Λένε πως οι χαμηλές προσδοκίες πολλές φορές μπορούν να γίνουν το κλειδί για την ευτυχία ενός ανθρώπου. Ή μήπως όχι; Γιατί να οδεύουμε σε μια πορεία, στην οποία για να ευτυχίσουμε, για να πράξουμε αλλά και για να επιτύχουμε στη ζωή μας πρέπει να χαμηλώσουμε τα στάνταρ αλλά και τις προσδοκίες μας; Μέσα από το γνωστό φαινόμενο του Πυγμαλίωνα αλλά και από ένα σημαντικό κλάδο της ψυχολογίας ανακαλύπτουμε ένα μεγάλο φάσμα διατυπώσεων πίσω από τη ουσία των προσδοκιών μας.
Το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα
Το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα ή αλλιώς «φαινόμενο Rosenthal», είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο στο οποίο οι υψηλές προσδοκίες οδηγούν στην βελτιωμένη απόδοση μιας κατάστασης. Το φαινόμενο πήρε το όνομά του από τον ελληνικό μύθο του Πυγμαλίωνα και εναλλακτικά από τον ψυχολόγο Robert Rosenthal. Μέσα από την ανάλυση του, ο ψυχολόγος υποστήριξε πως οι υψηλές προσδοκίες ενός ατόμου οδηγούν σε καλύτερες επιδόσεις και οι χαμηλές προσδοκίες οδηγούν σε χειρότερες. Και τα δύο αποτελέσματα ωστόσο, συνδέονται με αυτό που αποκαλεί η ψυχολογία «αυτοεκπληρούμενη προφητεία».
Η δύναμη του φαινομένου και η αυτοεκπληρούμενη προφητεία
Η σημασία και η δύναμη του φαινομένου δεν έχει αντίκτυπο μονάχα στην καθημερινότητα αλλά και στον τρόπο ζωής και σε διάφορα επίπεδα αυτής. Στο σχολείο αλλά και στον εργασιακό μας χώρο, οι αναλύσεις δείχνουν πως το συγκεκριμένο φαινόμενο παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Οι απόψεις των δασκάλων για τους μαθητές, καθώς επίσης οι προσδοκίες αλλά και το πόσο πιστεύουν σε αυτούς μπορούν να τους ωθήσουν να προσπαθούν παραπάνω για τη μελέτη τους, να εξελιχθούν αλλά και να βελτιωθούν. Από την άλλη, στον εργασιακό χώρο, οι προσδοκίες του υπεύθυνου ή του αφεντικού προς τον εργαζόμενο μπορεί να αλλάξουν τη συμπεριφορά του, αλλά έστω και ως ένα μικρό ποσοστό μπορεί να τον ωθήσουν προς μια καλύτερη απόδοση, η οποία θα είναι υπέρ του. Αντιστρόφως, η πίστη και οι υψηλότερες προσδοκίες από τον εργαζόμενο προς το αφεντικό μπορούν να τον βοηθούν στην αναγνώριση των λαθών, στις διορθώσεις αλλά και σε μια καλύτερη συνεργασία.
Η έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας συνδέεται με το φαινόμενο και μας μιλά για την επίδραση της προσδοκίας ενός ατόμου απέναντι στη συμπεριφορά ενός άλλου (επίδραση διαπροσωπικής προσδοκίας) αλλά και για την επίδραση της προσδοκίας ενός ατόμου για τη δική του συμπεριφορά (επίδραση ενδοπροσωπικής προσδοκίας). Στην πρώτη περίπτωση μπορεί να έχουμε ένα καθημερινό παράδειγμα – λέμε συνεχώς πως θα κάνουμε κάτι λάθος στη δουλειά, υποσυνείδητα φέρνουμε τον εαυτό μας στη θέση να κάνει λάθος επειδή επανειλημμένως το λέγαμε πως θα συμβεί. Στη δεύτερη πάλι περίπτωση, γίνεται αυτό που συναντάμε πολλές φορές στο οικογενειακό κύκλο – ένας συγγενής ή ένας γονιός λέει στο παιδί : «Εκείνος ντρέπεται πολύ, δεν πρόκειται να μιλήσει», υποσυνείδητα το παιδί σκέφτεται: «Όντως εγώ είμαι πολύ ντροπαλός, δεν θα μιλήσω εφόσον ντρέπομαι» σφίγγοντας ακόμη περισσότερο τα λουριά γύρω από τις πιθανότητες να συμπεριφερθεί διαφορετικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να μην το κάνει ακόμη κι αν πρωτίστως είχε τη θέληση.
Ο κύκλος των προσδοκιών στη ζωή μας
Η εφαρμογή του φαινομένου αλλά και η αλλαγή της αντιμετώπισης διάφορων καταστάσεων με υψηλότερες προσδοκίες μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό την απόδοση ακόμη και όσων δεν έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα ή όσων πιστεύουμε ότι δεν θα καταφέρουμε στο μέλλον. Ακόμη και με ελάχιστη πίστη, ακόμη και το πιο “απαισιόδοξο” άτομο με τις χαμηλότερες επιδόσεις μπορεί να βελτιωθεί, αν ακολουθήσει τον κύκλο των προσδοκιών. Αυτό που περιμένεις από τον εαυτό σου είναι καθοριστικός παράγοντας για το πόσο καλά θα αποδώσεις σε κάθε περίπτωση. Τα εσωτερικά σου πιστεύω είναι αυτά τα οποία έχουν μεγαλύτερη αξία και παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στις πράξεις σου. Με βάση το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα είναι εύκολο να καταλάβεις ότι οι προσδοκίες σου επηρεάζουν τις υποσυνείδητες πράξεις και αποφάσεις σου, την απόδοση σου μετέπειτα και τέλος το αποτέλεσμα που θα φέρεις.
Η πίστη που έχουμε στον εαυτό μας έχει μεγάλο αντίκτυπο στις πράξεις και στα πιστεύω μας, όπως και η πίστη που έχουμε για τους άλλους απέναντι στις δικές τους πράξεις. Αντιστρόφως, η πίστη των άλλων απέναντι στις πράξεις μας ενδυναμώνουν τα δικά μας πιστεύω αλλά και τις αποδόσεις μας. Εφόσον υιοθετήσουμε αυτόν τον τρόπο σκέψης (ο οποίος έχει επισήμως αποδειχτεί μέσα από πολλές μελέτες), οι υψηλές προσδοκίες που θα έχεις για εσένα αλλά και για τις πράξεις σου, θα είναι σε μεγάλο βαθμό καρποφόρες. Συνεπώς, αργά ή γρήγορα θα επιτύχουμε το στόχο μας και θα έρθουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, αν όχι απολύτως, έστω κοντά σε αυτό που ονομάζουμε όνειρο ή στόχο ζωής!
