Δεν είναι λίγες οι φορές που η επιστήμη και η πολιτική καταλήγουν να υποστηρίζουν αντικρουόμενες απόψεις όσον αφορά τα συμφέροντα μιας κοινωνίας. Η επιστήμη, από τη μία, στηριζόμενη σε αποδεδειγμένες αλήθειες και αδιαμφισβήτητα επιστημονικά πορίσματα, δρα με γνώμονα τη γνώση και την ανακάλυψη. Από την άλλη, η πολιτική καλείται να δράσει κυρίως βάσει πιθανοτήτων και προοπτικών, λαμβάνοντας υπόψιν τη νοοτροπία της εκάστοτε κοινωνίας. Ωστόσο, είναι δυνατόν να δοθεί ξεκάθαρη απάντηση στο ποιος οφείλει να κατέχει τον πρωταρχικό λόγο στα καίρια ζητήματα και την πορεία της κοινωνίας, ο επιστήμονας ή ο πολιτικός, η γνώση ή η πείρα;
“Ζούμε στην εποχή όπου η ειδική γνώση διεκδικεί αρκετές φορές τον ρόλο πολιτικής υπερδύναμης” (Τσάτσος, Δ., Πολιτεία, εκδ. Γαβριηλίδης, 2010, σελ. 375)
Ο ρόλος του επιστήμονα και του πολιτικού σε μια ιδανική κοινωνία
Η επιστήμη αποτελεί κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Συγκεκριμένα, ο επιστήμονας είναι ένας άνθρωπος που με την εργασία του ωφελεί όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Αξιοποιεί τον κόπο και τις γνώσεις του προκειμένου να προσφέρει και να συμβάλει στην εξέλιξη της κοινωνίας, πράττει με ανιδιοτέλεια και στόχος του είναι με το έργο του να βελτιώσει τη ζωή των συνανθρώπων του. Ακόμη, ασχολείται με συγκεκριμένα προβλήματα στα οποία καλείται να δώσει πρακτικές εξακριβωμένες λύσεις.
Η πολιτική, από την άλλη, χαρακτηρίζεται από πολλούς ως η τέχνη του εφικτού. Ο πολιτικός αντιπροσωπεύει το μέλλον. Διαθέτει ηγετικές ικανότητες, οξυδέρκεια και το απαραίτητο σθένος ώστε να πάρει αποφάσεις σε κρίσιμες καταστάσεις. Καλείται να αντιληφθεί τα προβλήματα και να ζυγίσει τα ενδεχόμενα. Επίσης, να επινοήσει δυνατές και πραγματοποιήσιμες λύσεις και να πάρει την ευθύνη και το ρίσκο της αβεβαιότητας. Υπηρετεί ένα όραμα, μια ιδεολογία και βάσει αυτής οφείλει να καθοδηγήσει όσο καλύτερα μπορεί τον λαό προασπίζοντας τα συμφέροντά του.
Επιστήμη εναντίον πολιτικών σκοπιμοτήτων
Είναι κοινά παραδεκτό ότι ο επιστήμονας οφείλει να εργάζεται υπέρ του συνόλου παραμένοντας αντικειμενικός σχετικά με τα συμπεράσματά του και ανιδιοτελής όσον αφορά την προσφορά του στο σύνολο. Παρ’ όλα αυτά, στις μέρες μας ο τομέας της επιστήμης δε μένει ανεπηρέαστος από σκοπιμότητες και πολιτικά παίγνια.
Κατ’ αρχάς, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για να προοδεύσει η επιστήμη απαιτούνται κεφάλαια και χρηματοδοτήσεις. Στη σύγχρονη εποχή, για να πραγματοποιηθούν επιστημονικές έρευνες προϋποτίθεται ότι θα υπάρχει οικονομική υποστήριξη. Αυτή συνήθως παρέχεται είτε από εταιρείες-κολοσσούς είτε από τα ίδια τα κράτη με αντάλλαγμα, βέβαια, την ελεύθερη -χρησιμοθηρική- αξιοποίηση των επιστημονικών επιτευγμάτων που θα προκύψουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χρήση της πυρηνικής ενέργειας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου τα κράτη εκμεταλλεύτηκαν την πυρηνική τεχνολογία με σκοπό να επικρατήσουν προκαλώντας φυσικά τις ολέθριες συνέπειες που γνωρίζουμε (βλ. πυρηνικές εκρήξεις στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι). Πιο σύγχρονο παράδειγμα είναι οι φαρμακοβιομηχανίες. Προκειμένου να εξασφαλίσουν το μέγιστο δυνατό κέρδος χρησιμοποιούν αθέμιτες τεχνικές “προώθησης” των προϊόντων τους αδιαφορώντας για τις ουσιαστικές ανάγκες των καταναλωτών τους (βλ. πχ. υπόθεση Novartis).
Επιπλέον, τα όρια εξέλιξης της επιστήμης σε ένα κράτος εξαρτώνται άμεσα από τη νομοθεσία, τα συμφέροντα, την κυβερνητική πολιτική. Επομένως, όταν οι επιδιώξεις επιστήμης και πολιτικής δε συνάδουν, η μια καταλήγει να γίνεται τροχοπέδη της άλλης.
