Ο Κώστας Βάρναλης ήταν μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες που έζησαν στην Ελλάδα τον 20αιώνα. Συνέταξε πληθώρα ποιημάτων, αφηγηματικών έργων, κριτικών, αλλά και μεταφράσεων. Φρόντιζε να εμπλουτίζει την τέχνη του με έντονο πολιτικό στοιχείο και οι αριστερές ιδέες του τον οδήγησαν σε διάφορα προσωνύμια, όπως “ο ποιητής της εργατιάς” και “ο ποιητής του μόχθου“. Η ασυμβίβαστη, για την εποχή, στρατευμένη τέχνη του, απαλλαγμένη από οποιοδήποτε είδος διανοουμενισμού, τον οδήγησαν στο βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1959.
Πρώτα Βήματα
Ο Κώστας Βάρναλης γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου του 1884 στην Ανατολική Ρωμυλία, σημερινό Μπουργκάς της Βουλγαρίας. Το όνομα “Βάρναλης” είναι καλλιτεχνικό και προέρχεται από την περιοχή Βάρνα, ένα μέρος που κατοικούσαν πολλοί Έλληνες. Το επίθετο του πατέρα του ήταν Μπουμπούς. Από νεαρή ηλικία έδειξε τις πνευματικές του ικανότητες. Τελείωσε ελληνικό σχολείο, ενώ έτυχε εκπαίδευσης στα ζαρίφεια διδασκαλεία στη Φιλιππούπολη. Συνέχισε τις σπουδές του σε πανεπιστήμιο της Αθήνας και στο τμήμα της Φιλολογίας. Σε αυτή του την απόφαση πολύ σημαντικό μέρος κατείχε και ο Μητροπολίτης Αγχιάλος που τον βοήθησε να μετακομίσει στην Αθήνα. Πήρε μέρος στη διαμάχη της εποχής για το γλωσσικό ζήτημα και υπερασπίσθηκε με σθένος τους “δημοτικιστές”, καθώς θεωρούσε πως τα συγγράματα και η ποίηση πρέπει να γράφονται σε μία γλώσσα που μπορεί και ο απλός λαός να καταλάβει. Ο Βάρναλης τον Μάϊο του 1907 μαζί με άλλους σπουδαίους συγγραφείς-ποιητές, μεταξύ των οποίων Γ.Ν. Πολίτης, Ν. Λαπαθιώτης, Λέανδρος Παλαμάς ίδρυσαν το μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό “Ηγησώ”, το οποίο έβγαλε δέκα τεύχη. Αυτό το περιοδικό εξέδιδε μόνο ποιήματα και είχε πολύ καλές κριτικές, τόσο από τους λογοτέχνες της Ελλάδας, όσο και του εξωτερικού.
Το 1908 πήρε το πτυχίο του από το πανεπιστήμιο Αθηνών και ξεκίνησε την εκπαιδευτική του καριέρα. Στην αρχή δίδαξε στη γενέτειρα του στην Μπουργκάς (Πύργο) και στο ελληνικό διδασκαλείο. Στη συνέχεια, γύρισε στην Ελλάδα για να διδάξει σε διάφορες περιοχές, όπως στην Αμαλιάδα, αλλά και στην Ανώτατη Παιδαγωγική Ακαδημία Αθηνών. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως καθηγητής σε σχολεία μέσης εκπαίδευσης, ενώ εξάσκησε και το επάγγελμα του δημοσιογράφου για να συμπληρώνει το εισόδημά του. Από το 1910 άρχισε να ασχολείται και με τη λογοτεχνική μετάφραση. Αλλού όμως βρισκόταν η πραγματική του αγάπη.
Επιπλέον Σπουδές και επηρεασμοί
Το 1919 θα μεταβεί στη Γαλλία και πιο συγκεκριμένα στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές με υποτροφία. Στη Γαλλία θα έρθει σε επαφή με διάφορα μαθήματα, όπως η Φιλοσοφία, η Φιλολογία, η Κοινωνιολογία και η Αισθητική. Αυτό όμως που πραγματικά τον επηρέασε ήταν η συναναστροφή του με τα “προοδευτικά ιδεολογικά ρεύματα του Μαρξισμού και του διαλεκτικού υλισμού”. Αυτά τα δύο ρεύματα, σε συνδυασμό με το επαναστατικό κλίμα που επικρατούσε στη διάρκεια του μεσοπολέμου, θα γαλουχήσουν σε σημαντικό βαθμό την προσωπικότητα του μεγάλου ποιητή. Ο Βάρναλης άρχισε να εμπλουτίζει την ποίηση του με αριστερές ιδέες, οι οποίες ήταν διάχυτες πλέον στις συγγραφικές του δουλειές. Μάλιστα, το 1925 η δικτατορία του Πάγκαλου θα θέσει σε διαθεσιμότητα, από τη θέση που είχε στην Παιδαγωγική Ακαδημία, τον ποιητή, πρώτα προσωρινά και τελικά μόνιμα. Αφορμή για αυτή την απόφαση αποτελεί ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην “Εστία” και έκανε λόγο για αντεθνική δράση παιδαγωγών μέσα από μεταρρυθμίσεις που προσπάθησαν να περάσουν, παραθέτοντας άρθρο του Βάρναλη. Φυσικά τα πραγματικά αίτια αυτής της απόφασης βρίσκονταν στις αριστερές προοδευτικές ιδέες του ποιητή και όχι στα “αντιεθνικά” φρονήματά του.
