Σύμφωνα με το μοντέλο της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας (ΓΣΘ) (https://maxmag.gr/psychologia/gnosiaki-symperiforistiki-therapeia-efarmoges-kai-apotelesmatikotita/), η συμπεριφορά που υιοθετούμε απέναντι σε μια κατάσταση επηρεάζεται από τον τρόπο που ερμηνεύουμε την κατάσταση αυτή. Μεταξύ ενός ερεθίσματος και της συμπεριφοράς διαμεσολαβούν οι σκέψεις. Ο τρόπος, δηλαδή, που νοηματοδοτούμε την κατάσταση επηρεάζει τα συναισθήματά μας και τη συμπεριφορά. Η παραπάνω διαδικασία μπορεί να οδηγήσει σε γνωσιακά λάθη.
Η σκέψη διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Ειδικότερα, επηρεάζει τη συμπεριφορά μας, τις αποφάσεις που παίρνουμε για καθημερινές και σημαντικές καταστάσεις και κατ’ επέκταση τη ζωή μας. Όμως, ο τρόπος που σκεφτόμαστε πολλές φορές χαρακτηρίζεται από γνωσιακά λάθη. Τα γνωσιακά λάθη αναφέρονται στους δυσλειτουργικούς τρόπους σκέψης του ατόμου, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από προκαταλήψεις και οδηγούν το άτομο στο να αντιλαμβάνεται τα γεγονότα με διαστρεβλωμένο τρόπο. Σκοπός της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας είναι ο εντοπισμός αυτών των γνωσιακών λαθών. Το πρώτο βήμα αρχικά είναι η αναγνώριση και ο εντοπισμός τους. Στη συνέχεια, αφού αναγνωριστούν τα γνωσιακά λάθη, ακολουθεί η αμφισβήτησή τους. Τελικό βήμα είναι η τροποποίηση του περιεχομένου των σκέψεων.
Συνηθισμένα γνωσιακά λάθη
Ακολουθούν τα πιο συνηθισμένα γνωσιακά λάθη, των οποίων η αναγνώρισή τους μπορεί να λειτουργήσει ως ένας τρόπος αυτό-βοήθειας.
- Υπεργενίκευση: η επέκταση της συναισθηματικής ανταπόκρισης σε μια εμπειρία και σε άλλες ουδέτερες λόγω δυσκολίας διαχωρισμού των ερεθισμάτων. (π.χ.«Είχα άγχος σε ένα θέμα, άρα θα έχω άγχος και σε άλλα άσχετα θέματα»).
- Η λογική των «πρέπει»: έχουμε στο μυαλό μας ότι τα πράγματα πρέπει να λειτουργήσουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο σύμφωνα με τις πεποιθήσεις μας, διαφορετικά δε θα πάνε καλά. (π.χ. Πρέπει να είμαι πάντα σωστός και να μην κάνω λάθη).
- Προσωποποίηση: η έκβαση μίας κατάστασης, δικής μας ή των άλλων, έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με εμάς. Άλλα πιθανά αίτια παραβλέπονται. (π.χ. Μου μίλησε άσχημα, γιατί θα έκανα κάτι που τον πείραξε).
- Καταστροφοποίηση: η εκτίμηση μίας κατάστασης ή ενός γεγονότος γίνεται πάντα με βάση το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί. (π.χ. Έκανα ένα λάθος στη δουλειά, κινδυνεύω να με απολύσουν).
- Μεγιστοποίηση: αντιδρούμε σε μία κατάσταση με υπερβολικό τρόπο και δίνουμε μεγαλύτερες διαστάσεις απ’ ότι της αναλογούν. Συνήθως, η μεγιστοποίηση αφορά αρνητικές σκέψεις. (π.χ. Δεν πήγα καλά στις εξετάσεις, είμαι ένας άχρηστος).
- Ελαχιστοποίηση: βρίσκεται στον αντίποδα της μεγιστοποίησης και αφορά τα θετικά στοιχεία. Υποτιμούμε τα θετικά στοιχεία μίας κατάστασης ή τα παραγνωρίζουμε (π.χ. Πήγα καλά στις εξετάσεις, όχι γιατί άξιζα, αλλά ο καθηγητής έβαλε εύκολα).
- Διπολική σκέψη: αξιολογούμε μία κατάσταση σύμφωνα με τις ακραίες τιμές, χωρίς να υπάρχουν ενδιάμεσες. (π.χ. Ή θα τα πάω τέλεια ή θα είμαι τελείως αποτυχημένος).
- Ετικετοποίηση: γνωστή ως ταμπέλα. Βάζουμε στον εαυτό μας ή μας βάζουν οι άλλοι συγκεκριμένους χαρακτηρισμούς. Επομένως, εγκλωβιζόμαστε σε έναν χαρακτηρισμό και λειτουργούμε με βάση αυτόν. (π.χ. Δεν αξίζει να διαβάσω, ούτως ή άλλως δεν ήμουν ποτέ καλός μαθητής).
Παραπάνω αναφέρθηκαν ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα γνωσιακά λάθη. Πολλά από αυτά μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι τα κάνουμε. Επομένως, διευκολύνεται η διαδικασία της αναγνώρισης του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε. Όταν αναγνωρίσουμε τα γνωσιακά λάθη και κρίνουμε κατά πόσο μας βοηθούν στην καθημερινότητά μας, θα είναι πιο εύκολο να τα αλλάξουμε.
