Ο Philip Roth είναι ένας Αμερικανός συγγραφέας του 20ου αιώνα που πρόσφατα (2018) απεβίωσε. Πολυβραβευμένος, μετρώντας στο ιστορικό του δυο φορές το Εθνικό βραβείο Καλύτερου Μυθοπλαστικού βιβλίου (1960, 1997), το Πούλιντζερ για το Αμερικάνικο Ειδύλλιο (1998), το βραβείο Φραντς Κάφκα (2001) και το διεθνές βραβείο Μπούκερ (2011), η υποψηφιότητα για το οποίο λογοκρίθηκε.
Πάντοτε με τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που διαλέγει να στολίζει το μυθοπλαστικό του κόσμο συνήθως μέσα στην αμερικάνικη πραγματικότητα, το Φεύγει το Φάντασμα διακυβεύεται τη φύση των γηρατειών και της υστεροφημίας. Ο ίδιος ο πρωταγωνιστής, συγγραφέας κι αυτός, βρίσκεται μπροστά σε έναν επίδοξο, νεορχόμενο βιογράφο που διαλέγει τη βιογραφία του ανθρώπου που ο πρωταγωνιστής θαύμαζε και είχε συνδεθεί στα νιάτα του, γι’ αυτό και επικοινωνεί μαζί του.
Πίσω από το μυθοπλαστικό συγγραφικό πρότυπο που υιοθετεί για τον εαυτό του και σε άλλα βιβλία, ο Νέιθαν Ζούκερμαν μοιράζεται τις ανησυχίες και τις αμφιβολίες του μπροστά στο αμετάκλητο πείσμα και την ασέβεια αυτού του νεαρού οπορτουνιστή. Με το φόβο πως κι η δική του βιογραφία μπορεί να δημοσιευτεί από κάποιον που στοχεύει να σκανδαλολογήσει τη ζωή και το έργο του, παρά να την αφηγηθεί, βρίσκεται σε μια δυσάρεστη θέση που θέλει να δράσει και να εμποδίσει αυτόν τον επιφανειακό νεαρό.
Δημοσιεύοντας το Φεύγει το Φάντασμα το 2007, η ιστορία εξελίσσεται γύρω στο 2004, σαφώς επηρεασμένη από το κλίμα της τρομοκρατικής επίθεσης του 2001, ο Νέιθαν Ζούκερμαν είναι ένας άνδρας στην ηλικία των 70 ετών που αντιμετωπίζει τα γηρατειά ως περίοδο παρακμής, αποσύνθεσης μέχρι την τελική κατάρρευση που θα τον εξολοθρεύσει.
Με πολυεπίπεδη αφήγηση ο συγγραφέας καταφέρνει να μεταδώσει στον αναγνώστη την πολύπτυχη μορφή των προβλημάτων των γηρατειών: η σωματική ακεραιότητα κλονίζεται, ένα επικείμενο πρόβλημα διανοητικής φύσεως απειλεί, η νιότη και η ομορφιά θεωρούνται ξεπερασμένες, καθώς και ό,τι συνεπάγουν αυτά: το θέλγητρο, την αυτοπεποίθηση για την εικόνα του εαυτού ως και την πίστη στον εαυτό, τη σεξουαλική διάθεση που πλέον παραμένει αέναα ανικανοποίητη και την υπεροχή που προκύπτουν ως επακόλουθο των παραπάνω.
Συνεπώς, ο πρωταγωνιστής έχει να αντιμετωπίσει και μια κοινωνική κρίση. Φίλοι, γνωστοί, άνθρωποι που θαύμαζε και αλληλεπιδρούσε, φθείρονται ή νικώνται από τα χρόνια, καθώς και η κοινωνία αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς. Σε μια ανέλπιστη προσπάθεια, λοιπόν, να μπορέσει να ελέγξει κάτι τόσο μοιραία αναπόφευκτο, όπως ο χρόνος που κυλάει, ο διάσημος συγγραφέας της ιστορίας διαλέγει την απομόνωση σε ένα χωριό, έξω από τη Νέα Υόρκη.
Ζει ερημίτης για περίπου 11 χρόνια, μακριά απ’ όλα εκείνα που θα του θύμιζαν ότι μεγαλώνει, όχι ότι απλώς μεγαλώνει, αλλά ότι γερνά. Αρνείται την παραμικρή επικοινωνία με όσους άφησε στην πόλη, την παραμικρή σύνδεση με τη ζωή του εκεί, ακόμα και την ενημέρωση για τις σύγχρονες εξελίξεις. Προσπαθεί να βρει τη γαλήνη, συγγράφοντας και διαβάζοντας συνεχώς μέσα στο ξύλινο σπιτάκι του στη μέση ενός απομονωμένου δάσους.
