«Ελληνική επιχείρηση» ονομάστηκαν οι μαζικές εκδιώξεις Ελλήνων που κατοικούσαν περιοχές της τότε ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών), οι οποίες ξεκίνησαν στις 15 Δεκεμβρίου του 1937. Αποτέλεσε μια οργανωμένη εκκαθάριση του ελληνικού -και όχι μόνο- πληθυσμού, μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου εκκαθάρισης που βασιζόταν στην πολιτική που ασκούσε ο Ιωσήφ Βισσαριόνοβιτς Στάλιν.
Το ιστορικό υπόβαθρο
Για να μελετήσουμε τα γεγονότα της 15ης Δεκεμβρίου 1937, χρειάζεται να ανατρέξουμε στην πολιτική κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Όλα ξεκίνησαν από την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 που οδήγησε στην σύσταση της ΕΣΣΔ. Η επανάσταση αυτή με πρωτεργάτες τους «Μπολσεβίκους», ομάδα του Εργατικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Μπολσεβίκων, που είχαν ηγέτη τον Βλαντιμίρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, κατά κόρον Λένιν, στόχευε στην ανατροπή της προσωρινής κυβέρνησης που είχε αντικαταστήσει τον τσάρο Νικολάι Β’ Ρωμανόφ μετά την πτώση του. Δύο χρόνια αργότερα, μέλη της Κομμουνιστικής Διεθνούς αποχωρούν από το κίνημα και το κόμμα μετονομάζεται σε ΚΚΣΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης) με αρχηγό το Λένιν. Το 1922 δημιουργείται η θέση του γενικού γραμματέα στο κόμμα, στην οποία διορίζεται ο Στάλιν. Στις 21 Ιανουαρίου του 1924 αφήνει την τελευταία του πνοή ο πρωτοπόρος σοσιαλιστής κι έτσι αναλαμβάνει την εξουσία του κόμματος ο Στάλιν, ο οποίος είχε καταφέρει μέχρι τότε να γίνει αρκετά ισχυρός.
Οι Ρώσοι σοσιαλιστές προχώρησαν στην ενίσχυση της Σοβιετικής Ένωσης, με την ενοποίηση 15 Δημοκρατιών. Αυτές ήταν: Ρωσία, Ουκρανία, Λευκορωσία, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Γεωργία, Αζαρία, Λιθουανία, Μολδαβία, Λετονία, Κιργιζία, Τατζικιστάν, Αρμενία, Τουρκμενιστάν και Εσθονία. Το κράτος ακολούθησε πολιτική, βασισμένη στο μαρξισμό και στις σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές απόψεις που διέδωσε ο Λένιν και συνέχισε να διατηρεί ο Στάλιν. Η οικονομία βασίστηκε στον κολεκτιβισμό, δηλαδή σε κοινωνικές ομάδες και συνεταιρισμούς, ενώ η εκβιομηχάνιση ήταν άμεση. Ο πληθυσμός αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από Ρώσους, ωστόσο στον θρησκευτικό τομέα, οι πολιτικοί υποστήριζαν την αθεΐα, θεωρώντας την πίστη σε κάποια θρησκεία οπισθοδρομική συνήθεια.
Ίδρυση της ΕΝΚΑΒΕΝΤΕ
Σημαντικό ρόλο στο έργο και στη λειτουργία της ΕΣΣΔ έπαιξε το Λαϊκό Κομισαριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων ή Λαϊκό Επιτροπάτο Εσωτερικών Υποθέσεων, γνωστό ως ΕΝ ΚΑ ΒΕ ΝΤΕ, το οποίο το 1946 μετονομάστηκε σε Υπουργείο Εσωτερικών Υποθέσεων. Ιδρύθηκε το 1934 και αναλάμβανε ζητήματα κρατικής ασφάλειας. Σε αυτήν την υπηρεσία εντασσόταν η αστυνομία και οι μυστικές υπηρεσίες. Οι άντρες της είχαν ρόλους με βαρύτητα, λειτουργούσαν ως φρουροί ή αστυνομικοί και συχνά ήταν πολύ σκληροί. Η ΕΝ ΚΑ ΒΕ ΝΤΕ ξεχώρισε κατά την «Μεγάλη Εκκαθάριση», που αποτελούσε το ευρύτερο πλάνο διωγμών της ΕΣΣΔ, στο οποίο εντασσόταν και η «Ελληνική Επιχείρηση».
