Η εστίαση παραμένει κλειστή και είμαστε πολύ κοντά στο να ξεχάσουμε την έννοια του συνδαιτημόνα. Γι’ αυτό και η έκθεση Tables of Power του μουσείου Louvre-Lens της Γαλλίας αποτελεί ένα βασανιστικό δέλεαρ για τους επισκέπτες της. Με τίτλο “Τραπέζια εξουσίας: Μία ιστορία εκλεκτών δείπνων” (Tables of Power: A History of Prestigious Meals) φέρνει στο προσκήνιο περισσότερα από 400 αντικείμενα με σκοπό να ταξιδέψουμε από τη Μεσοποταμία μέχρι το Παρίσι σε μία χρονομηχανή 5.000 ετών και να γευματίσουμε σύμφωνα με τις επιταγές της εποχής. Άλλωστε το δείπνο ανά τους αιώνες ήταν η αφορμή για επίδειξη πλούτου και κοινωνικοποίησης.
Η έκθεση αναπτύσσεται μέσα από πέντε χρονικές περιόδους και όπως επιτάσσει, κάθε γεύμα ξεκινά με το τελετουργικό του πλυσίματος των χεριών. Η απαραίτητη αυτή διαδικασία μας υπενθυμίζει πως οι κανόνες υγιεινής δεν είναι must της πανδημίας. Η Helene Bouillon, μία εκ των έξι εφόρων της έκθεσης μας εξηγεί: “Φυσικά και είναι μία απαραίτητη διαδικασία και αυτό αποδεικνύεται ιστορικά. Η τελετουργία ενός γεύματος είχε σχεδόν ιερή υπόσταση. Η υγιεινή πριν το δείπνο ήταν μια μορφή εξαγνισμού σχεδόν σημαντικότερη από το ίδιο το γεύμα”, προσθέτει. Ανάμεσα στα εκθέματα θα βρούμε περίτεχνα είδη υγιεινής, ενώ την παράσταση κλέβουν ένα κωνικό πήλινο αγγείο που άνηκε στους Αιγύπτιους Φαραώ του 14ου αιώνα π.Χ. και μία ασημένια στάμνα νερού του 19ου αιώνα. Συμπέρασμα όλων είναι πως η υγιεινή ήταν πρωταρχικής σημασίας διαδικασία για τους λαούς ανά τους αιώνες.
Ο άνθρωπος πίσω από την ιδέα
Η έκθεση Tables of Power βασίζεται στην έμπνευση του επικεφαλής εφόρου Zeev Gourarier. Η ιδέα γεννήθηκε όταν ο ίδιος ως καλεσμένος σε ένα γάμο βρέθηκε να παρατηρεί την όλη εθιμοτυπία του, από την πλευρά του Εθνολόγου που είναι και η επαγγελματική του ιδιότητα. Παρατήρησε λοιπόν πως πολλά από τα τυπικά εθιμοτυπικά ενός γάμου πηγάζουν από έθιμα που προϋπήρχαν αιώνες πριν. “Ακόμα κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε, λέει, οφείλουμε τους τρόπους και και τις εθιμοτυπίες του σήμερα σε αρχαίες τελετές εξουσίας”. Στους γάμους, ειδικά, αυτό γίνεται απόλυτα κατανοητό ακόμα και από τον τρόπο που τοποθετούνται οι θέσεις των καλεσμένων στο δείπνο.
Η ξενάγηση
Οι επισκέπτες λοιπόν, εφόσον αρχικά πλύνουν τα χέρια τους, καλούνται να εξερευνήσουν την εθιμοτυπία ενός γεύματος μέσα στους αιώνες. Σύμφωνα με τη Bouillon, υπάρχει μία άρρηκτη σχέση μεταξύ της βασιλείας (ως πολίτευμα), της θρησκείας και των γιορτών κατά την περίοδο Ουρούκ στη Μεσοποταμία (4η έως 1η χιλιετία π.Χ.). “Ο λόγος ύπαρξης ενός βασιλιά, σημειώνει, ήταν να προσφέρει τροφή στους Θεούς. Οι δε Θεοί δημιούργησαν το αδύναμο πλάσμα που ονόμασαν άνθρωπο γι’ αυτό και μόνο το σκοπό. Όλες αυτές οι τελετές θρησκευτικών δεξιώσεων απεικονίζονται ανάγλυφα σε μία σειρά από ασημένια μπολ, χάλκινες πιατέλες και δίσκους που χρονολογούνται 5000 χρόνια πίσω.”
