Η Συνθήκη του Βερολίνου αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες συμφωνίες στην ευρωπαϊκή ιστορία καθώς επέφερε την αναδιοργάνωση του υπό ένταση Βαλκανικού χώρου. Ταυτόχρονα αποτέλεσε αφορμή για ρήγμα των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ της Γερμανίας και της Ρωσίας, που θα κατέληγαν σε αντίπαλα στρατόπεδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σύγκληση του Συνεδρίου στο Βερολίνο, αντικατοπτρίζει την επιρροή του Καγκελαρίου Ότο Φον Μπίσμαρκ στα πράγματα της εποχής. Η παρουσία του σφράγισε την ομαλή έκβαση των διαδικασιών, αποφεύγοντας την διολίσθηση σε πόλεμο στην περιοχή της Ευρώπης.
Απ’ τον Άγιο Στέφανο στο Βερολίνο
Προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα κίνητρα των Δυνάμεων και το περιεχόμενο της συμφωνίας, κρίνεται απαραίτητο να δοθεί μια περιγραφή του γενικότερου πλαισίου και των ανακατατάξεων στον γεωστρατηγικό χώρο που διαμορφώνουν την διπλωματική ατζέντα των συμμετεχόντων.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττήθηκε στον ρωσοτουρκικό πόλεμο (1877-1878), ο οποίος έληξε με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Η συγκεκριμένη συνθήκη ήταν επιζήμια και για τα ελληνικά ενδιαφέροντα, καθώς με αυτήν δημιουργείται η «Μεγάλη Βουλγαρία». Η «Μεγάλη Βουλγαρία» θα περιελάμβανε, εκτός της σημερινής Βουλγαρίας, τη νότια και ανατολική Σερβία, την ανατολική Αλβανία, ελληνικά εδάφη του τμήματος δυτικής, κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας, καθώς και τμήματα της Θράκης.
Στον Άγιο Στέφανο, η Ρωσία επιδίωξε την διευθέτηση του Ανατολικού Ζητήματος με τη δημιουργία ενός νοτιοανατολικού μπλοκ με πανσλαβικό χαρακτήρα. Έτσι ανέτρεπε πλήρως την ισορροπία δυνάμεων που είχε επιτευχθεί με την συνθήκη του Παρισιού (1856). Παράλληλα, αποκτούσε εδαφικά κέρδη στη Βεσσαραβία (περιοχή ανάμεσα στο Δούναβη, στον Εύξεινο Πόντο, στον Προύθο και στο Δνείστερο, η οποία σήμερα ανήκει στην Μολδαβία) και στην Αρμενία.
Είναι γεγονός ότι τη δεκαετία του 1870 επικρατεί ανησυχία στα Βαλκάνια, καθώς οι λαοί της περιοχής διεκδικούν την αποκοπή τους απ’ την Οθωμανική Αυτοκρατορία και συνεπώς την αυτονομία τους. Τόσο οι οθωμανικές αρχές όσο και οι Μεγάλες Δυνάμεις βλέπουν τις αναταραχές ως παρενόχληση τους status quo, και την ίδια στιγμή η Αυστροουγγαρία διαβλέπει την ευκαιρία της για προσάρτηση των εδαφών της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης.
Ταυτόχρονα, με την δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας, η Ρωσία θα ικανοποιούσε τον διαχρονικό στόχο της για έξοδο στην Μεσόγειο. Αυτό αποτελούσε απειλή για τη Μεγάλη Βρετανία και τα συμφέροντά της στον έλεγχο των Στενών και του καναλιού του Σουέζ. Από τη μεριά της, η Γερμανία, επιθυμούσε «ησυχία» στην ήπειρο και τη διατήρηση της Συμμαχίας των τριών Αυτοκρατόρων (Dreikaiserbund) μεταξύ Γερμανίας, Ρωσίας και Αυστροουγγαρίας. Συνοπτικά λοιπόν, η Συνθήκη του Βερολίνου απέβλεπε στην «επανόρθωση» των συμφωνηθέντων του Αγίου Στεφάνου.
Το Συνέδριο του Βερολίνου
Το Συνέδριο του Βερολίνου συνήλθε υπό την προεδρία του Μπίσμαρκ και συμμετείχαν η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστροουγγαρία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ματιά των Μεγάλων Δυνάμεων έπεσε αρχικά στην Ανατολική Ρωμυλία, όπου επιχειρήθηκε η υποχώρηση των μεγαλο-βουλγαρικών συνόρων. Εκεί ο Σουλτάνος θα διατηρούσε πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο, γεγονός το οποίο προκάλεσε τη ρωσική αντίδραση.
Με την επέμβαση της γερμανικής και της γαλλικής πλευράς ορίστηκε ένα καθεστώς αυξημένης αυτονομίας της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η μικρή πλέον Βουλγαρία, θα βρίσκονταν για 9 μήνες υπό ρωσικό έλεγχο, και οι Οθωμανοί θα εγκαθίδρυαν ενισχύσεις στα νότια σύνορά της. Αυτός ο διττός διαχωρισμός της Βουλγαρίας ευχαρίστησε ιδιαιτέρως την αγγλική αντιπροσωπία, η οποία θα υποστήριζε τις βλέψεις του υπουργού Εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας, Αντράσυ, για τον έλεγχο της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης.
