Η ομάδα, μια εμπειρία γνώριμη για το παιδί
Οι ομάδες για τα παιδιά αποτελούν ένα γνώριμο φαινόμενο. Από τη στιγμή της γέννησής τους, τα παιδιά εντάσσονται στην πρωταρχική ομάδα της οικογένειας. Μέσα στην πρώτη αυτή ομάδα μαθαίνουν να αλληλοεπιδρούν και διαπαιδαγωγούνται. Στη συνέχεια και κατά τη διάρκεια της ζωής τους, τα παιδιά αποτελούν μέλη μεγαλύτερων ή μικρότερων ομάδων. Παραδείγματα τέτοιων ομάδων είναι η τάξη του σχολείου, οι παρέες συνομηλίκων, το κατηχητικό, οι αθλητικές ομάδες, στις οποίες εντάσσονται κάνοντας κάποιο άθλημα, ακόμα και οι θεατρικές ομάδες ή οι πρόσκοποι.
Η συγκρότηση των ομάδων αυτών βασίζεται σε έναν προκαθορισμένο σκοπό, ο οποίος μπορεί να αφορά την εκπαίδευση, την κοινωνικοποίηση, τη διάπλαση του χαρακτήρα, κ.ο.κ.
Το σχολείο
Το σχολείο συνιστά ένα πολύ σημαντικό παράδειγμα ενός τέτοιου πλαισίου. Στο σχολείο τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να οργανωθούν σε ομάδες-τάξεις με σκοπό να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητες μάθησής τους (Ματσαγγούρας, 2000). Η σχολική τάξη είναι ένα σαφές, ορισμένο και οργανωμένο πλαίσιο κοινωνικής αλληλεπίδρασης στο οποίο το παιδί εντάσσεται από πολύ νεαρή ηλικία. Η (συν)αντίληψη των επιμέρους ρόλων, η λειτουργία των παιδιών μέσα στην τάξη, οι τρόποι ανάπτυξης και εμβάθυνσης της αλληλεπίδρασης επιδρούν καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας των παιδιών και στη γενικότερη ανάπτυξή τους.
Η αξία της ομάδας
Η αξία της ομάδας είναι πολύ σημαντική και ιδιαίτερα για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. H ομάδα αποτελεί μια πρωταρχική και καθοριστικής σημασίας πηγή κοινωνικοποίησης κατά τα αρχικά αναπτυξιακά στάδια του ατόμου (Kulic, Horne & Dagley, 2004). Ειδικότερα, παρέχει το πλαίσιο μέσα στο οποίο τα παιδιά θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και θα τις εξασκήσουν τόσο μέσα, όσο και έξω από την ομάδα.
Η ιδιαίτερη αξία και λειτουργία της ομάδας οδηγεί στην πολύ συχνή επιστράτευση στη σύγχρονη εποχή ομάδων παιδιών με σκοπό τη παροχή βοήθειας στα παιδιά που τις αποτελούν. Πιο συγκεκριμένα, οι ομάδες παιδιών βοηθούν τα ίδια τα παιδιά να αντιμετωπίσουν προβλήματα συμπεριφοράς, κοινωνικά, συναισθηματικά, ψυχικής υγείας και ανάπτυξης ή να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους (resilience) (Βασιλόπουλος, Κουτσοπούλου, & Ρέγκλη, 2011).
Οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδας για παιδιά
Ο τύπος αυτός των ομάδων συναντάται συχνά στα πλαίσια των συμβουλευτικών προγραμμάτων των σχολείων, αλλά και στα προγράμματα υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η έντονη ανάγκη σύνθεσης στη σύγχρονη εποχή ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων βασίζεται στην αναγνώριση ότι τα παιδιά δεν είναι παθητικοί δέκτες των καταστάσεων, αλλά συμμετέχουν ενεργά στα γεγονότα που επηρεάζουν τη ζωή τους.
Σύμφωνα με την Ένωση Ειδικών στην Ομαδική Εργασία (2000) ως ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες ορίζονται οι ομάδες που σκοπός τους είναι να «…προάγουν την προσωπική και διαπροσωπική ωρίμανση/ανάπτυξη και πρόληψη μελλοντικών δυσκολιών μέσω της εφαρμογής ομαδικών εκπαιδευτικών, αναπτυξιακών και συστημικών στρατηγικών στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης στο εδώ-και-τώρα» (Βασιλόπουλος, Κουτσοπούλου, & Ρέγκλη, 2011).
Τύποι ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων
Οι Thompson και Randolph (1983) έχουν προτείνει τέσσερις τύπους ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων για παιδιά, ανάλογα με τα θέματα στα οποία εστιάζουν :
- Ομάδες με ένα κοινό πρόβλημα (common problem groups):Συμμετέχουν παιδιά με το ίδιο θέμα (πχ. παιδιά χωρισμένων γονιών). Οι ομάδες αυτές επικεντρώνονται στην επίλυση του κοινού προβλήματος που απασχολεί τα μέλη τους.