Στο ίδιο μοτίβο συναντάμε πέτρινες πλάκες οι οποίες αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται να αναγράφουν σημειώσεις σχετικές με το δείπνο, αποδείχτηκε πως αποτελούν γραπτές οδηγίες για την προετοιμασία νυχτερινών γευμάτων προς τιμήν των Θεών. Μία εξ αυτών καταγράφει έναν ύμνο προς τιμή της Θεάς Μπύρας. Μία θεοποίηση με υπόβαθρο κατά την εκτίμηση του σύγχρονου κόσμου.
Στη συνέχεια της ξενάγησης θα συναντήσουμε εθιμοτυπίες φαγητού που τοποθετούνται χρονικά στην αρχαία Ελλάδα και τις αποικίες της Ρώμης. Σε αυτή την ενότητα της έκθεσης αναλύεται πως το κλασσικό συμπόσιο συνάντησε την ψυχαγωγία.“Μετά την κυρίως διαδικασία του φαγητού το συμπόσιο εξελισσόταν γύρω από το κρασί και το λόγο”, αναφέρει η Bouillon.
Η πυραμίδα των εξουσιών καταγράφεται και σε αυτά τα σκεύη. Οι αυτοκράτορες, οι ηγεμόνες και οι φατρίες που τροφοδοτούσαν μία αέναη άτυπη κόντρα εξουσίας προκειμένου να υπερτερήσουν έναντι των άλλων, οδήγησαν τους σχεδιαστές στο να κατασκευάσουν περίτεχνα επιτραπέζια σκεύη υψηλής τέχνης και πλούτου.
Το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης είναι αφιερωμένο στα έθιμα φαγητού του Μεσαίωνα. Έμφαση δίνεται στην αποθήκευση των επιτραπέζιων σκευών και παρελκόμενων του δείπνου από την αριστοκρατία της εποχής. Στα σπίτια της ελίτ υπήρχε ένα ειδικό έπιπλο βαμμένο, επιχρυσωμένο και πολλές φορές ντυμένο με πλούσια υφάσματα το οποίο λειτουργούσε ως βιτρίνα των πολύτιμων αντικειμένων του δείπνου. Επιπρόσθετα, στα “εκθέματα” συναντούσες τόσο μπαχαρικά όσο και κρασιά, δείγμα ευμάρειας της οικογένειας. Στην ίδια εποχή θα βρούμε και σκεύη που αποθηκεύονταν τα προσωπικά αντικείμενα ενός συνδαιτημόνα, όπως ένα περίτεχνο θηκάρι από χρυσό και ασήμι στο οποίο ο ιδιοκτήτης του αποθήκευε αλάτι, μπαχαρικά και το μαντήλι του. Με αυτόν τον τρόπο, της χρήσης προσωπικών αναλώσιμων και σκευών, απέτρεπαν και τις δηλητηριάσεις που ήταν συχνότατες τακτικές της εποχής.
Τα δείπνα εποχής φανέρωναν τη σπουδαία σημασία τους και από την κατασκευή των τραπεζιών. Ένα τραπέζι εφτά μέτρων ήταν αρκετά μεγάλο ώστε να φιλοξενήσει πολλούς και σημαντικούς καλεσμένους με σκοπό την οικοδόμηση συμμαχιών και άλλα θέματα πολιτικής φύσεως. Ο βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος 15ος, είχε αναθέσει στο διάσημο τεχνίτη πορσελάνης Sevres την κατασκευή επιτραπέζιων σκευών ως διπλωματικά δώρα, κίνηση που επιβεβαιώνει τη σημασία ενός δείπνου στο χτίσιμο πολιτικών σχέσεων. Τα μενού της εποχής περιλάμβαναν πλούσια και προσεγμένα υλικά όπως στρείδια, φουά γκρα και αστακό. Μενού που θα συναντήσουμε και σε ένα σύγχρονο διπλωματικό δείπνο και τεκμηριώνουν τη σύνδεση μεταξύ εξουσίας και πολυτέλειας.
Παρότι στις μέρες μας δεν πλένουμε τα χέρια μας σε χρυσές λεκάνες, κρατάμε τις πορσελάνες μας για πολύ ιδιαίτερες περιστάσεις και δε διαλέγουμε μαχαιροπίρουνα βάσει κατασκευαστή, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να λατρεύουν την ιεροτελεστία πίσω από το φαγητό. Ειδικά τώρα που η ανάγκη να συνυπάρξουμε και να συμφάγουμε είναι μεγαλύτερη από ποτέ.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο:
Russel P. (12/03/21) “The top table: a history of upper-class eating” The Financial Times, ανακτήθηκε από www.ft.com (τελευταία πρόσβαση 20/3/2021)
