Την προηγουμένη εβδομάδα το Spiegel μίλησε για την δημιουργία μιας νέας κοινωνικής τάξης στην Ελλάδα με το όνομα οι Εργαζόμενοι Φτωχοί (working poor). Την ίδια μέρα που είχα γράψει ένα άλλο άρθρο, για το πώς ο Τουρισμός δημιουργεί την Ανεργία, το Spiegel έκανε ολόκληρη μελέτη για το πώς η Ελληνική οικονομία δεν αξιοποιεί τις παραγωγικές δυνατότητες των υποψήφιων εργαζομένων της. Πίστευα ότι θα ήταν αρκετό για να πειστεί ο κάθε αναγνώστης, για το πώς ο κλάδος του τουρισμού και πιο συγκεκριμένα ο κλάδος της εστίασης (ο τουρισμός δεν αναφέρεται μόνο στην εστίαση χωρίς αυτό να αλλάζει το συμπέρασμα), δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στην οικονομία της χώρας.
Η δημοσίευση του Spiegel αναφερόταν σε: «παραδείγματα νέων, σπουδαγμένων και με προσόντα, αλλά με αποδοχές που μόλις φτάνουν για να καλύψουν το φαγητό τους. Οι άνθρωποι στους οποίους αναφέρεται το δημοσίευμα έχουν ονοματεπώνυμο. Είναι η Στέλλα Αντωνίου, 24 ετών, μπαργούμαν με σπουδές στις γλώσσες και στη λογοτεχνία, ο Γιώργος Γεωργιάδης, 27 ετών, καθηγητής Αγγλικών, με 25 ώρες εργασίας την εβδομάδα, αλλά με αποδοχές 15 ωρών και ο Μάρκος Καρύδης, 30 χρονών, εργαζόμενος σε φαστφουντάδικο, με σπουδές στην Φυσική Αγωγή». Τα δυο από τα τρία παραδείγματα αναφέρονται σε χώρους εστίασης, ενώ το τρίτο παράδειγμα αναφέρεται σε μια ακόμη Ελληνική “καινοτομία”, τα ιδιωτικά φροντιστήρια.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι: «Το 1/3 των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα κερδίζει τόσο λίγα που μόλις του φτάνουν για να ζήσει. Είναι πάνω από μισό εκατομμύριο. Για τη δουλειά τους παίρνουν κάτω από 376 ευρώ το μήνα ή 60% λιγότερο από το μέσο μισθό… Ο κίνδυνος ακόμη και με σταθερή εργασία να συγκαταλεχθεί κανείς στους φτωχούς στην Ελλάδα είναι τόσο μεγάλος, όσο πουθενά αλλού στην ΕΕ». Το Spiegel συγκρίνει το κόστος ζωής στο Βερολίνο και την Αθήνα: «Για παράδειγμα, στο Βερολίνο οι τιμές για προϊόντα καθημερινής κατανάλωσης είναι μόλις 14,5% υψηλότερα από ότι στην Αθήνα, παρά το ότι στη γερμανική πρωτεύουσα η αγοραστική δύναμη είναι 117%». Επειδή αυτά μπορεί να φαντάζουν πολύ απλά σε κάποιον αναγνώστη για να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα, αποφάσισα παρακάτω να παρουσιάσω λίγο πιο επιστημονικά το θέμα.
Απασχόληση σε χώρους εστίασης και έσοδα
Σύμφωνα με την SETE Intelligence, το τρίτο τετράμηνο του 2016 η απασχόληση στις δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης έφτανε το 10.2% της συνολικής απασχόλησης. Μια τιμητική τρίτη θέση για τον κλάδο ο όποιος βρίσκεται πίσω από τη γεωργία, δασοκομία και αλιεία στη δεύτερη θέση και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο στην πρώτη. Αξίζει να πούμε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση για τους χώρους εστίασης μιλάμε για μόνιμους εργαζόμενους. Την περίοδο του Ιουνίου – Σεπτεμβρίου η απασχόληση στον συγκεκριμένο κλάδο αυξάνεται λόγω των εποχιακών εργαζομένων μέχρι και 20%.
Η απασχόληση στον τουρισμό ανέκαμψε από το 2014 και μάλιστα με πολύ υψηλούς ρυθμούς, ακολουθώντας έκτοτε τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης του εισερχόμενου τουρισμού:
– 2014: +23% αφίξεις και +10,2% έσοδα
– 2015: +7,6% αφίξεις και +5.5% έσοδα
– 2016 Ιαν – Σεπτ: +3,5% αφίξεις και -5.5% έσοδα
Παρατηρούμε ότι ένα πολύ περίεργο γεγονός συμβαίνει στον συγκεκριμένο κλάδο. Παρά το γεγονός ότι οι αφίξεις αυξάνονται και μάλιστα σπάμε όλα τα ιστορικά ρεκόρ, τα έσοδα έχουν πτωτική τάση μέχρι που το 2016 είχαμε και μείωση εσόδων κατά 5.5%.
