Ο υπολογισμός της άποψης του άλλου: Κοινωνική νοημοσύνη

Τι είναι η κοινωνική νοημοσύνη; 

Η ανάπτυξη της «κοινωνικής νοημοσύνης» ή «κοινωνικής γνώσης» αφορά την κατανόηση των διαπροσωπικών καταστάσεων και των στόχων που έχουν ή θέτουν τα άλλα πρόσωπα (Lehalle & Mellier, 2010). Η κοινωνική νοημοσύνη προέρχεται από το κοινωνικό πλαίσιο και το παιδί μπορεί να την αναπτύξει  μέσα  από την επικοινωνία του με τα άλλα άτομα. Εκτός, λοιπόν, από τον δείκτη νοημοσύνης αλλά και τη συναισθηματική νοημοσύνη, υπάρχει και η κοινωνική νοημοσύνη. Σύμφωνα με τον Daniel Goleman “κοινωνική νοημοσύνη” δε σημαίνει να είναι κανείς τόσο ευφυής ώστε να μπορεί να χειρίζεται τους άλλους, αλλά να είναι κανείς τόσο ευφυής ώστε να αντιλαμβάνεται πολλά για τις ανθρώπινες σχέσεις και να μπορεί να λειτουργεί ορθά μέσα σε αυτές.

Η έρευνα στα πλαίσια των κοινωνικών νευροεπιστημών αποκαλύπτει ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι προγραμματισμένος για να αναπτυχθεί η κοινωνικότητα και η σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους. Ο Αριστοτέλης άλλωστε είχε πει: “Ο άνθρωπος είναι ζώο κοινωνικό”. 

Έρευνες για την κοινωνική νοημοσύνη

Πολύ σημαντικές σε αυτό το πεδίο είναι οι εργασίες του Piaget για τον εγωκεντρισμό και τις διεργασίες αποκέντρωσης. Ο βασικός στόχος των εργασιών αυτών είναι να αναλυθεί πώς το παιδί γίνεται ικανό να πάρει τον ρόλο του άλλου, δηλαδή πώς νομίζει ότι ο άλλος βλέπει, σκέφτεται και πράττει σε σχέση με αυτά που αντιλαμβάνεται, σκέφτεται και πράττει το ίδιο.

• Το πείραμα με την εικόνα 

 Ο John Flavell (1992) πραγματοποίησε επίσης ένα σημαντικό πείραμα σε παιδιά μικρής ηλικίας. Πιο συγκεκριμένα, ζήτησε από παιδιά ηλικίας 18 έως 30 μηνών να του δείξουν μια εικόνα ή να την κοιτάξουν χωρίς να του την δείξουν. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής:

Advertisements

• Το παιδί των 18 μηνών κρατά την εικόνα με τέτοιον τρόπο ώστε να τη βλέπει και ταυτοχρόνως να τη δείχνει.
• Το παιδί των 24 μηνών τη δείχνει με τέτοιον τρόπο ώστε ενδεχομένως και να μην την βλέπει πια.
• Στους 30 μήνες είναι ικανό να κρύψει την εικόνα από τον άλλο όταν πρέπει να τη κοιτάξει χωρίς να τη δείχνει. Το παιδί των 30 μηνών μπορεί, λοιπόν, να λάβει υπόψη του την αντιληπτική οπτική γωνία του άλλου.

• Διήγηση ιστοριών 

Στις έρευνες που σκοπό έχουν να μελετήσουν την ανάπτυξη της κοινωνικής γνώσης-νοημοσύνης, οι ερευνητές συνήθως διηγούνται μια ιστορία στα παιδιά και στη συνέχεια τους θέτουν ερωτήσεις για τις σκέψεις των προσώπων της ιστορίας.

Για παράδειγμα: «Της Μαρίας της αρέσει να σκαρφαλώνει στα δέντρα. Μια μέρα πέφτει. Τότε ο πατέρας της της απαγορεύει να ξανανέβει σε δέντρα και εκείνη του υπόσχεται ότι δε θα το ξανακάνει. Την ίδια μέρα συναντά έναν φίλο της του οποίου η γάτα έχει παγιδευτεί πάνω σε ένα δέντρο. Η Μαρία είναι η μόνη που ξέρει να σκαρφαλώνει»

Οι ερωτήσεις που γίνονται είναι του τύπου :

• «Ο φίλος της Μαρίας ξέρει γιατί η Μαρία δυσκολεύεται να αποφασίσει τι θα κάνει;»
• «Ο φίλος της θα το ξέρει αν δεν του το πει η Μαρία;»
• «Ο πατέρας θα θυμώσει όταν μάθει ότι η Μαρία ανέβηκε στο δέντρο;»

Μέσα από τις έρευνες αυτές έγινε φανερό ότι:

• Στην ηλικία των 4 ετών τα παιδιά απαντούν βασιζόμενα σε όσα γνωρίζουν τα ίδια. Στο ανωτέρω παράδειγμα, δηλαδή, δε δέχονται ότι ο φίλος της Μαρίας δε γνωρίζει.
• Μεταξύ 6 και 8 ετών τα παιδιά αναγνωρίζουν ότι το κάθε πρόσωπο σκέφτεται διαφορετικά, ανάλογα με τον ρόλο του στην ιστορία, αλλά δε συσχετίζουν τις σκέψεις των πρωταγωνιστών.
• Μεταξύ 8 και 12 ετών τα παιδιά παράγουν κοινωνικά συμπεράσματα βασιζόμενα στον συνδυασμό των σκέψεων των πρωταγωνιστών. Εξηγούν, δηλαδή, στο παράδειγμα που δόθηκε παραπάνω ότι ο πατέρας δε θα θυμώσει επειδή θα σκεφτεί ότι η πρόθεση της Μαρίας είναι βοηθήσει τον φίλο της και όχι να τον παρακούσει.

• Παιχνίδια ρόλων 

Ένας άλλος τρόπος μελέτης του ίδιου ζητήματος είναι μέσα από τα παιχνίδια ρόλων των παιδιών (πχ. παίζουν τον γιατρό, τον μπαμπά και τη μαμά κλπ.). Τα παιχνίδια ρόλων θα επιτρέψουν να γίνουν φανερές οι γνώσεις των παιδιών σε σχέση με τον κάθε κοινωνικό ρόλο. Ειδικότερα, τα συγκεκριμένα παιχνίδια κινητοποιούν τις κοινωνικές ικανότητες των παιδιών. Η Catherine Garvey (1977) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι σε αυτά τα παιχνίδια τα παιδιά από την ηλικία των 4 ετών και μετά δείχνουν να έχουν γνώσεις για τους ρόλους και τις ταυτότητες που αποδίδονται σε γνωστά πρόσωπα (πατέρας, γιατρός)

Η κοινωνική νοημοσύνη εμπεριέχει την κοινωνική επίγνωση και την κοινωνική ευχέρεια με τις οποίες επιτυγχάνεται μια ομαλή αλληλεπίδραση με τους άλλους, η γόνιμη επικοινωνία και εν γένει η κοινωνική αποδοτικότητα. Η καλλιέργειά της στην παιδική ηλικία είναι, λοιπόν, ιδιαιτέρως σημαντική.

Βιβλιογραφία: 

Lehalle, H. & Mellier, D. (2010). Ψυχολογία της ανάπτυξης: παιδική ηλικία και εφηβεία. (Μετάφραση και επιμέλεια: Λ. Μπεζέ). Αθήνα: Πεδίο.