Ο Βάρναλης έμεινε χωρίς δουλειά και με μηδενικές προοπτικές για την ακαδημαϊκή καριέρα που επιθυμούσε. Για βιοποριστικούς λόγους θα στραφεί στη δημοσιογραφία και θα μεταβεί στη Γαλλία ως ανταποκριτής της Προόδου. Μετά από δύο χρόνια θα επιστρέψει στην Ελλάδα και θα αρχίσει να εκδίδει συλλογές και έργα με εντατικότερο ρυθμό. Από τα πιο γνωστά του ήταν το ποιητικό δοκίμιο «Σκλάβοι πολιορκημένοι» (1927) και το αφηγηματικό «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1931). Το 1935 παίρνει μέρος στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα ως αντιπρόσωπος των Ελλήνων συγγραφέων. Αργότερα, ο Κονδύλης θα διατάξει την έξοριση του στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο.
Δεν είναι κρυφό ότι ο Βάρναλης ήταν κομμουνιστής και στη διάρκεια της κατοχής υπήρξε μέλος του Ε.Α.Μ. και της αντίστασης. Στη διάρκεια αυτών των χρώνων θα παράξει πληθώρα έργων, κάτι που θα οδηγήσει σε δύο βραβεύσεις. Το 1956 τιμήθηκε από την Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 θα τιμηθεί με το βραβείο Ειρήνης Λένιν. Το 1956-1958 θα κυκλοφορήσουν τα άπαντα του και ο Βάρναλης θα μειώσει τα κείμενα και ποιήματά του. Το 1965 θα εκδόσει την τελευταία του ποιητική συλλογή, ονόματι “Ελεύθερος Κόσμος”. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1974 ο Κώστας Βάρναλης θα αφήσει την τελευταία του πνοή στην ηλικία των 90 χρόνων, μένοντας μέχρι τα τελευταία χρόνια της ζωής του παραγωγικός.
Έργα και Γραφή
Ο Βάρναλης ήταν φανατικός υποστηρικτής της δημοτικής και για αυτό όλα του τα έργα είναι γραμμένα σε αυτή τη γλώσσα με επιμελλημένη μορφή και πλαστικότητα στην έκφραση. Στα έργα του απουσιάζει οποιoδήποτε ίχνος διανοουμενισμού, ενώ είναι έκδηλο το σατυρικό στοιχείο με ενδιαφέρον για τον σύγχρονο άνθρωπο. Ένα ακόμα στοιχείο που συναντάμε στο έργο του Βάρναλη είναι ο “διονυσιασμός”, παιχνιδιάρικο ύφος με βαθύ μουσικό αίσθημα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που αρκετά ποιήματα του Βάρναλη έχουν μελοποιηθεί. Από τα σημαντικότερα έργα του ποιητή είναι “Οι Μοιραίοι” που δημοσιεύτηκε το 1922 στο περιοδικό Μαύρος Γάτος με σαφή κοινωνικό στόχο που ήταν η παραστατική απεικόνιση της δυστυχίας των απόκληρων της ζωής. Το ποίημα αργότερα θα μελοποιηθεί και θα ερμηνευθεί από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Ο Κώστας Βάρναλης υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές. Ένα πολύ σημαντικό έργο που δημοσιεύτηκε το 1956 είναι η Μπαλάντα του κυρ Μέντιου. Το ποίημα αποτελείται από 26 στροφές και 104 στίχους και παραλληλίζει τον γάϊδαρο με απλό άνθρωπο που προσπαθεί να επιβιώσει στις αντιξοότητες της κοινωνίας. Το ποίημα συμβολίζει ότι ο καθένας πρέπει να αγωνισθεί για τα δικαιώματά του και πως κανείς δεν πρόκειται να στα παραχωρήσει ανευ όρων. Στο παρακάτω βίντεο ο Βάρναλης απαγγέλει το ποίημα με έντονο ύφος.
Πηγές
https://tvxs.gr/news/paideia/o-agnostos-barnalis-toy-dimitri-damaskinoy
https://www.newsbeast.gr/portraita/arthro/2510454/o-piitis-tou-mochthou-pou-o-laos-ixere-os-barmpa-