Θεσμικό πλαίσιο και μισθοί στους χώρους εστίασης (και όχι μόνο)
Μια φανταστική, πλην όμως αποτελεσματική, απαίτηση της Τρόικας με στόχο τη μείωση της ανεργίας των νέων που φτάνει το 50%, είχε σαν συνέπεια τη θεσμοθέτηση για τη μείωση του κατώτατου μισθού στα 586 ευρώ. Παράλληλα επέτρεψε στους εργοδότες να πηγαίνουν και χαμηλότερα, όταν αυτός που ψάχνει εργασία είναι κάτω των 25 ετών.
Δεν χρειάζεται να κάνω κάποια μικροοικονομική ανάλυση της συμπεριφοράς του νέου εργαζόμενου σε αυτές τις συνθήκες, αρκεί όμως να κρατήσουμε ότι μια τέτοια πολιτική μειώνει την ευημερία της κοινωνίας συνολικά. Σκεφτείτε ο νέος που γενικά έχει μεγαλύτερη ροπή για κατανάλωση να μην έχει να ξοδέψει χρήματα. Αυτό από μόνο του χτυπάει όλους τους υπόλοιπους κλάδους αλλά και τον ίδιο τον νέο ο οποίος θα απελπιστεί και μάλλον θα θέλει να φύγει από τη χώρα.
Το θεσμικό πλαίσιο καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον μισθό που θα παίρνει ένας νέος για τις υπηρεσίες του, ειδικά σε χώρους όπου δεν υπάρχει κάποιος μισθός προσπάθειας η ευθύνης. Τέτοιες θέσεις υπάρχουν σε μεγάλο αριθμό στις επιχειρήσεις εστίασης. Η λογική όμως του να έχει κάποιος μια εργασία, κακοπληρωμένη, που δεν προσφέρει ευκαιρίες εξέλιξης, που καταπιέζει και παγιδεύει τον νέο σε άθλιες συνθήκες εργασίας, είναι καλύτερη από το να είναι ο νέος άνεργος. Σωστά; Ποιος νοιάζεται άλλωστε για την ευημερία, την ευχαρίστηση και τη ζωή την ίδια; Τους δίνουμε δουλειά και αυτοί παραπονιούνται! Ξέρετε τι έκανα εγώ στην ηλικία τους πριν από 30 χρόνια; Θα πει ένας μέσος άνθρωπος.
Κάπως έτσι προκύπτει μια γενιά νέων, επιστημόνων που αν δεν δεχτούν να φύγουν από τη χώρα θα πρέπει να δεχτούν να κάνουν τα πάντα για ελάχιστους μισθούς, αφού πάντα θα βρίσκεται κάποιος άλλος που θα είναι διατεθειμένος να κάνει την ίδια δουλειά. Ειδικά κάποιος που δεν έχει επενδύσει στην εκπαίδευσή του για τουλάχιστον 4 χρόνια.
Άθλιες συνθήκες και μαύρη εργασία
Πριν αναφέρθηκα στα ποσοστά απασχόλησης στους χώρους εστίασης και στην εποχιακή αύξησή τους, τους καλοκαιρινούς μήνες. Αυτά τα ποσοστά δεν μιλούσαν όμως για τη μαύρη εργασία στους χώρους αυτούς και έτσι μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε, ότι η πραγματική απασχόληση είναι πολύ υψηλότερη. Η μαύρη εργασία σε εποχιακές θέσεις οργιάζει προκαλώντας προβλήματα σε όλη την υπόλοιπη οικονομία. Ασφαλιστικά ταμεία να καταρρέουν λόγω της ελλιπούς απόδοσης εισφορών και να τα χρεώνονται όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες με φοροκαταιγίδες και μειώσεις αποδοχών π.χ συντάξεων, επιδομάτων κλπ.
Οι εκπρόσωποι της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργατών Επισιτισμού και Υπαλλήλων Τουριστικών Επαγγελμάτων, συνοδεύοντας τους ελεγκτές του ΣΕΠΕ και του ΙΚΑ που διενεργούσαν ελέγχους, κατέγραψαν τις άθλιες συνθήκες εργασίας αλλά και πολλά κρούσματα μαύρης εργασίας. Στην κορυφαία θέση της εργασιακής ζούγκλας βρίσκεται η Μύκονος και η Σαντορίνη, ενώ κατά πόδας ακολουθούν η Εύβοια, η Αχαΐα, η Ήπειρος και η Θεσσαλονίκη. Δεν χρειάζεται να μπούμε σε λεπτομέρειες για τι είδους συνθήκες μιλάμε. Πιστεύω ότι είναι αρκετά κατανοητό ότι δεν μιλάμε για θέσεις στις οποίες ένας νέος επιστήμονας θα ήθελε να δουλέψει.
Μάλιστα, ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας κ. Παναγιώτης Προύντζος τόνισε πως «Οι εργαζόμενοι του κλάδου εξωθούνται στην ανεργία και υποκαθίστανται οι θέσεις εργασίας είτε από πλαστές συμβάσεις δήθεν ορισμένου χρόνου απασχόλησης είτε από τη δήθεν πρακτική άσκηση με εισαγωγή ανέργων από όλη την Ανατολική Ευρώπη, αλλά και από την παροχή στους εργοδότες των επιταγών εισόδου (vouchers), ως ευκαιρία εισόδου των άνεργων παιδιών στην αγορά εργασίας. Το φαινόμενο καλλιεργεί νοοτροπία και προσδοκίες στους εργοδότες. Δηλαδή σκέφτονται, αφού τους παραχωρούνται δωρεάν εργατικά χέρια, ποιος ο λόγος να αμείβουν τους επαγγελματίες;».
