Η ανάπτυξη δεν συμβαίνει σε ένα κοινωνικό κενό, άρα, δεν μπορούμε να σκεφτούμε τυπικά την ανάπτυξη. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας φαινόμενα τα οποία είναι παγκοσμιοποιημένα. Στις αφηγήσεις των εφήβων μπορούμε να διακρίνουμε με ποιον τρόπο κατασκευάζουν τις ταυτότητές τους. Γι’ αυτό, η αναπτυξιακή ψυχολογία, που μελετά την ανάπτυξη, χρησιμοποιεί τις εξής διαστάσεις, την πολιτισμική, την κοινωνική και την καταναλωτική. Συγκεκριμένα, οι έφηβοι, όταν μιλούν για την ταυτότητά τους αναφέρουν το πως ντύνονται, τι μουσική ακούν, τους τρόπους διασκέδασης και τις δραστηριότητες τους. Πρόκειται για μια κοινωνική διαδικασία, καθώς αναφέρονται σε εξωτερικά χαρακτηριστικά.
Κοινωνική σύγκριση
Η περιγραφή της κοινωνικής ζωής γίνεται επίσης με διαστάσεις και όρους κοινωνικής σύγκρισης. Οι έφηβοι δεν συγκροτούν απλά την ταυτότητά τους μετέχοντας σε κοινωνικές σχέσεις, αλλά μετέχοντας σε κοινωνικές ομάδες, οι οποίες έχουν συγκεκριμένα προφίλ ζωής. Οι ομάδες συνομηλίκων μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητα ομοιογενείς. Μπορεί να υπάρχουν αντιφάσεις. Γενικότερα, στον τρόπο με τον οποίο χτίζουμε τις ταυτότητές μας μπορεί να υπάρχουν αντιφατικά στοιχεία. Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει και η διάσταση του φύλου.
Κοινωνική αναγνώριση
Το ψυχολογικό κομμάτι είναι άρρηκτα συνυφασμένο με το κοινωνικό, το ατομικό και το περιβαλλοντολογικό. Για παράδειγμα, όταν ένας έφηβος λέει ‘’είμαι κουλ’’, αυτό δεν είναι απαραίτητα μια ψυχολογική διάσταση. Πρέπει να τα σκεφτόμαστε συνδυαστικά. Το ‘’κουλ’’ απαιτεί μια διαδικασία κοινωνικής αναγνώρισης. Μας αναγνωρίζουν οι άλλοι σαν να είμαστε κουλ; Αν ναι, τότε πιθανότατα ενστερνιζόμαστε αυτή την αναγνώριση σαν να είναι δική μας πεποίθηση. Η αναγνώριση είναι σημαντικό κομμάτι της ανάπτυξης και του πως χτίζουμε ταυτότητες.
Πλαίσιο ανάπτυξης
Το εκάστοτε πλαίσιο ανάπτυξης σηματοδοτεί τη μετάβαση από τη νηπιακή στην παιδική ηλικία και έπειτα στην εφηβεία. Αυτό που πραγματικά αλλάζει με το τι σημαίνει να είσαι παιδί και τι νήπιο, είναι όλες οι διαδικασίες και οι προσδοκίες που συνδέονται με την εκπαίδευση. Ένα από τα πράγματα που συμβαίνουν στην εκπαίδευση είναι η μάθηση. Ωστόσο, η τελευταία συντελείται και σε άλλα πλαίσια.
Είδη μαθησιακών διαδικασιών
Ένα από τα είδη εκπαίδευσης είναι η τυπική υποχρεωτική. Είναι η σκόπιμη διδασκαλία των παιδιών για την απόκτηση σημαντικών γνώσεων. Για την ακρίβεια πρόκειται για γνώσεις που το κράτος θεωρεί σημαντικές για τους αναδυόμενους πολίτες του. Ένα άλλο είδος είναι η μαθητεία. Ως μαθητεία εννοείται η κοινωνική μάθηση. Μαθαίνεις την τέχνη δουλεύοντας. Βασίζεται στην παρατήρηση και την εξάσκηση. Η εκπαίδευση δεν είναι αποκομμένη από την κοινωνική ζωή. Η μαθητεία έχει κάποιες διαστάσεις σε σχέση με την εκπαίδευση. Πρώτον, τα κίνητρα, τα οποία όσον αφορά την μαθητεία είναι άμεσα, ενώ στην εκπαίδευση αφορούν το μέλλον. Δεύτερον, τη κοινωνική οργάνωση, η οποία είναι τυποποιημένη στην εκπαίδευση, ενώ στην μαθητεία έχει τον χαρακτήρα της κοινωνικής ζωής. Τρίτον, τα μέσα διδασκαλίας είναι η γλώσσα στην εκπαίδευση και η πράξη, χρήση γλώσσας και όχι αφηρημένες έννοιες στην μαθητεία.
