Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο «Αλεξανδρινός ποιητής», όπως τον αποκαλούμε, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές της γενιάς του. Γεννήθηκε στις 29 Απριλίου του 1863 και εβδομήντα χρόνια μετά, 29 Απριλίου του 1933, ημέρα των γενεθλίων του, η Μοίρα αποφασίζει να κλείσει τον κύκλο της επίγειας ζωής του.
Ο ίδιος είχε συντάξει τη διαθήκη του δέκα χρόνια πριν και τα χαρτιά του βρέθηκαν τακτοποιημένα, σημάδι πως ήταν «έτοιμος από καιρό».
[…] Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις.
Η ζωή του
Στις 29 Απριλίου του 1863 γεννιέται στην Αλεξάνδρεια ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Η οικογένεια, λίγα χρόνια πριν, το 1850, εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια. Ο πατέρας του, Πέτρος – Ιωάννης Καβάφης, ήταν μεγαλέμπορος βαμβακιού με βυζαντινές ρίζες και η μητέρα του, Χαρίκλεια Φωτιάδη, προερχόταν από παλιά φαναριώτικη οικογένεια μεγαλεμπόρων και κοινοτικών επιτρόπων της Κωνσταντινούπολης.
Ο Καβάφης μεγαλώνει σε ένα εύπορο οικογενειακό περιβάλλον, στην πιο αριστοκρατική συνοικία της Αλεξάνδρειας, στην οδό Σερίφ, την οδό των βαμβακάδων. Από μικρή ηλικία διδάσκεται Αγγλικά, Γαλλικά και Ελληνικά και παρακολουθεί για δύο χρόνια μαθήματα στο Ελληνικό Εκπαιδευτήριο της Αλεξάνδρειας.
Ο εμπορικός οίκος Καβάφη μεγαλουργεί στην Αλεξάνδρεια μέχρι το 1870, χρονιά που πεθαίνει ο Πέτρος Καβάφης. Η Χαρίκλεια Καβάφη μετακομίζει με τα παιδιά της στην Αγγλία, αρχικά στο Λονδίνο και στη συνέχεια στο Λίβερπουλ. Στην Αγγλία θα μείνουν για έξι χρόνια και στη συνέχεια θα επιστρέψουν στην Αλεξάνδρεια, εξαιτίας των οικονομικών δυσχερειών, αφού η οικογενειακή επιχείρηση διαλύεται.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης με την επιστροφή του στην Αλεξάνδρεια αρχίζει μόνος του να μελετάει διάφορα βιβλία, τα οποία δανείζεται από βιβλιοθήκες, ενώ παράλληλα συνεχίζει τις σπουδές του στο Εμποροπρακτικό Λύκειο «Ερμής» του Κωνσταντίνου Παπαζή.
Το 1882 η οικογένεια αναγκάζεται και πάλι να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, στο σπίτι του παππού, από την πλευρά της μητέρας του, Γεωργάκη Φωτιάδη. Αιτία της τριετούς παραμονής εκεί, η αιγυπτιακή εξέγερση κατά των Άγγλων. Ο αγγλικός στόλος βομβαρδίζει την Αλεξάνδρεια και το σπίτι της οικογένειάς του καίγεται. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κωνσταντινούπολη, εκφράζει ενδιαφέρον για πολιτική και δημοσιογραφική καριέρα, ενώ παράλληλα ξεκινάνε οι πρώτες του προσπάθειες να ασχοληθεί με τον ποιητικό λόγο. Ο Βεϊζαδές προς την ερωμένη του (1884), Dünya Güzeli (1884), Νιχώρι (1885) και το πρώτο του πεζό Μια νυξ στο Καλντέρι (1884). Τα ποιήματα αυτά, μαζί με άλλα ανέκδοτα ποιήματα του, εκδόθηκαν το 1968 από το Γ.Π. Σαββίδη.