Πρακτική άσκηση στις τουριστικές επιχειρήσεις
Ο τουριστικός κλάδος αξιοποιεί και τα δυσδιάκριτα όρια που έχει θέσει το υπουργείο για τις πρακτικές στους τουριστικούς κλάδους. Ορίζεται ότι στα ξενοδοχεία οι μαθητές μπορούν να αποτελούν μέχρι το 17% του συνόλου των εργαζομένων ή να είναι κατ’ ανώτατο όριο 40 άτομα. Δηλαδή μια επιχείρηση με 235 εργαζόμενους μπορεί να έχει μαθητευόμενους μέχρι 17%, ή αν έχει 500 άτομα προσωπικό, ο αριθμός των μαθητευομένων δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 40 άτομα.
Στις πρακτικές αυτές, ενώ οι τουριστικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν το πρόσωπο των ευαίσθητων επιχειρήσεων απέναντι στο πρόβλημα της ανεργίας των νέων, χρησιμοποιούν τους νέους πρακτικάριους σε θέσεις κατωτέρου προσωπικού (σερβιτόρους, κουζίνες, καθαριστές κλπ) βάζοντας τους παράνομα υπερωρίες. Αυτοί οι εργαζόμενοι είναι αναγκασμένοι να δουλεύουν όσο και οι υπόλοιποι με την “ρετσινιά” της πρακτικής ώστε να πληρωθούν μόνο 300 ευρώ.
Μια επικερδής στρατηγική για τις τουριστικές επιχειρήσεις, ειδικά αν σκεφτούμε ότι οι έλεγχοι που γίνονται είναι περιορισμένοι. Έτσι οι παράνομες υπερωρίες, οι άθλιες συνθήκες εργασίας, η χρήση μεγαλυτέρου αριθμού ασκούμενων από το επιτρεπόμενο όριο οργιάζουν. Όμως και έλεγχοι να γίνουν, οι εργοδότες έχουν τρόπους να κρύψουν τις παρανομίες τους με διάφορα τεχνάσματα, όπως να κρύβουν τους πρακτικάριους σε αποθήκες ή να τους στέλνουν για διάλειμμα σε κάποιο κατάλυμα.
Γενικές σκέψεις περί του θέματος
Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να γενικεύσουμε και να υιοθετήσουμε την ιδέα ότι όλα τα παραπάνω συμβαίνουν παντού. Σίγουρα υπάρχουν επιχειρήσεις που εξασφαλίζουν στους νέους ανταγωνιστικά πακέτα παροχών. Αυτό που θέλω όμως για ακόμη μια φορά να τονίσω, είναι ότι μιλάμε για το 10% της συνολικής απασχόλησης της χώρας. Μιλάμε για 50% άνεργους νέους και ένα ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό νέων που έφυγαν από τη χώρα. Όλα αυτά πρέπει να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, ότι η χώρα και η οικονομία της, δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των νέων. Όμως όπως έλεγε ένας καθηγητής μου «Η πραγματικότητα πάντα εκδικείται αυτούς που αρνούνται να την δουν κατάματα».
Βεβαίως μιλάμε για έναν κλάδο που εκπροσωπεί το 10% των εργαζόμενων της οικονομίας. Σε καμία περίπτωση για την κατάσταση της χώρας δεν ευθύνεται μόνο αυτός ο κλάδος, όμως ο λόγος που γράφω δεύτερη συνεχόμενη εβδομάδα για αυτόν, είναι επειδή σαν κυρίαρχος κλάδος της χώρας, δημιουργεί προβλήματα σε όλη την υπόλοιπη οικονομία. Μεταξύ άλλων, αποτέλεσμα είναι μια κουλτούρα εκμετάλλευσης και θέσεις εργασίας κατώτερων παραγωγικών ικανοτήτων που παράγουν τους εργαζόμενους φτωχούς, στους οποίους αναφέρεται και το Spiegel.
Η ανασυγκρότηση του κλάδου είναι πλέον αναγκαία. Η απόλυτη ανακατάταξη μισθών και συνθηκών εργασίας θα δημιουργήσουν αποτελεσματικότερες επιχειρήσεις με περισσότερα κέρδη και με συνθήκες που θα είναι ικανές να προσφέρουν στους νέους τα εφόδια που χρειάζονται για τη ζωή τους. Το κράτος με τη σειρά του, θα πρέπει να δημιουργήσει ένα πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον για αυτές τις επιχειρήσεις, κατεβάζοντας τη φορολογία και αυξάνοντας τους ελέγχους. Επομένως θα πρέπει η δράση μας να καθορίζεται από τη φράση «Quality over Quantity» και όχι το αντίθετο.