Οικολογία εναντίον οικονομίας: Το ζήτημα του Αμαζονίου
Τον περασμένο χρόνο τόσο η Βραζιλία όσο και ολόκληρος ο πλανήτης ήρθε αντιμέτωπος με τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής. Συγκεκριμένα, αντιμετώπισε μια μεγάλη οικολογική καταστροφή, τις πυρκαγιές στο δάσος του Αμαζονίου. Ωστόσο, ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Γης πενθούσε για τον “πνεύμονα της Γης”, ο ακροδεξιός πρόεδρος της χώρας Ζαΐχ Μπολσονάρου, που μόλις πριν λίγους μήνες είχε αναλάβει τα καθήκοντά του, δε φάνηκε να συμμερίστηκε την ίδια ανησυχία. Ο ίδιος, άλλωστε, έχει καταστήσει σαφές ότι κατά τη γνώμη του προέχει η πρόοδος της χώρας ως αγροτοπαραγωγικής δύναμης. Ακόμη, θεώρησε υπερβολικές τις αποφάνσεις των ειδικών σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος.
“Ο Αμαζόνιος είναι δικός µας, όχι δικός σας” είχε δηλώσει στο παρελθόν ο Μπολσονάρου απευθυνόμενος σε κοινό ξένων δημοσιογράφων στη Μπραζίλια. “Ο Αμαζόνιος ανήκει στη Βραζιλία. Οι ευρωπαϊκές χώρες ας κοιτάξουν τη δουλειά τους”.
Επίσης, έρευνα του βρετανικού δικτύου BBC υποστηρίζει, βάσει στοιχείων από δορυφορικές εικόνες, ότι “κάθε λεπτό ισοπεδώνεται στον Αμαζόνιο και μια έκταση αντίστοιχη µε εκείνη ενός γηπέδου ποδοσφαίρου”, και η εφημερίδα “Guardian” ανεβάζει το μέγεθος της καταστροφής σε “δύο γήπεδα ποδοσφαίρου ανά λεπτό” αναλύοντας τα στοιχεία ειδικά για τον Μάιο του 2019. Ο πρόεδρος της Βραζιλίας έχει δηλώσει “Είμαι πεπεισμένος ότι τα στοιχεία είναι ψευδή”.
Παρόμοιες αντιοικολογικές απόψεις έχει διατυπώσει κατά καιρούς και ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ. Ο ίδιος επικροτεί μάλιστα και την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.
Επιστήμη και πολιτική εν μέσω κορονοϊού
Η πανδημία του κορονοϊού που ταλανίζει ακόμη την υφήλιο κατέστησε επιτακτικότερη από ποτέ την ανάγκη να συνεργαστούν επιστήμη και πολιτική στα πλαίσια της προσπάθειας για όσο το δυνατόν ταχύτερη κοινωνική ευημερία.
Σε αυτή τη συνεργασία, λοιπόν, μπορούμε να διακρίνουμε δύο στάδια. Πρώτα απ’ όλα, οι επιστήμονες ήταν εκείνοι που διέκριναν το πρόβλημα. Μελετώντας τα κρούσματα και υπολογίζοντας την επικινδυνότητα της κατάστασης, επεσήμαναν την ανάγκη για επιβολή μέτρων με σκοπό την αποφυγή των χειρότερων. Από την άλλη, η πολιτική εξουσία, λαμβάνοντας υπόψιν της τα δεδομένα και τις επισημάνσεις των ειδικών, σχημάτισε την απαιτούμενη γραμμή που έκρινε ότι έπρεπε να ακολουθηθεί.
Παρόλο που λίγο πολύ όλα τα κράτη επλήγησαν σοβαρά από τον ιό, υπήρχαν αξιοσημείωτες διαφορές ως προς την πορεία δράσης που ακολούθησε το καθένα. Εκεί, έπαιξαν ρόλο σε μεγάλο βαθμό παράγοντες όπως τα επιδημιολογικά μοντέλα, το σύστημα υγείας, η κουλτούρα, ο εκάστοτε ηγέτης. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, ο κορονοϊός έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του Φεβρουαρίου. Κρίνοντας από τα κρούσματα, η κυβέρνηση θεώρησε στα μέσα του επόμενου μήνα απαραίτητη την επιβολή lockdown. Έτσι, πέτυχε να έχει πολύ λιγότερα θύματα από τη γειτονική Ιταλία και την Ισπανία των οποίων το σύστημα υγείας σχεδόν κατέρρευσε. Και οι δύο χώρες σημείωσαν αρνητικό ρεκόρ με τα περισσότερα κρούσματα στην Ευρώπη. Επιπλέον, υπάρχουν χώρες όπως οι ΗΠΑ που αρχικά αγνόησαν τον κίνδυνο κάνοντας λόγο για υπερβολές. Στη συνέχεια, όμως, αντιμετώπισαν σοβαρή έξαρση.