Τον Οκτώβριο του 1885 ο Κωνσταντίνος Καβάφης μαζί με τη μητέρα του και τα δύο αδέρφια του, Αλέξανδρο και Παύλο, επιστρέφουν στην Αλεξάνδρεια. Με την επιστροφή του, αποφασίζει να αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα, εγκαταλείποντας την αγγλική. Αρχίζει να εργάζεται, στην αρχή ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Τηλέγραφος» το 1886 και στη συνέχεια ως μεσίτης στο Χρηματιστήριο Βάμβακος το 1888. Την επόμενη χρονιά, το 1889, προσλαμβάνεται ως άμισθος γραμματέας στο Γραφείο Αρδεύσεων και το 1892 προσλαμβάνεται ως έκτακτος έμμισθος υπάλληλος, όπου και θα παραμείνει μέχρι το 1922, φθάνοντας στο βαθμό του υποτμηματάρχη.
Το 1899 χάνει τη μητέρα του Χαρίκλεια, την οποία λάτρευε, ενώ ήδη είχε προηγηθεί ο θάνατος του αδελφού του Πέτρου Ιωάννη το 1891 και του παππού του Γεωργάκη Φωτιάδη, το 1896.
Τη ζωή του ολόκληρη την πέρασε στην Αλεξάνδρεια, με εξαίρεση ένα ταξίδι στο Παρίσι το 1897 και στην Αθήνα το 1902. Στο ταξίδι του στην Ελλάδα γνωρίζεται με τους Γρηγόριο Ξενόπουλο και Ιωάννη Πολέμη. Ο ίδιος, σε επιστολή του, είχε δηλώσει πως στην Αθήνα αισθανόταν σαν προσκυνητής στη Μέκκα.
Το υπόλοιπο της ζωής του θα το περάσει στο σπίτι της οδού Λέψιους 10, όπου θα τον επισκεφτούν σημαντικές προσωπικότητες της λογοτεχνίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μεταξύ αυτών, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Κώστας Ουράνης, η Μυρτιώτισσα, ο Αντρέ Μαλρό και ο Τομάσο Μαρινέτι.
Το 1905 επισκέπτεται για τρίτη φορά την Αθήνα, έχει προηγηθεί άλλη μία επίσκεψη το 1903 για την κηδεία του αδελφού του Αλέξανδρου.
Το 1914 γνωρίζει τον Έντουαρντ Μόργκαν Φόρστερ, Άγγλο μυθιστοριογράφο, με τον οποίο τους συνδέει φιλία. Ο Φόρστερ είναι αυτός που θα παρουσιάσει τον Κωνσταντίνο Καβάφη στο λογοτεχνικό αγγλικό κοινό.
Το 1917 γνωρίζει τον Αλέκο Σεγκόπουλο, γενικό κληρονόμο του. Κάποιοι θεωρούσαν πως ήταν νόθος γιος του, ενώ άλλοι πίστευαν πως ήταν ο ερωτικός του σύντροφος.
Τον Απρίλιο του 1922 παραιτείται από την Υπηρεσία Αρδεύσεων και αφοσιώνεται στο έργο του. Ο ίδιος έγραψε: «Επιτέλους απελευθερώθηκα από αυτό το μισητό πράγμα».
Ένα χρόνο αργότερα, το 1923, πεθαίνει ο αδελφός του Τζον, ο τελευταίος εν ζωή. Ο Τζον Καβάφης, εκτός από τον πρώτο θαυμαστή του, υπήρξε και μεταφραστής του έργου του.
Το 1930 είναι η χρονιά που εμφανίζονται τα πρώτα προβλήματα με τον λάρυγγά του και ύστερα από εξετάσεις διαπιστώνεται ότι έχει καρκίνο. Δύο χρόνια μετά, το 1932, και ενώ δε μπορεί να μιλήσει, ταξιδεύει στην Αθήνα και υποβάλλεται σε τραχειοτομία. Ένα χρόνο μετά, επιστρέφει στην Αίγυπτο, αλλά η υγεία του επιδεινώνεται συνεχώς. Στο κρεβάτι γράφει τους τελευταίους του στίχους «Εις τα περίχωρα της Αντιόχειας».
