Φανταστείτε το εξής: Χαρακτήρας σε ταινία τρόμου βρίσκεται εγκλωβισμένος σε έναν σκοτεινό χώρο από μία μεταφυσική απειλή. Η κάμερα βρίσκεται από πίσω του και ακολουθεί το βλέμα του. Κοιτά σε μία σκοτεινή γωνία. Τίποτα. Δίχως κατ, κοιτάζει στην δίπλα σκοτεινή γωνία. Πάλι τίποτα. Και καθώς επιστρέφει πίσω το βλέμμα του *Μπαμ!* Το τέρας εμφανίζεται απότομα στην οθόνη συνοδευόμενο από έναν πολύ δυνατόν ήχο. Αν καταφέρατε να σχηματίσετε στο μυαλό σας το παραπάνω τότε συγχαρητήρια, έχετε απεικονίσει την πλειοψηφία των jumpscares των ταινιών τρόμου. Φυσικά δεν πρόκειται για κάτι νέο, καθώς αυτοί οι απότομοι ήχοι που συνοδεύουν κατ σε κάτι τρομακτικό είναι συνιφασμένοι με τις ταινίες τρόμου από τις απαρχές τους. Όμως άρχισαν να χρησιμοποιούνται κατά κόρον στις ταινίες τρόμου των αρχών του 80′, και έγιναν ο κανόνας στα 2000s. Γνώρισαν ιδιαίτερη άνθιση καθόλη την δεκαετία και πέρασαν και στην επόμενη, μέχρι μία νέα γενιά ταινιών, με μπροστάρηδες το “The VVitch” και το “Hereditary” να δίνουν νέα πνοή στον ατμοσφαιρικό τρόμο.
Είναι, ωστόσο, τα jumpscares, πραγματικά τόσο κακά; Γιατί χρησιμοποιούνται τόσο πολύ, αν έχουν τόσο κακή φήμη; Και γιατί φαίνεται πως ταινίες που βασίζονται σε αυτές έχουν τέτοια επιτυχία; Ας το εξετάσουμε.
Τα φθηνά jumpscares
Από τα πρώτα δείγματα jumpscares, συναντάμε στην ταινία του 1942 “The Cat People“. Καθώς η χαρακτήρας που ακολουθούμε τρέχει καθώς νομίζει πως κάποιος την ακολουθεί, ένα λεωφορείο εμφανίζεται από την αντίθετη κατεύθυνση και τα φρένα του κάνουν έναν δυνατό ήχο. Από αυτό το πρώτο δείγμα, μέχρι και σήμερα, συναντάμε ελάχιστες διαφοροποιήσεις στην τεχνική. Ισχύει απόλυτα ο κανόνας πως όταν βλέπεις μία τις έχεις δει όλες. Απλώς αλλάζει η απειλή, το τοπίο, ο χαρακτήρας. Τα jumpscares είναι τόσο διαδεδομένα για έναν κυρίως λόγο. Είναι ο πιο απλός τρόπος να δημιουργήσεις ένταση στην ταινία χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Ένας δυνατός ήχος είναι αρκετός. Και το κοινό φαίνεται να συμφωνεί, κρίνοντας από την επιτυχία ταινιών όπως το “Ouija” και το “Annabelle”.
Ωστόσο, αυτό δεν είναι ούτε πραγματική ένταση ούτε πραγματικός τρόμος. Είναι απλά ένα ξάφνιασμα. Οι καρδιακοί παλμοί ανεβαίνουν για μερικά δευτερόλεπτα. Εφόσον το jumpscare παρέλθει, το στιγμιαίο αυτό ξάφνιασμα σταματά. Ξέρεις ότι ο “τρόμος” πέρασε. Κι αν η παραπάνω περίπτωση δεν είναι αρκετή, υπάρχει και χειρότερο “αμάρτημα”.
