Τα τέσσερα στυλ οικογενειακής διαπαιδαγώγησης
Η «οικογενειακή» ομάδα εξασφαλίζει στο παιδί ένα περιβάλλον ζωής στο οποίο υφαίνονται δεσμοί αλληλεπίδρασης που συμβάλλουν στην κατασκευή του προσώπου.
Από τα έργα της Baumrind (1971, 1973) και των Maccoby και Martin (1983) έχει καταστεί κλασική η διάκριση τεσσάρων κύριων στυλ οικογενειακής διαπαιδαγώγησης, έτσι όπως εμφανίζονται μέσα στις οικογένειες.
- Οι «εξουσιαστικοί» γονείς (authoritarian) δίνουν έμφαση στην αυστηρή υπακοή. Ελέγχουν τη δραστηριότητα των παιδιών τους με τεχνικές που έχουν κυρίως χαρακτήρα καταναγκασμού (τιμωρίες, απειλές), αφήνοντας σε γενικές γραμμές κατά μέρος τις εξηγήσεις και τη λογική. Επιπλέον, δίνουν συνολικά λιγότερη προσοχή στα παιδιά τους.
- Οι «δημοκρατικές» στάσεις (authoritative) των γονέων δίνουν θέση και προβάδισμα στον διάλογο και στην εξήγηση. Οι γονείς υποδεικνύουν με σαφήνεια στο παιδί τι περιμένουν από αυτό και χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη προθυμία ανταμοιβές παρά τιμωρίες και απειλές. Κατ’αυτόν τον τρόπο, το παιδί αντιμετωπίζεται ως ώριμο άτομο, γνωρίζει τις προσδοκίες των γονέων του, όπως επίσης και τα όρια που δεν πρέπει να υπερβεί. Οι γονείς συνεπώς έχουν μεν μεγαλύτερες απαιτήσεις (όπως και οι εξουσιαστικοί γονείς), δίνουν όμως περισσότερη προσοχή στο παιδί.
- Το «επιτρεπτικό» ή «επιεικές» στυλ (permissive ή indulgent) υιοθετείται από γονείς οι οποίοι θέτουν ελάχιστα όρια και δεν απαιτούν από τα παιδιά τους να επιδεικνύουν «ώριμες» συμπεριφορές. Κατά συνέπεια, η καθημερινότητα ρυθμίζεται χωρίς επιβεβλημένο πλαίσιο συμπεριφοράς και τα παιδιά κάνουν ό,τι θέλουν σε πολλά θέματα, όπως τηλεόραση, φαγητό κλπ.
- Τέλος, οι «αποστασιοποιημένοι» ή «αμελείς» γονείς (uninvolved ή neglectful) γονείς φαίνονται επικεντρωμένοι σε δικές του ασχολίες και επιδιώξεις, έχουν ελάχιστες απαιτήσεις, ασκούν περιορισμένο έλεγχο και δίνουν ελάχιστη προσοχή στα παιδιά.
Η ανωτέρω διάκριση των τεσσάρων στυλ οικογενειακής διαπαιδαγώγησης γίνεται με βάση δύο κριτήρια: τους τρόπους ελέγχου και την προσοχή στα παιδιά (σε οτιδήποτε κάνουν, σκέφτονται, προβληματίζονται…). Η διάκριση βέβαια τεσσάρων μόνο στυλ διαπαιδαγώγησης δεν εξαντλεί την ποικιλομορφία και την πολυπλοκότητα των δυνατών στάσεων. Πρόκειται κυρίως για σημεία αναφοράς.
Οι συνέπειες των στυλ οικογενειακής διαπαιδαγώγησης στην ανάπτυξη του παιδιού
Τα εμπειρικά δεδομένα της Baumrind αποδίδουν αξία στις συνέπειες των «δημοκρατικών» στάσεων, οι οποίες φαίνονται να συνδέονται με κοινωνικά θετικές συμπεριφορές: πιο φιλικές αλληλεπιδράσεις με τους ομηλίκους, ανεξαρτησία αλλά και ανταλλαγές συνεργασίας με τους ενηλίκους, κίνητρα επιτυχίας, προσωπικός έλεγχος κλπ. Αντίθετα, τα παιδιά των εξουσιαστικών και επιτρεπτικών οικογενειών εμφανίζονται λιγότερο υπεύθυνα και πιο εξαρτημένα. Επιπλέον, η Baumrid τονίζει τη θλίψη των παιδιών με εξουσιαστικούς γονείς και την τάση επιθετικότητας των αγοριών. Τέλος, στην περίπτωση των γενικά επιτρεπτικών στάσεων, αναφέρει ότι τα παιδιά εμφανίζουν χαμηλό βαθμό αυτοελέγχου και εμπιστοσύνης στον εαυτό τους.
Σε μεταγενέστερη έρευνα των Bukatko και Daehler (1992), το εξουσιαστικό στυλ βρέθηκε να συνδέεται επίσης με λιγότερο προηγμένη ηθική ανάπτυξη, δυσκολίες σχολικής προσαρμογής, υψηλά επίπεδα επιθετικότητας και περιορισμένες αλληλεπιδράσεις με τους ομηλίκους. Από την άλλη, στην περίπτωση των παιδιών με αποστασιοποιημένους γονείς, παρατηρούνται μικρότερη αυτοεκτίμηση και δυσκολίες άσκησης ελέγχου του εαυτού (παρορμητικότητα). Τέλος, οι έρευνες τους έδειξαν ότι η επιτυχία του δημοκρατικού στυλ διαπαιδαγώγησης φαίνεται να συνδέεται με κάποια σημαντικά στοιχεία: το παιδί έχει ένα πλαίσιο αναφοράς (τα όρια είναι σαφή), η άποψή του λαμβάνεται υπόψη και οι ανάγκες του καλύπτονται, του αναγνωρίζεται ένας βαθμός υπευθυνότητας και προωθούνται πιο ώριμες συμπεριφορές.
Βιβλιογραφία:
Lehalle, H. & Mellier, D. (2010). Ψυχολογία της ανάπτυξης: παιδική ηλικία και εφηβεία. (Μετάφραση και επιμέλεια: Λ. Μπεζέ). Αθήνα: Πεδίο.