Αυτά έβρισκαν αντίθετους τους Οθωμανούς, οι οποίοι δεδομένης της ήττας τους στον πόλεμο, επιδίωκαν να αποχωρήσουν απ’ τη συνάντηση για τη Συνθήκη του Βερολίνου με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες. Το ίδιο και οι Ρώσοι, που ενδιαφέρονταν για το Μαυροβούνιο και την περιοχή του Σαντζάκ (Sanjak of Novi Pazar) αφού ήταν κρίσιμο επικοινωνιακό κανάλι προς την Ανατολή.
Παρόλα αυτά, η προσπάθεια της Αυστροουγγαρίας να ελέγξει την Βοσνία και το Σαντζάκ στέφθηκε με επιτυχία, ενώ οι Ρώσοι κέρδισαν τη Βεσσαραβία. Για να αντισταθμίσει την ρουμανική απογοήτευση για την απώλεια της Βεσσαραβίας, το Συνέδριο επικύρωσε την ανεξαρτησία της Ρουμανίας, ενώ το Μαυροβούνιο και η Σερβία έγιναν και αυτά ανεξάρτητα.
Η ρωσική κυριαρχία στη Βεσσαραβία με τη σειρά της, επέφερε ζήτημα σύγκρουσης κυριαρχικών συμφερόντων στην Μαύρη Θάλασσα, αυτή τη φορά μεταξύ των Ρώσων και των Βρετανών. Τα Στενά Βοσπόρου και Δαρδανελίων συνέδεαν την Μαύρη με την Μεσόγειο Θάλασσα και, όπως είναι προφανές, ο έλεγχός τους αποτελούσε πάγιο στόχο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Η ναυτική ισχύς του αγγλικού στέμματος ήταν γνωστή και με τη σειρά τους οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να την διατηρήσουν.
Ένα ακόμη θέμα που θα μπορούσε να φέρει εντάσεις στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών ήταν η ολοένα αυξανόμενη επιρροή των Ρώσων στα νότια, καθώς η παρουσία τους στον Περσικό Κόλπο ήταν απειλή για τα βρετανικά συμφέροντα στις Ινδίες. Εν τέλει, η κυριαρχία των Στενών παρέμεινε ως είχε υπό τον έλεγχο του Σουλτάνου. Οι Ρώσοι κράτησαν το Βατούμ αποκλειστικά για εμπορικούς σκοπούς, και επιπλέον κέρδισαν κάποια αρμενικά εδάφη, συμπεριλαμβανομένου του Καρς. Ως αντιστάθμισμα, η Μεγάλη Βρετανία απέσπασε την Κύπρο, ενώ στην Κρήτη παραχωρήθηκε η δυνατότητα αυτοδιοίκησης, με σύνταγμα και αυτονομία.
Ρωσικές απογοητεύσεις και απολογισμός για τη Συνθήκη του Βερολίνου
Η Συνθήκη του Βερολίνου υπεγράφη στις 13 Ιουλίου και θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι εξετέλεσε τους σκοπούς της. Το ενδεχόμενο ενός πολέμου μεταξύ Βρετανίας και Ρωσίας απετράπη, και οι εντάσεις στην περιοχή των Βαλκανίων αποσοβήθηκαν.
Πιθανότατα, η Μεγάλη Βρετανία ήταν αυτή που βγήκε περισσότερο κερδισμένη στη Συνθήκη του Βερολίνου. Η Ρωσία όμως, η οποία είχε επιβαρυνθεί με τα κόστη του ρωσοτουρκικού πολέμου, ενός πολέμου που μάλιστα είχε κερδίσει, υπέστη ταπεινωτική ήττα. Ο Τσάρος πίστευε ότι η Γερμανία πρόδωσε τα ρωσικά συμφέροντα και ευνόησε τους Αυστριακούς, ξεχνώντας την ρωσική συνδρομή στο γαλλοπρωσικό πόλεμο (1870-1871), χάριν του οποίου ολοκληρώθηκε η γερμανική ενοποίηση.
Ο Μπίσμαρκ, πέτυχε τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε κανένα μέρος δεν εξασφάλιζε ικανή δύναμη για να απειλήσει τα υπόλοιπα. Κατόρθωσε κατ’ επέκταση την διατήρηση του status quo στην ευρωπαϊκή ήπειρο μέχρι το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ακολουθεί σχετικό βίντεο για την Συνθήκη του Βερολίνου (1878):
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο
Συνθήκη Βερολίνου 1878. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Ανακτήθηκε από el.wikipedia.org. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
Η Συνθήκη του Βερολίνου (Ιούλιος 1878) που άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ανακτήθηκε από thessgiatro.gr. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
Britannica. Congress of Berlin. Ανακτήθηκε από Britannica.com. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
Kenneth Allen Shafer. (1989). The Congress of Berlin of 1878: its origins and consequences. Ανακτήθηκε από pdxscholar.library.pdx.edu. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
Η κρίση του 1875-1878 και το Συνέδριο του Βερολίνου. 2000. Ανακτήθηκε από fhw.gr. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
Ζενάκος Αυγουστίνος. 2008. Οι μεγάλες συνθήκες: Ρωσοτουρκικές συνθήκες ως το Συνέδριο του Βερολίνου 1878. Ανακτήθηκε από tovima.gr. (Τελευταία πρόσβαση 23/6/2020).
