Αναμφισβήτητα η θεματολογία του κινηματογράφου είναι τεράστια: από εγκλήματα και ρομάντζο, τρόμο και κωμωδία, μέχρι και πόλεμο και φαντασία, το σινεμά καταπιάνεται σχεδόν με κάθε γούστο και ενδιαφέρον. Τι γίνεται όμως όταν η έβδομη τέχνη καταπιάνεται με τον εαυτό της, με την διαδικασία δημιουργία της, τι γίνεται δηλαδή όταν μια ταινία αφορά το γύρισμα μιας ταινίας; Σε αυτό το ιδιαίτερο και υψηλά αυτοαναφορικό είδος ταινιών επικεντρώνεται το παρόν άρθρο, προσπαθώντας να δει τα αποτελέσματα του να κοιτάει ο κινηματογράφος στον καθρέφτη.
1. 8 1/2 (1963)
του Federico Fellini
Ένας σκηνοθέτης πασχίζει να συνεχίσει την ταινία του, ενώ περιβάλλεται από δημοσιογράφους, ηθοποιούς και παραγωγούς, οι οποίοι, αν μη τι άλλο, επιτείνουν την πίεση και το δημιουργικό του τέλμα. Παράλληλα, του επανέρχονται ασύνδετες παιδικές αναμνήσεις, καθώς και φανταστικά οράματα (όπως η μνημειώδης εναρκτήρια σκηνή).
Χωρίς καμιά υπερβολή, το 8 1/2 πρόκειται για την καλύτερη ταινία του Fellini, καθώς και όλων των εποχών. Μέσα από την επίσης κορυφαία ερμηνεία του Marcello Mastroianni (alter ego του σκηνοθέτη), βλέπουμε πώς το γύρισμα μιας ταινίας αποτελεί εξαντλητική εργασία για τον δημιουργό, καθώς και μια βαθιά προσωπική υπόθεση.
2. Le Mepris//Η Περιφρόνηση (1963)
του Jean-Luc Godard
Στην ηλιόλουστη γαλλική ριβιέρα ένα συνεργείο, με τον θρυλικό Fritz Lang ως σκηνοθέτη, προσπαθεί να γυρίσει μια κινηματογραφική εκδοχή της Οδύσσειας. Ο Αμερικανός παραγωγός όμως, πιέζοντας για μια πιο εμπορική και προσβάσιμη ταινία, προσλαμβάνει έναν σεναριογράφο (ο πρόσφατα εκλιπών Michel Piccoli στον ρόλο) για να επανεπεξεργαστεί το σενάριο προς την “επιθυμητή” κατεύθυνση. Ο σεναριογράφος βρίσκεται σε μια ετοιμόρροπη σχέση με την Camille (η εκρηκτική Bardot στον ρόλο), με την αγάπη και την αφοσίωση του ζευγαριού να δοκιμάζονται κάτω από τον ζεστό μεσογειακό ήλιο.
Μία από τις καλύτερες και πιο προσβάσιμες ταινίες του Godard, που τα λέει όλα με έναν έντονα αυτοαναφορικό τρόπο: το ζευγάρι Bardot- Piccoli ίσως πρόκειται για τους Godard-Anna Karina, ενώ μέσα από το υποτιθέμενο γύρισμα μιας ταινίας και την πίεση να γίνει πιο εμπορική, ο Godard δείχνει το πώς ο σκηνοθέτης αναγκάζεται να συμβιβάζεται και να μετριάζει τις καλλιτεχνικές του φιλοδοξίες στο όνομα του κέρδους και εις βάρος της τέχνης.
3. La Nuit Americaine//Αμερικανική Νύχτα (1973)
του Francois Truffaut
Ένα ετερόκλητο και πολυσχιδές συνεργείο έχει επιδοθεί στο γύρισμα ενός δράματος, το οποίο όμως αργεί να ολοκληρωθεί εξαιτίας μιας σειράς απροσδόκητων συμβάντων: η πρωταγωνίστρια αποδεικνύεται πως τελικά είναι έγκυος, ερωτικές σχέσεις αναπτύσσονται μεταξύ των κινηματογραφιστών, ενώ κάποιοι από τους ηθοποιούς διατρανώνουν πως τέλειωσαν οριστικά πια με το σινεμά. Και στη μέση όλων αυτών ο σκηνοθέτης (στον ρόλο ο ίδιος ο Truffaut) που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα και να διασώσει την ακλόνητη αγάπη του για το σινεμά, η οποία εκφράζεται με όνειρα από την παιδική του ηλικία.
