Αν τα Χριστούγεννα πέρασαν κι εσύ δεν είδες ακόμη «Το Τετράγωνο» («Τhe Square») του Ruben Östlund … το πιθανότερο είναι ο Άγιος Βασίλης να σου φέρει και πάλι δώρο. Θα ήταν ψέμα όμως να ισχυριστούμε ότι το τελευταίο δημιούργημα του Σουηδού σκηνοθέτη δεν ήταν καλύτερο από οτιδήποτε χειροπιαστό θα μπορούσε να περιέχει ο σάκος του χοντρούλη γεράκου που, εκτός των άλλων, θα σου φάει και τα μπισκότα.
Δυο ώρες ανελέητης σάτιρας του σύγχρονου δυτικού κόσμου, τυλιγμένες σ’ ένα γυαλιστερό, μίνιμαλ αμπαλάζ μοντέρνας τέχνης αποδεικνύουν ότι ο Έστλουντ ξέρει να διαλέγει το ιδανικό περιβάλλον για να δώσει πνοή στο βαθιά αλληγορικό του σενάριο. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής ενός μουσείου μοντέρνας τέχνης στη Στοκχόλμη πέφτει θύμα κλοπής περπατώντας στους δρόμους της πόλης. Έξαλλος (περισσότερο με το πόσο κορόιδο τον έπιασαν και λιγότερο με το γεγονός ότι έχασε πορτοφόλι και κινητό) o Christian (Clæs Bang) αποφασίζει να δράσει με τον πιο λάθος τρόπο, εφαρμόζοντας την ιδέα του επιπόλαιου συναδέρφου και φίλου του, Michael (Christopher Læsso). Όσο αυτή του η επιλογή διαταράσσει την προσωπική του ηρεμία, άλλη μια αμέλεια στη δουλεία θα απειλήσει το μέλλον του μουσείου, την επαγγελματική πορεία του ίδιου και κυρίως, τα ηθικά θεμέλια που ως τότε νόμιζε πως τον χαρακτηρίζουν.
«Γίνεται ένα συνηθισμένο αντικείμενο αυτομάτως τέχνη απλώς επειδή εκτίθεται σε μια αίθουσα;» Με την ίδια ευκολία που η ταινία θέτει ευθέως το προηγούμενο ερώτημα, ρωτάει -ελάχιστα πιο καμουφλαρισμένα- κάτι παρόμοιο. Είμαστε στ’ αλήθεια κάποιοι, επειδή το ισχυριζόμαστε; Είναι τα λόγια των υποτιθέμενων πιστεύω μας ή οι φραγμοί που λυγίζουν όταν βρεθούμε κάτω κάτω από πίεση, αυτοί που μας καθορίζουν; Αυτήν ακριβώς τη σύγκρουση ενσαρκώνει ο πρωταγωνιστής, ενώ κάθε άλλος χαρακτήρας έρχεται να συμπληρώσει ένα παζλ αντιστοιχιών με την σημερινή κοινωνική πραγματικότητα.
Στο ρόλο μιας έξυπνης, δυναμικής δημοσιογράφου η Elisabeth Moss («The Handmade’s Tale») έρχεται να ταρακουνήσει την εγωκεντρική πλευρά του Christian, ενώ ο Julian (Dominic West), αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, εμφανίζεται ατάραχος μα και λιγάκι παράταιρος, σ’ ένα δωμάτιο που ταλαντεύεται ανάμεσα σε αληθινό ενδιαφέρον και κωμικά προσχήματα. Η ομάδα δημοσίων σχέσεων που συνεργάζεται με το μουσείο ποντάρει στην πολυφαγωμένη καραμέλα της καλής-κακής δημοσιότητας για να προωθήσει «Το Τετράγωνο», το καινούργιο απόκτημα της έκθεσης. Τέλος, ο Terry Notary, υπέροχος στο ρόλο του Oleg, γίνεται το ζωντανό έκθεμα που γκρεμίζει το «δήθεν» και σκορπίζει τον φόβο σε μια σάλα ανυποψίαστων high-class καλεσμένων, αναμοχλεύοντας μερικά αιωνίως αναπάντητα ζητήματα. Τι θεωρείται τέχνη, ποια είναι το όριά της, πόσο υποκρινόμαστε στους άλλους και πόσο στον εαυτό μας, πόση εμπιστοσύνη υπάρχει σε μια παγκόσμια κοινότητα που συνεχώς δειλιάζει;
Η συγκεκριμένη σκηνή στην τραπεζαρία είναι ένα κοινωνικό πείραμα, μια μικρογραφία της ταινίας μέσα στην ίδια την ταινία, που με τη σειρά της πειραματίζεται με εσένα που την παρακολουθείς. Εξαιρετικά σκηνοθετημένη, με πρωτότυπες γωνίες και αιχμηρό σενάριο, απέχει πολύ από την κουλτούρα που έχεις συνηθίσει να βλέπεις σε φεστιβάλ κι ας κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο τελευταίο των Καννών. «Το Τετράγωνο» δεν είναι βαρύ κι ασήκωτο και δεν κουνάει το δάχτυλο με το γάντι. Δεν είναι αστείο, μα κωμικοτραγικό μέσα από την αλήθεια της σάτιρας που κάνει βγάζοντας το γάντι, «χαστουκίζοντας» έτσι το κακό προφίλ του εαυτού σου απευθείας και με δύναμη. O Ruben Östlund δεν κρίνει την πραγματικότητα, φαίνεται μάλιστα να αναγνωρίζει πως κι εκείνος, όπως κι εσύ, είναι μέρος της. Την ξεγυμνώνει όμως, την αναλύει και δημιουργεί καθρέφτες που, αν το καλοσκεφτεί κανείς, αποτελούν τη μόνη επιφάνεια την οποία όλοι αποφεύγουμε να κοιτάξουμε…