Το φύλο του παιδιού στην ανάπτυξη
Σίγουρα το φύλο του παιδιού παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξή τους. Οι γονείς και η κοινωνία ευρύτερα αποδίδουν τη συμπεριφορά των αγοριών στην κοινωνική κατάσταση, ενώ των κοριτσιών στον χαρακτήρα τους. Τα αγόρια θεωρούνται πιο υπεύθυνα εκ φύσεως και ότι έχουν κάποιο έμφυτο ταλέντο, ενώ τα κορίτσια πρέπει να δουλέψουν γι’ αυτό. Επίσης η επίδοση των αγοριών αποδίδεται στην ικανότητά τους ενώ στα κορίτσια στην προσπάθειά τους. Η λίστα φυσικά είναι ατελείωτη και διαιωνίζεται με έντονο χαρακτήρα.
Το πλαίσιο της ανάπτυξης μέσα από τις θεωρίες της αναπτυξιακής ψυχολογίας
Jean Piaget- Ανάπτυξη νοημοσύνης
Η θεωρία αυτή είναι η κλασσική θεωρία σταδίων που υπάρχει στην αναπτυξιακή ψυχολογία. Ο Πιαζέ υποστηρίζει ότι για να μεταβεί κάποιος στο επόμενο στάδιο πρέπει να έχει ολοκληρώσει το προηγούμενο. Μάλιστα δεν ολοκληρώνουν όλοι επιτυχώς όλα τα στάδια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα άτομα με νοητική υστέρηση. Θεωρεί ότι υπάρχουν τέσσερις παράγοντες που επιδρούν στην ανάπτυξη της νοημοσύνης, όπως η ωρίμανση. Ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η ενεργητική εμπειρία του ατόμου. Δηλαδή, αν το παιδί δεν δράσει ή δεν εξερευνήσει, η νοημοσύνη δεν αναπτύσσεται. Άρα, αυτό σημαίνει ότι ούτε είναι εγγενής, ούτε αναπτύσσεται μέσω του περιβάλλοντος και της διδασκαλίας. Απεναντίας, χρειάζεται η δράση του ατόμου. Τρίτος παράγοντας είναι η μάθηση και το εξωτερικό περιβάλλον και τέλος η εξισορρόπηση.
Κονστρουκτιβιστική προσέγγιση της θεωρίας
Αν η νοημοσύνη είναι προσαρμογή, το άτομο μπορεί να ανταπεξέλθει καλύτερα στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, αν σε κάθε ηλικία το επίπεδο της νοημοσύνης αντιστοιχεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Διαφορετικά υπάρχει ανισορροπία. Η ανισορροπία την ίδια στιγμή είναι ο κινητήριος παράγοντας για την ανάπτυξη της νοημοσύνης. Όταν ένα άτομο δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, προσπαθεί να αναπτύξει νέα γνωστικά σχήματα και νέους τρόπους κατανόησης για να μπορέσει να προσαρμοστεί κατάλληλα. Άρα η ανάγκη για εξισορρόπηση αποτελεί τον βασικό παράγοντα για ανάπτυξη της νοημοσύνης. Η ανάπτυξη εν ολίγοις είναι το αποτέλεσμα της ενεργούς προσαρμογής του οργανισμού στο περιβάλλον. Και το περιβάλλον πυροδοτεί την πραγματοποίηση του έμφυτου δυναμικού του παιδιού. Γι’ αυτό το λόγο εντοπίζουμε την κονστρουκτιβιστική πλευρά της θεωρίας.