Αρχές Απριλίου του 1933 μεταφέρεται στο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας και στις 2 η ώρα το πρωί της 29ης Απριλίου, σε ηλικία 70 ετών, αφήνει την τελευταία του πνοή. Η μοίρα του είχε επιφυλάξει περίεργο παιχνίδι και έμελλε η ημερομηνία γέννησής του να είναι και ημερομηνία θανάτου του.
Του μέλλοντος η μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας
σα μια σειρά κεράκια αναμένα —
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.
Η περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβυσμένων·
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λυωμένα, και κυρτά.
Δεν θέλω να τα βλέπω· με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.
Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.
Το έργο του
Το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη χωρίζεται στις εξής κατηγορίες: Στα «Αναγνωρισμένα», 154 ποιήματα που είχε αναγνωρίσει ο ίδιος. Στα «Αποκηρυγμένα», 37 ποιήματα τα οποία είχε αποκηρύξει ο ποιητής και τα οποία είχαν γραφτεί σε νεανική ηλικία. Στα «Κρυμμένα», 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του. Και τέλος, στα «Ατελή», 30 ποιήματα που βρέθηκαν στα χαρτιά του, αλλά δεν είχαν ολοκληρωθεί.
ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΑ
ΟΣΟ ΜΠΟΡΕΙΣ
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου
όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.Advertising
Μην την εξευτελίζεις πηγαίνοντάς την,
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ως που να γίνει σα μια ξένη φορτική.
ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΥΜΜΕΝΑ
ΚΡΥΜΜΕΝΑ
Απ’ όσα έκαμα κι απ’ όσα είπα
να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν.
Εμπόδιο στέκονταν και μεταμόρφωνε
τες πράξεις και τον τρόπο της ζωής μου.
Εμπόδιο στέκονταν και σταματούσε με
πολλές φορές που πήγαινα να πω.
Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις
και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα –
από εκεί μονάχα θα με νιώσουν.
Αλλά ίσως δεν αξίζει να καταβληθεί
τόση φροντίς και τόσος κόπος να με μάθουν.
Κατόπι – στην τελειοτέρα κοινωνία –
κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα
βέβαια θα φανεί κ’ ελεύθερα θα κάμει.
Το Μάρτιο του 1886 δημοσιεύεται στον «Έσπερο της Λειψίας» το πρώτο ποίημα του Καβάφη, το «Βακχικόν». Σύμφωνα με τον Γ. Π. Σαββίδη, ο τίτλος του είναι «πιθανότατα συνειδητή αναφορά στον Φαναριώτη ποιητή των Βακχικών, Αθανάσιο Χριστόπουλο».
Τον Οκτώβριο του 1891 δημοσιεύεται στο «Αττικόν Μουσείον» το ποίημα «Κτίστες», το οποίο την επόμενη χρονιά θα εκδοθεί σε πενήντα μονόφυλλα αντίτυπα με την υπογραφή Κ.Φ.Κ.
Τον Απρίλιο του 1891 στο Αλεξανδρινό περιοδικό «Rivista Quindicinale di Scienza, Lettere e Arti» δημοσιεύεται κείμενο του με τίτλο «Give Back the Elgin Marbles» και σχεδόν ταυτόχρονα δημοσιεύεται και στην εφημερίδα «Η Εθνική», με τον τίτλο «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα».
Δύο χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 1893, δημοσιεύεται στον «Τηλέγραφο» της Αλεξάνδρειας το κείμενό του «Το Κυπριακόν ζήτημα» και τον Ιανουάριο του 1897 ο ποιητής εκδίδει σε τετρασέλιδο το ποίημα «Τείχη», σε δίγλωσση έκδοση.
ΤΕΙΧΗ
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη.διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
Ά όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.Advertising
Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότου κτιστών ή ήχον.
Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.,
Τον Μάρτιο του 1897 ο ποιητής γράφει τα ποιήματα «Ομνύει» και «Νόησις», ενώ το 1899 δημοσιεύεται στη «Νέα Λαϊκή Ανθολογία» του Δ. Π. Ταγκόπουλου, το ποίημα του «Ο Οράτιος εν Αθήναις».