Η Αμερικανική Νύχτα είναι -μαζί με τα 400 Χτυπήματα- μία από τις πιο προσωπικές και αυτοαναφορικές ταινίες του Truffaut, ενώ ουσιαστικά αποτελεί και μια άτυπη απάντηση στην Περιφρόνηση του Godard (να θυμίσουμε πως οι δύο σκηνοθέτες ήταν θερμοί φίλοι και τελικά τσακώθηκαν). Τέλος, αυτή η ταινία του Γάλλου auteur δείχνει τι εξωφρενική διαδικασία είναι τελικά το γύρισμα μιας ταινίας, αποτελώντας ταυτόχρονα ένα γράμμα αγάπης στον κινηματογράφο.
4. The State of Things//Η Κατάσταση των Πραγμάτων (1982)
του Wim Wenders
Ένα κινηματογραφικό συνεργείο γυρίζει στην Πορτογαλία μια ταινία επιστημονικής φαντασίας, όταν ξαφνικά το γύρισμα σταματάει λόγω έλλειψης φιλμ. Μέχρι να σταλεί κι άλλο, οι ετερόκλητοι ήρωές μας επιδίδονται σε νωχελικές δραστηριότητες για να γεμίσουν τον χρόνο τους: μουλιάζουν σε μπανιέρες, παίζουν κιθάρα, αθλούνται, τρώνε μαζί, κάνουν μπουγάδα και άλλα. Και στο επίκεντρο όλων αυτών βρίσκεται ο δύσμοιρος σκηνοθέτης, που έχοντας πέσει σε δημιουργικό τέλμα αποφασίζει να μεταβεί στην Αμερική για να μιλήσει με τους παραγωγούς.
Μία από τις καλύτερες ταινίες του Wenders, καθώς και ίσως η πιο προσωπική του, αφού ο Γερμανός σκηνοθέτης είχε μια παρόμοια -ιδιαίτερα κακή- εμπειρία γυρίζοντας το Hammett στην Αμερική με παραγωγό τον Coppola. Έτσι, η Κατάσταση των Πραγμάτων, πέρα από το ότι δείχνει τις φοβερές επιπλοκές που έχει το γύρισμα μιας ταινίας, αποτελεί πάνω από όλα μια διαμαρτυρία ενάντια στις συμβάσεις που αναγκάζεται να κάνει ο καλλιτέχνης και στην κυνική και άπληστη βιομηχανία του θεάματος, η οποία σκλαβώνει και περιορίζει στο όνομα του κέρδους κάθε δημιουργικό αυθορμητισμό και όραμα.
5. Living in Oblivion (1995)
του Tom DiCillo
Ένα συνεργείο γυρίζει ένα ανεξάρτητο σινεφίλ δράμα, ενώ όλα όσα μπορούν να πάνε στραβά πάνε: ηθοποιοί επανειλημμένα ξεχνούν τις ατάκες τους ή ξεσπάνε σε κρίσεις μεγαλομανίας, το μικρόφωνο μπαίνει καταλάθος στο πλάνο, μέλη του καστ συνάπτουν σχέσεις που επηρεάζουν την χημεία τους στην οθόνη, η μηχανή του καπνού δεν δουλεύει, με τον σκηνοθέτη (Steve Buscemi σε μια εξαιρετική ερμηνεία) να είναι το θύμα όλων αυτών των ατυχιών.
Το Living in Oblivion αποτελεί μια ξεκαρδιστική κωμωδία, καταλήγοντας μάλιστα σε μια από τις πιο αστείες σκηνές ονείρου έβερ, που περιλαμβάνει έναν νάνο να περιφέρει ένα μήλο γύρω από την μητέρα του σκηνοθέτη (Peter Dinklage σε μια πρώτη του ερμηνεία). Μα πάνω από όλα αυτό το ανεξάρτητο δημιούργημα του DiCillo δείχνει πως το γύρισμα μιας ταινίας απαιτεί συνεργασία και αμοιβαίες παραχωρήσεις, πράγματα που αν δεν τηρούνται καταλήγουν σε γελοία παρατράγουδα.
