για τις κοινωνικές ανισότητες, προβάλλοντας τόσο τις δυσκολίες των εργατών όσο και τις ευθύνες των εργοδοτών. Η γραφή της συνδυάζει ρεαλισμό με ανθρωπισμό και γι΄αυτό παραμένει σημαντική στη βρετανική λογοτεχνία.
Προσωπική ματιά
Προσωπικά, ήρθα πρώτη φορά σε επαφή με το «Βορράς και Νότος» μέσα από τη σειρά του BBC. Με εντυπωσίασε τόσο πολύ η ατμόσφαιρα και οι ερμηνείες, που ένιωσα την ανάγκη να γνωρίσω καλύτερα τους χαρακτήρες και να διαβάσω το βιβλίο. Συχνά μια μεταφορά στην οθόνη χάνει πολλά στοιχεία που υπάρχουν στο βιβλίο. Εδώ, όμως, ένιωσα ότι η σειρά σεβάστηκε το έργο και κατάφερε να αναδείξει τη δύναμή του.
Καθώς διάβαζα, συγκινήθηκα ιδιαίτερα με την ιστορία της Μπέσυ καθώς επίσης και της μητέρας της Μάργκαρετ. Ο τρόπος που η απώλεια αγγίζει τους χαρακτήρες με άφησε με έναν κόμπο στο λαιμό. Επιπλέον, ομολογώ πως στην αρχή ένιωσα δυσφορία με τη σχέση του Τζον με τη μητέρα του. Ήθελα να τον δω πιο ανεξάρτητο, γιατί εκείνη έδειχνε αυταρχική και πνιγηρή. Παρόλα αυτά, άρχισα να καταλαβαίνω καλύτερα τη μεταξύ τους σύνδεση και τις βαθιές ρίζες της.
Η Μάργκαρετ Χέιλ, είναι ο χαρακτήρας που μου έμεινε περισσότερο. Από την αρχή του βιβλίου μέχρι και το τέλος, η πορεία της Μάργκαρετ είναι αξιοσημείωτη. Πέρασε δυσκολίες, είδε κατάματα την απώλεια και την κοινωνική σύγκρουση, και μέσα από όλα αυτά, ωρίμασε. Έμαθε να βλέπει πίσω από τις συμπεριφορές, να ακούει και να καταλαβαίνει.
Σκέψεις για τους χαρακτήρες και τη θέση της γυναίκας
Παρατήρησα επίσης κάτι που μου φάνηκε αρκετά ενδιαφέρον για το πώς η συγγραφέας παρουσίασε τη θέση της γυναίκας. Η Μάργκαρετ δεν έμεινε σιωπηλή ή παθητική. Επέλεξε να εκφράσει τη γνώμη της, να πράξει με βάση τις αρχές της και να σταθεί με θάρρος απέναντι στους άντρες γύρω της. Αυτό μου άφησε την αίσθηση ότι η Γκάσκελ πίστευε πως οι γυναίκες μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στον διάλογο και την κοινωνία, ακόμη κι αν ο κόσμος τους περιορίζει.
Θεωρώ ότι το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί και σήμερα. Δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό ή ρομαντικό μυθιστόρημα. Είναι μια ιστορία με βαθιά ανθρώπινο πυρήνα, που δείχνει πώς ο πόνος, η επαφή με το διαφορετικό καθώς και η προσωπική αναμέτρηση τελικά οδηγούν σε ουσιαστική μεταμόρφωση. Κι αυτό όσο κι αν αλλάζουν οι εποχές, παραμένει διαχρονικό.