Συγκεκριμένα, η δράση της ήταν έντονη στα «Γκουλάγκ». Ο όρος αυτός αναφέρεται κυρίως στην υπηρεσία φρούρησης των στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας, όπου αποστέλλονταν εξόριστοι οι «εχθροί του έθνους», οι εσωκομματικοί αντίπαλοι και κυρίως τα θύματα των μαζικών διώξεων εκείνης της εποχής, αλλά και μεταγενέστερα, συχνά για ανυπόστατες κατηγορίες. Τα στρατόπεδα αυτά ξεκίνησαν να ιδρύονται από το 1918. Όσοι στέλνονταν εκεί, εργάζονταν υπό σκληρές συνθήκες, ενώ η ζωή τους είχε μετατραπεί σε αγώνα για διαρκή επιβίωση. Οι φρουροί από την άλλη δυσχαίρεναν ακόμη περισσότερο τη διαβίωση των κρατουμένων, υποβάλλοντας τους συνεχώς σε βασανιστήρια, χωρίς να έχουν σοβαρούς λόγους για να το κάνουν. Περίπου 18 εκατομμύρια άνθρωποι, μεταξύ των οποίων γυναίκες και παιδιά, δεν επέστρεψαν ποτέ πίσω στο σπίτι τους.
Ελληνική Επιχείρηση
Οι μαζικές επιχειρήσεις εκκαθάρισης γνωστές ως «Μεγάλη Εκκαθάριση» ή αλλιώς «Μεγάλος Τρόμος», αποτελούσαν διώξεις εθνοτικών ομάδων και εσωκομματικών εχθρών του Στάλιν, που ξεκίνησαν το 1930 και διήρκεσαν για όλη την δεκαετία. Με αυτόν τον τρόπο, ο Στάλιν επιζητούσε την εδραίωση της ισχύος του και την εκμηδένιση των πολιτικών του αντιπάλων, μέσα από εξορίες και εκτελέσεις. Παράλληλα, πολίτες που προέρχονταν από μειονοτικές εθνικότητες της Σοβιετικής Ένωσης, όπως οι Πολωνοί, οι Κορεάτες, οι Ρουμάνοι, δημιουργούσαν στον Στάλιν την αίσθηση απειλής, καθώς θα μπορούσαν να ενεργήσουν ως πέμπτη φάλαγγα του εχθρού, σε περίπτωση που ξεσπούσε κάποια σύγκρουση με τους Γερμανούς. Επομένως, δημιουργήθηκε η ανάγκη για εξάλειψη αυτών των πιθανών αντιπάλων, μεταξύ των οποίων ήταν και οι Έλληνες.
Η «Ελληνική Επιχείρηση» ξεκίνησε στις 15 Δεκεμβρίου του 1937. Τότε, έπειτα από το διάταγμα υπ’ αριθμόν 50215 «ντιρεκτίβα», που υπεγράφη στις 11 του ίδιου μήνα, από τον υπεύθυνο εσωτερικών υποθέσεων, διευθύνων της ΕΝ ΚΑ ΒΕ ΝΤΕ και στενό συνεργάτη του Στάλιν, Νικολάι Γιεζόφ, δινόταν επίσημα η εντολή να εκδιωχθούν οι Έλληνες που κατοικούσαν ανά την Σοβιετική Ένωση. Οι κατηγορίες που βάρυναν τους πολίτες αυτούς ήταν η κατασκοπεία.