Τα ψεύτικα jumpscares
Φανταστείτε την ίδια σκηνή με την αρχή του άρθρου. Ο χαρακτήρας μας ψάχνει για την απειλή στον ίδιο σκοτεινό χώρο όταν και πάλι *Μπαμ!*. Δυνατός ήχος, αλλά αυτή την φορά είναι κάποιος φίλος του πρωταγωνιστή που ήρθε να τον βρει. Οι λόγοι για τους οποίους η τεχνική αυτή είναι φθηνή, πολλαπλοί και προφανείς. Όχι μόνο δεν στέκεται λογικά στην εξέλιξη της ταινίας, είναι και απολύτως αχρείαστη.
Από την οπτική του θεατή φαντάζει ως μία απελπισμένη προσπάθεια, να γεμίσει ο χρόνος της ταινίας αλλά και να δημιουργηθεί ένταση. Slashers και paranormal movies, οι συνήθεις ύποπτοι και γι’ αυτό. Ένα πολύ έξυπνο “παιχνίδι” με αυτό το κλισέ συναντάμε στο Jurassic Park, όπου η Dr. Ellie Sattler, θα τρομάξει από από το χέρι του Ray, πρωτού συνειδητοποιήσει πως αυτό είναι κομμένο, κι εκείνος έχει γίνει γεύμα των raptors.
Τα καλά jumpscares
Όρος φαινομενικά παράδοξος, κρίνοντας από το περιεχόμενο του υπόλοιπου άρθρου. Κι όμως, υπάρχουν κι εκείνες οι περιπτώσεις όπου τα jusmpscares, ωθούν μία ταινία, προσθέτοντας στην συνολική ατμόσφαιρα της. Όταν ξαφνιάζει τόσο τον θεατή, που εκείνος θα νιώθει τα αποτελέσματα της κατά το υπόλοιπο του φιλμ. Η απειλή του jumpscare είναι συνεχώς εκεί, χωρίς τον δυνατό ήχο ή το απότομο κατ. Συνήθως γίνεται σε περιπτώσεις όπου οι άμυνες του θεατή έχουν πέσει. Όταν στην πλειοψηφία της η ταινία δεν έχει jumpscares, κι εκεί που δεν το περιμένει τον συνεπαίρνει. Ας πάρουμε για παράδειγμα την διάσημη σκηνή στο Jaws (υπάρχει ίσως κάποιο μοτίβο στον σκηνοθέτη;) , όπου ο Hooper βρίσκει το πτώμα του νεκρού δύτη.
Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου δεν φαντάζεται κανείς πως είναι δυνατόν να κάνει την εμφάνιση της. Διασημότερο και αποτελεσματικότερο ίσως παράδειγμα, συναντάμε στο Fellowship Of The Ring, του Peter Jackson. Όταν ο Bilbo θα δει το δαχτυλίδι να κρέμεται γύρω από τον λαιμό του Frodo, θα μετατραπεί στιγμιαία σε ένα πεινασμένο τέρας τρομάζοντας τον ανηψιό του και το κοινό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καυτηριάζεται στο μυαλό του κοινού πως το δαχτυλίδι είναι μία σοβαρή απειλή σε αυτόν που το φοράει και στους δίπλα του.
Ανήκουν τελικά τα jumpscares στον σύγχρονο κινηματογράφο τρόμου;
Παρατηρείται μία τάση τα τελευταία χρόνια για αναγέννηση του ατμοασφαιρικού τρόμου. Δημιουργοί όπως ο Ari Aster, ο Robert Eggers και η Jennifer Kent μας έχουν δώσει μερικά πραγματικά αριστουργήματα που βασίζονται στην ατμόσφαιρα και το σενάριο για να προκαλέσουν τρόμο. Κι όμως στον αντίποδα υπάρχουν μερικά ακόμα παραδείγματα για το πως τα jumpscares μπορούν να είναι αποτελεσματικά εργαλεία στα σωστά χέρια. O James Wan με τα δύο Conjuring του, και ο Scott Derickson με το διασκεδαστικό Sinister είναι μερικοί “τεχνίτες” των jusmpscares.