Lev Vygotsky: Η θεωρία για την ανάπτυξη της σκέψης
Όλες οι ανώτερες νοητικές λειτουργίες είναι εσωτερικεύσεις των κοινωνικών σχέσεων. Η θεωρία του Vygotsky έχει δύο ξεχωριστές, στην καταγωγή τους, γραμμές ανάπτυξης. Μια πρωτόγονη, φυσική γραμμή ανάπτυξης, αυτόνομης εκδίπλωσης των βιολογικών δομών του οργανισμού. Και μια πολιτισμική, ανώτερη ψυχολογική γραμμή ανάπτυξης, που προσδιορίζει την κοινωνικά διαμορφωμένη ανθρώπινη συμπεριφορά. Η ιστορία της παιδικής συμπεριφοράς γεννιέται από την συνύφανση αυτών των δύο γραμμών. Ο γενικός γενετικός νόμος της πολιτισμικής ανάπτυξης της θεωρίας λέει το εξής: οποιαδήποτε λειτουργία στην πολιτισμική ανάπτυξη του παιδιού εμφανίζεται δύο φορές ή σε δύο επίπεδα. Πρώτα εμφανίζεται στο κοινωνικό επίπεδο και μετά στο ψυχολογικό. Πρώτα εμφανίζεται μεταξύ των ανθρώπων ως μια ψυχική κατηγορία και μετά εντός του παιδιού ως μια ενδοψυχική κατηγορία.
Η ομιλία ως εργαλείο
Η ομιλία είναι το σημαντικότερο εργαλείο διαμεσολάβησης, καθώς μας απελευθερώνει από το εδώ και τώρα της πραγματικότητας. Επιτρέπει τον σχεδιασμό και τον έλεγχο της συμπεριφοράς και την ανάπτυξη της συνείδησης. Επιπλέον η λέξη διαμεσολαβεί τον σχηματισμό των εννοιών και συνδέει τη σκέψη και την ομιλία, δηλαδή το ατομικό και το κοινωνικό. Η σκέψη γίνεται γλωσσική και η ομιλία λογική κατά το 2ο έτος της ζωής. Η ομιλία προηγείται της πράξης στην ανάπτυξη. Σιγά σιγά γίνεται εσωτερικός μονόλογος και συμβολοποιείται. Επιτρέπει στο παιδί να σχεδιάζει τη συμπεριφορά του και να την εκτελεί. Η ομιλία αποκτά πλέον σχεδιαστικό χαρακτήρα οργανώνοντας και προετοιμάζοντας τις μελλοντικές πράξεις του παιδιού. Το παιδί μπορεί τώρα να ελέγχει τη συμπεριφορά του μέσω της ομιλίας. Η ομιλία αποτελεί δηλαδή και υποκείμενο και αντικείμενο της συμπροφοράς. Ο σχεδιαστικός χαρακτήρας της ομιλίας μεταβάλλει την ψυχική δομή , καθιστώντας την άποψη του μέλλοντος ένα ακέραιο τμήμα της προσέγγισης του παιδιού στο περιβάλλον.
Η σχέση του αναπτυσσόμενου ατόμου με το περιβάλλον
Στην ανάπτυξη του παιδιού αυτό το οποίο είναι δυνατό να επιτευχθεί ως αποτέλεσμα της αναπτυξιακής διαδικασίας είναι ήδη διαθέσιμο στο περιβάλλον του εξ αρχής. Οι αναπτυγμένες μορφές μιας λειτουργίας υπάρχουν στο περιβάλλον σε μια τελική ιδεατή μορφή. Η τελική μορφή είναι αυτό που πρέπει να κατακτηθεί και η ιδεατή είναι το μοντέλο, το πρότυπο. Όμως οι ιδεατές και τελικές μορφές των λειτουργιών δεν υπάρχουν απλώς στο περιβάλλον αλλά επηρεάζουν συνεχώς το παιδί. Καθορίζουν την εμπειρία και τις σχέσεις του. Αποτελούν τους κινητήριους μοχλούς και την καθοδηγούν. Άρα, υφίσταται μια συνεχής ένταση, αντιπαράθεση ανάμεσα στο κατακτημένο επίπεδο της ανάπτυξης του παιδιού και των πολιτισμικών μορφών των λειτουργιών.