Στις 15 Δεκεμβρίου αυτού του έτους, ταυτόχρονα σε όλες τις δημοκρατίες, περιοχές και επαρχίες, να συλληφθούν όλοι οι Έλληνες, για τους οποίους υπάρχουν υποψίες κατασκοπείας, κωλυσιεργίας, εξεγέρσεως και εθνικιστικής αντισοβιετικής δραστηριότητας.
(μέρος της Ντιρεκτίβα 50215, την οποία υπέγραψε ο Νικολάι Γιεζόφ).
Η κίνηση αυτή που έγινε με το πρόσχημα της εθνικής προστασίας από τους αντιδραστικούς και με καπιταλιστικό φρόνημα πολίτες, εκτυλίχθηκε στη Γεωργία, Κριμαία, Σταυρούπολη, Ντόνετσκ, Οδησσό, Κρασνοντάρ και Αζερμπαϊτζάν. Ξεκίνησαν βαθμιαία με το κλείσιμο σχολείων και κατέληξε σε ομαδικές συλλήψεις ατόμων, από σπίτι σε σπίτι. Τις περισσότερες φορές δεν υπήρχαν στοιχεία, ούτε και συγκεκριμένα ονόματα. Μετά τη σύλληψη τους, όλοι οδηγούνταν χιλιόμετρα μακριά από την οικογένειά τους, στα γκουλάγκ στη Κολύμα, στο Νορλίσκ, στο Καζακστάν και σε άλλα μέρη, χωρίς να έχουν επικοινωνία με κανέναν. Ο Ιβάν Τζουχά, που ερευνούσε το θέμα αυτό, είχε δηλώσει πως όσοι είχαν αποσταλεί εκεί, εργάζονταν για 15-16 ώρες ημερησίως, με θερμοκρασίες που έφταναν πολλές φορές τους -60 βαθμούς, στη Σιβηρία, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να ζούσαν μέχρι τρεις με τέσσερις μήνες. Και δεύτερο κύμα διωγμών για τους Έλληνες ακολούθησε το 1949, αυτή τη φορά με την αιτία της συνεργασίας με τους Γερμανούς και της υπονόμευσης του σοβιετικού κράτους.
Η «Επιχείρηση 13», όπως ονομάστηκε η ελληνική επιχείρηση, συγκέντρωσε περίπου 38.000 Έλληνες στα στρατόπεδα εργασίας της Σιβηρίας. Οι επιζώντες από κάθε οικογένεια ήταν λιγοστοί. Όποιος έφευγε, γυρνούσε πίσω σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις. Οι περισσότεροι φυλακίστηκαν, πέθαναν από τις δύσκολες συνθήκες που υπέμειναν στα γκουλάγκ, ενώ το χειμώνα του 1938 εκτελέστηκαν χωρίς δίκη 3.140 Έλληνες.
Ο επίλογος για τη μειονότητα των Ελλήνων στη Ρωσία γράφτηκε με μελανά γράμματα. Στιγματίστηκαν με κατηγορίες για συνωμοσία, προδοσία και εγκληματική δράση, εξυπηρετώντας ουσιαστικά την εδραίωση της σταλινοποίησης. Έτσι, δεκάδες χιλιάδες Ελλήνων σοβιετικών χάθηκαν οριστικά μετά τις συλλήψεις. Η Ελλάδα από την πλευρά της, επί κυβερνήσεως Ιωάννη Μεταξά εκείνη την εποχή, δεν έκανε δραστικές κινήσεις για να επέμβει στα τραγικά αυτά γεγονότα, παρά μονάχα έστειλε μερικές επιστολές για να δηλώσει την αντίδραση της στα γεγονότα.
Ακολουθεί βίντεο με μαρτυρίες και περιγραφή των γεγονότων της Σταλινικής εποχής και των εκκαθαρίσεων των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης.
Πηγές