Τον Ιανουάριο του 1908 ο ποιητής γράφει το «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.». Έμπνευση υπήρξε ο δημόσιος απαγχονισμός από τους Άγγλους, πέντε Αιγύπτιων χωρικών, ηλικίας 22-80, που είχαν τολμήσει να αντιδράσουν στην αυθαίρετη συμπεριφορά Άγγλων αξιωματικών στο χωριό Ντενσουάι. Το ποίημα πρωτοδημοσιεύτηκε το 1963, από τον Στρατή Τσίρκα, στο αφιέρωμα της «Επιθεώρησης Τέχνης» για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του.
Τον Απρίλιο του 1912 ο Καβάφης τυπώνει την πρώτη συλλογή μονοφύλλων, η οποία περιέχει 54 ποιήματα και κυκλοφορεί σε 241 αντίτυπα. Τον Οκτώβριο του 1917 τυπώνεται η δεύτερη συλλογή με 12 ποιήματα, σε 152 αντίτυπα και το Μάρτιο της επόμενης χρονιάς κυκλοφορεί η τρίτη συλλογή του σε 140 αντίτυπα, με 59 ποιήματα.
Το 1919 το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη προβάλλεται εκτός Ελλάδας και Αιγύπτου, χάρη στον Άγγλο μυθιστοριογράφο Έντουαρντ Μόργκαν Φόρστερ, ο οποίος δημοσιεύει στο λονδρέζικο περιοδικό «The Athenaeum» το δοκίμιο του «Η ποίηση του Κ. Π. Καβάφη».
Το έργο του Καβάφη θα μπορούσαμε να το θεωρήσουμε τετραπλό, ως προς το περιεχόμενό του. Συγκεκριμένα, εκτός από τις τρεις κατηγορίες, στις οποίες το είχε κατατάξει ο ίδιος ο ποιητής (ιστορικά, φιλοσοφικά και ερωτικά ή αισθησιακά), θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τα πολιτικά.
CHE FECE… IL GRAN RIFIUTO
Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι
να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος το’ χει
έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντας το πέραAdvertising
πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.
Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Αν ρωτούνταν πάλι,
όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει
εκείνο τ’ όχι – το σωστό – εις όλην την ζωή του.
«Πόσες φορές μες στην δουλειά μου μ’ έρχεται μια ωραία ιδέα, μια σπάνια εικόνα, σαν ετοιμοκαμωμένοι αιφνίδιοι στίχοι, και αναγκάζομαι να τα παραμελώ, διότι η υπηρεσία δεν αναβάλλεται. Έπειτα σαν γυρίσω σπίτι μου, σαν συνέλθω κομμάτι, γυρεύω να τ’ ανακαλέσω αλλά πάνε πια. Kαι δικαίως. Mοιάζει σαν η Tέχνη να με λέγει “Δεν είμαι μια δούλα εγώ· για να με διώχνεις σαν έρχομαι, και να ‘ρχομαι σαν θες. Eίμαι η μεγαλύτερη Kερά του κόσμου. Kαι αν με αρνήθηκες -προδότη και ταπεινέ- για το ελεεινά σου καλό σπίτι, για τα ελεεινά σου καλά ρούχα, για την ελεεινή καλή κοινωνική σου θέση, αρκέσου μ’ αυτά λοιπόν, (αλλά πού μπορείς ν’ αρκεσθείς) και με τες λίγες στιγμές που όταν έρχομαι συμπίπτει να είσαι έτοιμος να με δεχθείς, βγαλμένος στην πόρτα να με περιμένεις, όπως έπρεπε να είσαι κάθε μέρα.».
Παρακολουθήστε στο παρακάτω βίντεο κάποιες άγνωστες πτυχές από τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη στην εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο.
Πηγές
http://cavafis.compupress.gr/bio3.htm
https://el.wikipedia.org
https://www.sansimera.gr
http://www.snhell.gr
