Η έννοια του ”Ναρκισσισμού” ή ”Ιδέες Μεγαλείου” προέρχεται από τον γνωστό μύθο του Νάρκισσου. Ο Νάρκισσος ήταν ο ήρωας του Όσκαρ Ουάιλντ. Κατά τη διάρκεια του θαυμασμού του εαυτού του στον αντικατοπτρισμό μιας λίμνης, έπεσε μέσα και πνίγηκε. Με αντίστοιχο τρόπο ”πνίγονται” όσοι διακατέχονται από ιδέες μεγαλείου μέσα στα αρνητικά τους συναισθήματα. Με βασίλισσα αυτών την κατάθλιψη, που εμφανίζεται μετά την οποιαδήποτε αποτυχία του Νάρκισσου. Στην πραγματικότητα, όπως υπογραμμίζει η ψυχαναλύτρια Alice Miller, οι ιδέες μεγαλείου είναι η άμυνά μας ενάντια στην κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι η άμυνά μας ενάντια στον βαθύ πόνο για την απώλεια του εαυτού μας εξαιτίας της άρνησης της πραγματικότητας.
Μηχανισμοί Άμυνας
Οι μηχανισμοί άμυνας που χρησιμοποιεί ένα άτομο με Ναρκισσιστικά κίνητρα, είναι η σχάση με την εξιδανίκευση στο ένα άκρο και η υποτίμηση στο άλλο. Επιπλέον, η προβλητική ταύτιση και η προβολή. Επιστρατεύουμε τους μηχανισμούς άμυνας, όταν μια κατάσταση ξεπερνά το ψυχικό απόθεμα που έχουμε για να την διαχειριστούμε. Είναι ένα είδος προστασίας θα λέγαμε του εαυτού από την πραγματικότητα που φαντάζει απειλητική. Οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν ένα και μοναδικό κίνητρο, το να σώσουμε τον εαυτό μας, και αυτό επιτυγχάνεται είτε μέσα από αλτρουιστικές συμπεριφορές, είτε από συμπεριφορές ναρκισσιστικού τύπου.
Σχάση
Σχάση ονομάζεται η συνεχώς μεταβαλλόμενη αντίληψη της ιδιότητας ενός αντικειμένου με όρους αντιθέτων, συνήθως είτε ως ”καλό” (εξιδανίκευση), ή ως ”κακό” (υποτίμηση). Τα δύο άκρα λοιπόν μεταξύ των οποίων κινείται το άτομο που κάνει σχάση, είναι η εξιδανίκευση και η υποτίμηση.
Εξιδανίκευση
Το άτομο θεωρεί τον εαυτό του ως καλύτερο και επιθυμεί να διαπρέπει. Αυτοθαυμάζεται για τα χαρίσματά του και συνεπώς είναι φυσικό επόμενο να επιθυμεί να βρίσκεται συνέχεια στην κορυφή. Έχει ταυτιστεί με μία εξιδανικευμένη μορφή του εαυτού του, αφού η πραγματικότητα είναι τόσο δύσκολο να τη διαχειριστεί κι έτσι για να την ”αποφύγει” προσφεύγει σε μια εξιδανίκευση. Αυτό του παρέχει αφενός ασφάλεια και αφετέρου μια ψευδαίσθηση τελειότητας πάνω στην οποία χτίζει και βασίζει τις επιθυμίες του. Αυτή η τελειότητα φυσικά είναι ανύπαρκτη. Το γεγονός που το επιβεβαιώνει είναι η επιθυμία του νάρκισσου για περισσότερα. Αν είχε αγγίξει το τέλειο δεν θα υπήρχε κάτι άλλο να επιθυμεί. Αλλά όπως προαναφέρθηκε, η αναζήτηση για θαυμασμό είναι ακόρεστη. Άλλωστε όπως πολύ σοφά έχει πει ο δρ Σους, ”κανείς δεν φοβάται την τελειότητα γιατί ποτέ δεν θα την προσεγγίσει”.
Υποτίμηση
Είναι συναφής κατά μία έννοια με την εξιδανίκευση αφού η μία συμπληρώνει την άλλη. Όταν το άτομο εξιδανικεύει τον εαυτό του, αυτομάτως υποτιμά όλους τους άλλους και φαίνονται μικροί στα μάτια του. Ωστόσο έκπληξη προκαλεί το ότι παρόλο που πράγματι φαίνεται να υποτιμά τους άλλους, συνάμα από αυτούς τους άλλους αναζητά αυτά που έχει ανάγκη, δηλαδή τον θαυμασμό.