Προσπαθεί να απαλλαγεί απ’ όλες αυτές τις ανάγκες για επικοινωνία και εξέλιξη του ανθρώπου κι να αποφύγει όλες τις δυσάρεστες και ταπεινωτικές καταστάσεις που η ζωή θα τον ανάγκαζε να υπομείνει. Όμως, με μια σύντομη αναγκαία επιστροφή στην πόλη, συνειδητοποιεί ότι θυσίασε μια ζωή που τον ενθουσίαζε και τον γέμιζε με ενέργεια, κάνοντας τον πηγή έμπνευσης –τόσο απαραίτητη για έναν συγγραφέα, εν όψει όσων προσπάθησε να προβλέψει και να αποτρέψει.
Γι’ αυτό και η παρόρμηση του να ανταλλάξει το ήσυχο σπιτάκι στο δάσος με ένα διαμέρισμα στην καρδιά της Νέας Υόρκης, αν και αρχικά του φαίνεται ξένη και εξωφρενική, αποκαλύπτεται σταδιακά πως ήταν εκείνο που χρειαζόταν. Όμως, ξανά, χωρίς να μπορέσει να ελέγξει οτιδήποτε, βρίσκεται μαγεμένος υπό τη γοητεία της έξυπνης, παντρεμένης, τριαντάχρονης κατόχου του διαμερίσματος της ανταλλαγής, βυθίζοντας τον έτσι σε ένα ισχυρό δίλημμα.
Ένα ισχυρό δίλημμα που δεν μπορεί να διανοηθεί να αποτολμήσει, όμως, μπορεί να το φανταστεί κάλλιστα να ξεδιπλώνεται σε συγγραφικό επίπεδο. Τι θα έλεγε Εκείνος, ένας διάσημος, ηλικιωμένος συγγραφέας που ανακαλύπτει ακόμα τη φλόγα του ενθουσιασμού και του καταδικασμένου έρωτα και πόθου σε Εκείνη, μια νεαρή στο ξεκίνημα της ζωής της με τη φιλοδοξία και ματαιοδοξία που χαρακτηρίζει τη προνομιούχα νιότη και ομορφιά.
Μια δίοδος επικοινωνίας με τον έξυπνο τρόπο σκέψης ενός ηλικιωμένου άνδρα, μια θέση που κανένας –πόσο μάλλον κανένας νέος- δεν θα προτιμούσε να διαβάσει, καθώς φαντάζει τόσο τρομερά από τη θέση που βρίσκεται τώρα. Την ίδια ξεχασμένη θέση που βρίσκεται κι ο συγγραφέας.
Μια γέφυρα μεταξύ δυο γενεών για να αποδείξει πως ακόμα κι όταν όλα μεταμορφώνονται από τις εξελίξεις, τελικά παραμένουν καταθλιπτικά ίδια: οι πόλεμοι, οι διακυβερνητικές στρατηγικές, οι προνομιούχοι στα αστικά στρώματα, οι έξυπνοι και οι όμορφοι, αλλά και οι φτωχοί, οι τυραννισμένοι από τυράννους της ζωής, οι άνθρωποι με τις ελάχιστες επιλογές, τα οράματα των νέων σε αντίθεση με τη γνώση των παλιών, η απόγνωση των παλιών σε αντίθεση με την αδήριτη επιμονή των νέων.
Με τους προκάτοχους του νομπελίστες Έρνεστ Χέμινγουεϊ και Τζον Στάιμπενκ, απογοήτευσε το αμερικάνικο κοινό για μια επιτυχής υποψηφιότητα για το νόμπελ και του ιδίου. Ωστόσο, ο Philip Roth είναι ένας συγγραφέας που περιγράφει την αμερικάνικη κοινωνία, την επηρεάζει και την ζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, όπως διαλέγει να επιτρέπει να διαφαίνεται και στο έργο του. Έχει λογοκριθεί και ως μισογύνης, καθώς διαλέγει πάντα να εκθέτει τη γυναίκα με έναν συγκεκριμένο, συντηρητικό ρόλο.