6. The Disaster Artist (2017)
του James Franco
Το The Room είναι σε όλους γνωστό ως μία από τις χειρότερες και -για αυτόν τον λόγο- πιο διασκεδαστικές ταινίες όλων των εποχών. Το The Disaster Artist, με πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη τον James Franco, σκιαγραφεί το γύρισμα αυτής της θρυλικής ταινίας, με όλες τις χείριστες καλλιτεχνικές επιλογές που την συγκρότησαν: απαίσιο green screen, κακό casting, διάλογοι και σενάριο σαν να ήταν γραμμένα από παιδάκι δημοτικού, απίστευτα μη αληθοφανείς σκηνές, και γενικά όλες τις αποφάσεις που έκανα το The Room να καταλήξει από ένα δακρύβρεχτο δράμα σε μια ξεκαρδιστική κωμωδία.
6+1. Sunset Boulevard (1950)
του Billy Wilder
Ένας σεναριογράφος καταλήγει στην βίλα μιας πρώην σταρ του Hollywood, η οποία -θέλοντας να κάνει μια μεγάλη επιστροφή στην οθόνη- τον πείθει να γράψει ένα σενάριο που θα εγγυηθεί την θριαμβευτική επάνοδό της. Γρήγορα αναπτύσσεται μια σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ τους, η οποία διογκώνεται από τον φόβο της ηθοποιού ότι κανείς πια δεν την θυμάται.
Παρόλο που δεν καταπιάνεται ακριβώς με το γύρισμα μιας ταινίας (αν και υπάρχουν ανάλογες σκηνές) το Sunset Boulevard κερδίζει μια θέση στο κείμενό μας καθώς δείχνει την επίπονη διαδικασία του να γράφεις ένα σενάριο με το απειλητικό βλέμμα του Hollywood πάνω σου. Α, είναι και μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
6+2. Stardust Memories (1980)
του Woody Allen
Ένας σκηνοθέτης συμμετέχει σε ένα φεστιβάλ-αφιέρωμα στο έργο του, ενώ θυμάται σκηνές από την ζωή του που αποτέλεσαν έμπνευση για τις ταινίες του. Παρόλο που δεν ασχολείται αποκλειστικά με το γύρισμα μιας ταινίας, το Stardust Memories δείχνει την βαθιά προσωπική φύση του κινηματογράφου, αποτελώντας ένα φόρο τιμής στο 8 1/2. Καταπληκτική φωτογραφία και χιούμορ σε μια από τις λιγότερο γνωστές (αλλά προσωπικά αγαπημένη μου) ταινίες του Woody.
6+3. Once upon a Time in Hollywood (2019)
του Quentin Tarantino
Ένας σταρ (DiCaprio) που ανησυχεί για το μέλλον της καριέρας του, μαζί με τον πιστό κασκαντέρ του (Brad Pitt), βρίσκει ρόλο σε μια νέα western σειρά, ενώ γείτονές του είναι ο Polanski και η Sharon Tate, τις παραμονές του φόνου της τελευταίας από την οικογένεια Manson. Αν και το γύρισμα ταινίας δεν είναι το κύριο θέμα αυτού του ταραντινικού δημιουργήματος, το Once Upon a Time in Hollywood καταπιάνεται με την βιομηχανία του θεάματος και τα παρασκήνιά της στην τρελή δεκαετία του ’60. Εγγυημένη διασκέδαση.
6+4. Mank (2020)
του David Fincher
Η αληθινή ιστορία του Herman J. Mankiewicz, σεναριογράφου του Πολίτη Κέιν, ο οποίος μαχόμενος τον αλκοολισμό του, τους αιμοδιψείς παραγωγούς, καθώς και τον ίδιο τον Orson Welles, προσπαθεί να ολοκληρώσει ένα από τα σημαντικότερα σενάρια όλων των εποχών. Ο Gary Oldman σε άλλη μια κορυφαία ερμηνεία του δείχνει το τίμημα της δημιουργικότητας και την έλλειψη ευσήμων από την οποία συχνά υποφέρουν οι σεναριογράφοι , σε αυτό το μέτριο και μάλλον φλύαρο δημιούργημα του Fincher.