Προβλητικη ταύτιση
Εδώ προβάλλουμε κομμάτια του εαυτού μας στους άλλους και οι άλλοι αρχίζουν να συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με αυτά που προβάλαμε. Οι άλλοι εν τέλει θα υιοθετήσουν με ασυνείδητο τρόπο τα προβαλλόμενα χαρακτηριστικά. Εμείς θα επιβεβαιωθούμε για τις προβλέψεις μας, οι οποίες δεν είναι τίποτα παραπάνω από καθοδηγούμενες από εμάς τους ίδιους συμπεριφορές.
Προβολή
Η προβολή είναι ένας συνηθισμένος και συχνός μηχανισμός άμυνας και επιτυγχάνει το να προβάλλουμε στους άλλους δικές μας αδυναμίες. Ωστόσο αδυνατούμε να τις αναγνωρίσουμε ως δικές μας και έτσι τις εναποθέτουμε στους άλλους.
Η ανάγκη για θαυμασμό
Επιστημονικά ο Ναρκισσισμός έχει να κάνει με την ανάγκη θαυμασμού από τους άλλους αλλά και από τον ίδιο. Διαφορετικά διακυβεύεται η ψυχική επιβίωση του ατόμου. Ακόμα κι όταν εισπράττουν θαυμασμό, δεν είναι αρκετό. Στην πραγματικότητα, αυτό που λείπει από τους ναρκισσιστές και έχουν ανάγκη είναι η αγάπη αλλά δεν το καταλαβαίνουν. Έτσι, συνεχίζουν να αναζητούν αυτό που έχουν ταυτίσει με την αγάπη, δηλαδή τον θαυμασμό. Ο S. Freud ονομάζει αυτά τα πρόσωπα ή τα αντικείμενα από τα οποία αναζητούμε ικανοποίηση των αναγκών μας, ”αντικείμενο της ενόρμησης”.
Ψυχαναλυτική προσέγγιση
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεώρηση του Freud για τον Ναρκισσισμό, θεωρεί ότι είναι νεύρωση και τον ορίζει ως λατρεία για τον εαυτό, υπό το πρίσμα ότι το άτομο είναι αντικείμενο μίας σεξουαλικής επιθυμίας. Μάλιστα υπάρχουν δύο είδη ναρκισσισμού, ο πρωτεύων και ο δευτερεύων. Ο πρώτος είναι αυτός που εμφανίζεται από τη γέννηση του παιδιού. Επομένως προϋπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Κάποια στιγμή όμως, αυτός ο πρωτεύων ναρκισσισμός εξωτερικεύεται σε ένα αντικείμενο, λόγω της υπερβολικής σύγκρουσης που προκαλείται στο άτομο. Σε αυτό το σημείο επίσης ο Freud πιστεύει ότι δημιουργείται και ο δευτερεύων ναρκισσισμός, εάν το άτομο επιστρέψει πίσω στον εαυτό του τη στοργή που είχε εξωτερικεύσει στο αντικείμενο. Αυτό συμβαίνει εφόσον η στοργή έχει προβληθεί σε άλλα αντικείμενα εκτός από τον εαυτό. Ως αποτέλεσμα το άτομο αποκόβεται από την κοινωνία και γίνεται αδιάφορο για τους άλλους.
Το συναισθηματικό υπόβαθρο
Έτσι το άτομο αποκτά χαμηλή αυτοπεποίθηση, η οποία οφείλεται στην ανικανότητά τους να εκφράσουν την αγάπη τους στους άλλους, την οποία στρέφουν πίσω στον εαυτό τους. Επιπρόσθετα τα άτομα νιώθουν ενοχές, ντροπή και πολλές φορές είναι αμυντικά, εξαιτίας της φενακισμένης αυτοπροστασίας που προκαλεί ο ναρκισσισμός. Η αυτοεκτίμηση των ατόμων αυτών καθορίζεται από το πόση αγάπη δύνανται να αντλήσουν από το αντικείμενο της επιθυμίας τους. Σημειωτέο δε το γεγονός ότι τα άτομα όταν δεν λαμβάνουν αυτό που έχουν ανάγκη, όχι μόνο δεν εδραιώνεται η αυτοεκτίμησή τους αλλά ο δρόμος της κατάθλιψης ανοίγεται μπροστά τους. Έτσι, επισημαίνει η ψυχαναλύτρια Alice Miller, ότι κάποιος απελευθερώνεται από την κατάθλιψη μόνο όταν η αυτοεκτίμησή του στηρίζεται στην αυθεντικότητα των δικών του συναισθημάτων κι όχι στο αν έχει η δεν έχει συγκεκριμένα χαρίσματα, ή στο αν λαμβάνει θετικά αισθήματα από τους άλλους.