Άλλα έργα του με πρωταγωνιστή τον συγγραφέα Νέιθαν Ζούκερμαν είναι και το Ζούκερμαν Δεσμώτης που αποτελείται από μια τριλογία κι ένα βιβλίο-επίλογο (1979-1985), το Αντιζωή (1986), το Αμερικάνικο Ειδύλλιο (1997), το Παντρεύτηκα έναν Κομμουνιστή (1998) ως προς απάντηση στο βιβλίο που έκδωσε και η γυναίκα του και το Ανθρώπινο Στίγμα (2000).
Υπόθεση από οπισθόφυλλο
Σαν ένας άλλος Ριπ Βαν Ουίνκλ, που επιστρέφοντας στη γενέτειρά του ανακαλύπτει ότι όλα έχουν αλλάξει, ο Νέιθαν Ζούκερμαν ξαναγυρίσει στη Νέα Υόρκη, την πόλη που έχει εγκαταλείψει πριν έντεκα χρόνια. Μόνος στο σπίτι του στο βουνό, στην ορεινή Νέα Αγγλία, ο Ζούκερμαν δεν είναι παρά συγγραφέας: ούτε φωνές, ούτε μέσα μαζικής ενημέρωσης, ούτε τρομοκρατικές απειλές, ούτε γυναίκες, ούτε ειδήσεις, παρά μόνο η ενασχόληση με το έργο του και η προσπάθεια να υπομείνει το άχθος των γηρατειών.
Περιπλανώμενος, σα νεκραστημένος, στους δρόμους της πόλης, σύντομα θα πραγματοποιήσει τρεις συναντήσεις που θα διαρρήξουν την επιμελώς περιφρουμένη μοναξιά του. Η πρώτη είναι με ένα νεαρό ζευγάρι, το διαμέρισμα του οποίου ο Ζούκερμαν δέχεται, σε μια στιγμαία παρόρμηση, να ανταλλάξει με το δικό του. Εκείνοι θέλουν να εγκαταλείψουν το Μανχάταν μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου αναζητώντας καταφύγιο στην εξοχή, ενώ ο ίδιος ερωτοτροπεί με την ιδέα να επιστρέψει στη ζωή της πόλης. Αλλά, από τη στιγμή που τους συναντά, ο Ζούκερμαν αρχίζει επίσης να επιθυμεί να ανταλλάξει τη μοναξιά του με την ερωτική πρόκληση της νεαρής γυναίκας, της Τζέιμι: τα θέλγητρά τηςς τον τραβούν και πάλι σε όσα πίστευε ότι είχε αφήσει πίσω του -τις ερωτικές σχέσεις, το ζωηρό παιχνίδι της καρδιάς και του σώματος.
Η δεύτερη συνάντηση είναι με ένα πρόσωπο που έχει σημαδέψει τα νεανικά χρόνια του Ζούκερμαν, την Έιμι Μπελέτ, σύντροφο και μούσα του Ε.Ι. Λόνοφ, ενός συγγραφέα που θαυμάζει απεριόριστα ο Ζούκερμαν. Η άλλοτε ακαταμάχητη Έιμι είναι σήμερα μια ηλικιωμένη γυναίκα καταρρακωμένη από την ασθένεια, ταγμένη να διαφυλάσσει τη μνήμη εκείνου του αυστηρού Αμερικανού συγγραφέα, που έδειξε στον Νέιθαν τον μοναχικό δρόμο της συγγραφής.
Τέλος, η τρίτη συνάντηση είναι με τον επίδοξο βιογράφο του Λόνοφ, έναν αδίστακτο νεαρό λόγιο, ο οποίος είναι πρόθυμος να κάνει τα πάντα προκειμένου να αποκτήσει πρόσβαση στο μεγάλο “μυστικό” του Λόνοφ.
Αιφνίδια μπλεγμένος -όπως ούτε ήθελε ούτε σκόπευε να εμπλακεί- με τον έρωτα, το πένθος, την επιθυμία και την εχθρότητα, ο Ζούκερμαν πρωταγωνιστεί σε ένα εσωτερικό δράμα με συναρπαστικές δυνατότητες και οδυνηρές επιπτώσεις. Στοιχειωμένο από το προηγούμενο έργο του Ροθ Ο συγγραφέας-Φάντασμα (πρώτο μέλος της τριλογίας Ζούκερμαν Δεσμώτης), το Φεύγει το Φάντασμα συνιστά ένα εντυπωσιακό άλμα σε μια νέα φάση της ακόρεστης αφοσίωσης του μεγάλου συγγραφέα στη μυθοπλασία.