Αξιοποίηση επιστημονικών επιτευγμάτων: Ποια η ευθύνη του δημιουργού;
Η ρίψη των πυρηνικών βομβών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ίσως ήταν και η μεγαλύτερη απόδειξη ότι η τεχνολογία αν δε χρησιμοποιείται ηθικά μπορεί να προκαλέσει τρομερές καταστροφές. Τότε ήταν που έγινε λόγος και για την ευθύνη των επιστημόνων όσον αφορά τη χρήση των εφευρέσεών τους.
Συχνά ακούγεται ότι η επιστήμη είναι ουδέτερη ή ότι η επιστημονική αναζήτηση δεν έχει όρια. Έτσι, οι επιστήμονες ερευνούν επιδιώκοντας την εξέλιξη. Ωστόσο, έτσι αποποιούνται το όποιο μερίδιο ευθύνης για τα αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει η τεχνολογία που ανακαλύπτουν. Χαρακτηριστικό επιχείρημα αποτελεί το ότι όπως η πυρηνική ενέργεια χρησιμοποιείται στην οπλοβιομηχανία, ομοίως και ένα μαχαίρι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για φόνο. Αυτό όμως δε θα σήμαινε ότι ο εφευρέτης του μαχαιριού θα ήταν υπαίτιος.
Παρ’ όλα αυτά, ο επιστήμονας δεν παύει να είναι μέλος της κοινωνίας του έχοντας δικαιώματα και υποχρεώσεις προς αυτή. Η άρνηση της ευθύνης, λοιπόν, για τα αποτελέσματα του έργου του δε συνάδει με την παραπάνω άποψη. Ωστόσο, σίγουρα δεν πρέπει να κυριαρχεί και η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας και του επιστήμονα.
Τελικά ο επιστήμονας δικαιούται/οφείλει να έχει πολιτικό λόγο;
Γενικά, ο επιστήμονας είναι ένα άτομο με υψηλή εξειδίκευση. Συχνά, όμως, η αφοσίωσή του αυτή σε έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο τον οδηγεί σε πνευματική μονομέρεια. Μπορεί να έχει κύρος και γνώσεις λόγω της δουλειάς του αλλά για να εκφέρει πολιτική άποψη απαιτείται ενημέρωση και κριτική σκέψη πάνω στην πολιτική. Επομένως, ο επιστήμονας, εκτός από σωστός επαγγελματίες, χρειάζεται να είναι και άνθρωπος με κρίση και συνείδηση. Είναι σπουδαίο να μπορεί να εκφράζει την πολιτική του γνώμη αποτρέποντας σκοπιμότητες στον επιστημονικό τομέα και εξασφαλίζοντας την ουσιαστική πρόοδο του.
Πηγές:
Why Nature needs to cover politics now more than ever. (2020). Ανακτήθηκε από https://www.nature.com/articles/d41586-020-02797-1?fbclid=IwAR2POez0W6XwLTkaa8qodHYXznCZKiffooY1tI9Sm5D7b_fOQ-g_dD2fm7M (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Κυπριανός, Π. (2020). Επιστήμονες και πολιτικοί. Ποια η σχέση; Ανακτήθηκε από https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/261797_epistimones-kai-politikoi-poia-shesi (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Ανθόπουλος, Χ. (2020). Επιστήμη και πολιτική στην κρίση του κορωνοϊού. Ανακτήθηκε από https://www.protothema.gr/blogs/haralabos-anthopoulos/article/997540/epistimi-kai-politiki-stin-krisi-tou-koronoiou/ (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Σκούρας, Α. (2020). Επιστήμη και πολιτική. Ανακτήθηκε από https://www.liberal.gr/apopsi/epistimi-kai-politiki/299701 (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Κομίνης, Α. (2020). Ο ρόλος του επιστήμονα και η συμβολή του στον πολιτισμό. Ανακτήθηκε από https://www.anoixtoparathyro.gr/%CE%BF-%CF%81%CF%8C%CE%BB%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CE%BB%CE%AE-%CF%84%CE%BF/ (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Tollefson, J. (2020). How Trump damaged science – and why it could take decades to recover. Ανακτήθηκε από https://www.nature.com/articles/d41586-020-02800-9 (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Βραζιλία: Για τον Μπολσονάρου προέχει η οικονομία και όχι η προστασία του περιβάλλοντος. (2019). Ανακτήθηκε από https://www.tovima.gr/2019/07/31/world/vrazilia-gia-ton-mpolsonarou-proexei-i-oikonomia-kai-oxi-i-prostasia-tou-perivallontos/ (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
Σκαφιδάς, Γ. (2019). ΑΜΑΖΟΝΙΟΣ: Ο «ΠΝΕΥΜΟΝΑΣ» ΤΗΣ ΓΗΣ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΙΣ ΕΥΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΠΟΛΣΟΝΑΡΟ. Ανακτήθηκε από https://www.ethnos.gr/kosmos/56463_amazonios-o-pneymonas-tis-gis-pethainei-me-tis-eylogies-toy-mpolsonaro (τελευταία πρόσβαση 26.10.2020)