- Ομάδες που επικεντρώνονται στο κάθε παιδί χωριστά (case-centred groups). Στις ομάδες αυτές τα παιδιά παρουσιάζουν συχνά διαφορετικά θέματα, όμως έρχονται κοντά μέσα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και την αλληλεπίδραση που αναπτύσσουν στα πλαίσια της ομάδας.
- Ομάδες ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού (human potential groups). Οι ομάδες αυτές εστιάζουν στη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων των παιδιών χωρίς απαραίτητα να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα.
- Ομάδες ανάπτυξης δεξιοτήτων (skill development groups). Στις ομάδες αυτές παρέχεται εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες
Η αξία των ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων
Από τα ανωτέρω, διακρίνεται ότι οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες για παιδιά μπορούν να αποδειχτούν σημαντικές, είτε πρόκειται για παιδιά που αντιμετωπίζουν κάποιες δυσκολίες, είτε πρόκειται για παιδιά που χρειάζονται απλώς να ενισχύσουν την ανάπτυξή τους.
Πιο συγκεκριμένα, οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες εστιάζουν στον πρωτογενή τομέα της πρόληψης των εκπαιδευτικών και ψυχοκοινωνικών δυσκολιών και προβλημάτων, αφιερώνοντας σημαντικό χρόνο στη διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων, στρατηγικών διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων και επίλυσης προβλημάτων, αλλά και στην καλλιέργεια λειτουργικών τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς (Βασιλόπουλος, Κουτσοπούλου, & Ρέγκλη, 2011).
Έτσι, οι ομάδες αυτές βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν νέους τρόπους σκέψης και αντιμετώπισης των καθημερινών καταστάσεων. Συμβάλλουν στην πρόληψη, καθώς βοηθούν τα παιδιά να αποκτήσουν συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες για να αντεπεξέρχονται σε καθημερινές και μελλοντικές καταστάσεις.
Δημιουργείται κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο που βοηθά και ενδυναμώνει τα παιδιά, ώστε μέσω της αλληλοϋποστήριξης να νιώθουν λιγότερο απομονωμένα (Βασιλόπουλος, Μπρούζος, & Μπαούρδα, 2016).
Τα πλεονεκτήματα των ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων
Μέσα στους κόλπους της ομάδας προωθείται η μάθηση και η ενίσχυση των συνομήλικων. Με σκοπό να βοηθήσουν το ένα το άλλο, τα παιδιά δίνουν και παίρνουν ανατροφοδότηση σχετικά με τις συμπεριφορές τους. Αρχίζουν έτσι να συνειδητοποιούν ποιες συμπεριφορές είναι χρήσιμες και μαθαίνουν στρατηγικές για να βοηθήσουν τον εαυτό τους.
Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που διαδραματίζονται αποτελούν βασικό κομμάτι της αναπτυξιακής πορείας των παιδιών, από την οποία εξαρτάται η κοινωνική τους συμπεριφορά.
Το παιδί επιπλέον μέσα στην ομάδα νιώθει ασφαλές. Νιώθει την άνεση να μοιραστεί τα συναισθήματά του και τις εμπειρίες του. Η ένταξη σε μια ομάδα αναπτύσσει την εμπειρία της συνοχής για το παιδί και το αίσθημα ότι ανήκει κάπου.
Εν κατακλείδι, τα οφέλη ένταξης των παιδιών σε μια ομάδα και εν προκειμένω σε μια ψυχοεκπαιδευτική ομάδα είναι :
- η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης
- η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης και της ενσυναίσθησης
- η αποδοχή της διαφορετικότητας
- η καλλιέργεια του αισθήματος του ανήκειν
- η καλλιέργεια πνεύματος εμπιστοσύνης. ομαδικότητας, συνεργασίας και αλληλεγγύης
- η ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων, των στρατηγικών διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων και επίλυσης προβλημάτων
- η καλλιέργεια λειτουργικών τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς
Οι ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες συντελούν στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου και μπορούν να φανούν πολλές φορές πιο αποδοτικές για τα παιδιά συγκριτικά με την ατομική εργασία.
Βιβλιογραφία:
Βασιλόπουλος, Σ., Κουτσοπούλου, Ι, & Ρέγκλη, Δ. (2011). Ψυχοεκπαιδευτικές Ομάδες για παιδιά: Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
Βασιλόπουλος, Σ., Μπρούζος,Α., & Μπαούρδα, Χ. (2016). Ψυχοεκπαιδευτικά ομαδικά προγράμματα για παιδιά και εφήβους. Αθήνα: Gutenberg
Kulic, K. R., Horne, A. M., & Dagley, J. C. (2004). A Comprehensive Review of Prevention Groups for Children and Adolescents. Group Dynamics: Theory, Research, and Practice, 8(2), 139.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2000). Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση. Αθήνα: εκδόσεις Γρηγόρη.
