‘Ισως να φαίνεται χαζή ερώτηση. “Απλά βάζεις μια ταινία και την βλέπεις, τι εννοείς;”, θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος. Μέσα όμως από τέτοια χαζά ερωτήματα κανείς φτάνει σε αναπάντητες αμφιβολίες, ακόμα και για το φαινομενικά πιο απλό ζήτημα, σαν το παιδάκι που ρωτάει συνεχώς “γιατί;” και δεν ικανοποιείται με καμιά απάντηση. Έτσι λοιπόν και εμείς θα παρουσιάσουμε το ερώτημα “τι σημαίνει βλέπω μια ταινία” και θα εγείρουμε μια σύντομη συζήτηση, χωρίς να αξιώνουμε μια βέβαιη απάντηση.
Η πρώτη εύκολη απάντηση που θα μπορούσε να δώσει κάποιος είναι πως είδα μια ταινία μόνο αν την παρακολούθησα με προσοχή. Και τι σημαίνει αυτό; Πρώτον, ότι την είδα χωρίς κανέναν εξωτερικό περισπασμό. Δεν με ενοχλούσαν δηλαδή διάφορα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, όπως μασουλήματα, συζητήσεις, κινητό κλπ. Σε αυτήν την εποχή είναι δύσκολο βέβαια να υπάρχει μια τέτοια ανεμπόδιστη παρακολούθηση μιας ταινίας.
Δεύτερον, παρακολούθηση με προσοχή σημαίνει ότι δεν υπάρχουν εσωτερικοί περισπασμοί, όπως ανεπιθύμητες σκέψεις, αφηρημάδα, κούραση, νύστα, συναισθηματική φόρτιση κλπ. Αυτό βέβαια είναι εκ των πραγμάτων αδύνατον. Η προσοχή είναι εκ φύσεως περιορισμένη και επηρεάζεται έντονα από το διαθέσιμο νοητικό δυναμικό (βλέπε πχ το μοντέλο του Kahneman για το διαθέσιμο δυναμικό στην προσοχή). Επομένως, η έλλειψη περισπασμών είναι περισσότερο ένα άπιαστο πρότυπο, παρά μια πραγματικότητα. Η πλήρης προσήλωση στην ταινία δεν είναι ποτέ 100% δυνατή. Να σημειωθεί επίσης πως ο διαχωρισμός εξωτερικοί-εσωτερικοί περισπασμοί είναι κυρίως θεωρητική, καθώς τα δύο είδη συνδέονται.
Και το ίδιο όμως το μέσο που βλέπουμε την ταινία επηρεάζει την θέασή της. Μπορώ να πω ότι “είδα” μια ταινία, όταν την είδα στο μικρή οθόνη του κινητού μου ή πχ αν την είδα σε μια μισοχαλασμένη τηλεόραση; Κάποιοι θα απαντούσαν “ναι”, καθώς κατανόησα την βασική πλοκή, παρακολούθησα τους ήρωες και εν τέλει κατάλαβα την γενική ατμόσφαιρα της ταινίας. Άλλοι θα απαντούσαν “όχι” γιατί δεν είδα την ταινία όπως προοριζόταν, παρά μια αλλοιωμένη εκδοχή της. Άλλωστε, ακόμα και όταν ξαναβλέπουμε μια ταινία σε άλλο μέσο (πχ πρώτα στη τηλεόραση και μετά στο σινεμά), την αισθανόμαστε ελαφρώς διαφορετική. Μια τέτοια εμπειρία είχα πρόσφατα, όταν πήγα σε θερινό σινεμά με παρέα για να δω για τρίτη φορά το The Night of the Hunter (τις άλλες δύο το είχα δει στην τηλεόραση μου). Είχα την εντύπωση πως έβλεπα μια άλλη βερσιόν της ταινίας, προσέχοντας πράγματα που δεν είχα δει τις άλλες φορές. Φαίνεται λοιπόν πως και το ίδιο το μέσο καθορίζει την παρακολούθηση.
Είπαμε πριν για αλλοίωση της ταινίας. Παρόλα αυτά, η ίδια η παρακολούθηση μιας ταινίας δεν συνιστά κατά κάποιο τρόπο μια αλλοίωσή της; Δεν την φιλτράρω πάντα μέσα από τα δικά μου βιώματα, τις δικές μου προσδοκίες, την δική μου αντίληψη περί αισθητικής και τέχνης; Κοινός τόπος σαν επιχείρημα, αλλά παρόλα αυτά παραμένει το ζήτημα: άλλη ταινία θα δω εγώ και άλλη ταινία ο διπλανός μου. Άλλα σημεία θα προσέξω εγώ και άλλα αυτός. Φαίνεται να υπάρχει λοιπόν μια διυποκειμενική διακύμανση, πράγμα που μας οδηγεί σε γνωστά φιλοσοφικά ζητήματα, όπως πχ ο καντιανός διαχωρισμός υποκειμένου και αντικειμένου (πράγμα καθεαυτού) ή ένα από τα μείζονα θέματα της μεταμοντέρνας φιλοσοφίας, η διάκριση αναγνώστη-κειμένου και το ερώτημα του ποιος από τους δύο έχει προτεραιότητα. Σε καμία περίπτωση δεν θα αποπειραθούμε να δώσουμε μια απάντηση σε αυτό το άρθρο, απλά φαίνεται γόνιμο και προάγει την συζήτηση να εγείρουμε τέτοια θέματα.
Υπάρχει διατομική διαφορά στη παρακολούθηση μιας ταινίας, υπάρχει όμως και ενδοατομική διαφορά. Για παράδειγμα, είδα την ίδια ταινία όταν ήμουν 10 και την ίδια όταν ήμουν 20; Είδα την ίδια ταινία όταν ήμουν στενοχωρημένος και την ίδια όταν ήμουν χαρούμενος; Επιπλέον, βλέπω με τον ίδιο τρόπο ταινίες όταν έχω πια αποκτήσει γνώσεις πάνω στο σινεμά; Δεν μπορώ να προσέξω και να ερμηνεύσω καλύτερα τα πράγματα; Φαίνεται πως πάντα η υποτιθέμενη αντικειμενικότητα του φιλμικού κειμένου θα φιλτράρεται από τις δικές μου υποκειμενικές αναγνώσεις, που είναι ευμετάβολες και ευεπίφορες σε εξωτερικές και εσωτερικές επιδράσεις.
Άρα τελικά μπορώ να πω ότι υπάρχει μια αντικειμενική ταινία που εγώ είδα ανεπηρέαστος; Μάλλον όχι. Διάφορες επιδράσεις, η φύση του μέσου που βλέπω την ταινία αλλά και η ίδια η υφή της υποκειμενικότητας με αποξενώνουν από την καθαρή θέαση του αντικειμένου, ουσιαστικά δημιουργώντας μια άλλη, δική μου εκδοχή του έργου. Αυτό το συμπέρασμα φαίνεται να εξηγεί και το πώς δημιουργούνται τόσες διαφορετικές απόψεις για την ίδια ταινία, ακόμα και μεταξύ των κριτικών. Ελπίζουμε η μικρή ανάλυσή μας να δημιούργησε μερικούς γόνιμους προβληματισμούς όσον αφορά την φύση του κινηματογράφου.
