Όταν μιλάμε για ανθρώπινη ελευθερία, τότε αναπόφευκτα θα πρέπει να κάνουμε λόγο και για την σεξουαλικότητα, καθώς αυτή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας του καθενός και φυσικά πρέπει να προασπίζεται από κάθε συντηρητική επίθεση. Πράγματι, μια κοινωνία με ανοιχτή στάση απέναντι στο σεξ κάθε μορφής είναι μια κοινωνία υγιής και εξελιγμένη. Παρόλα αυτά υπάρχουν περιπτώσεις που το σεξ από πράξη ελευθερίας και ηδονής μετατρέπεται σε έναν καταναγκασμό που επιφέρει περιορισμό και ψυχικό πόνο. Σε αυτές τις περιπτώσεις εστιάζει αυτό το άρθρο, κάνοντας λόγο για 3 σχετικές ταινίες.
1. In the realm of the senses//Η αυτοκρατορία των αισθήσεων (1976)
του Nagisa Oshima
Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=w-o8EKjXJPQ
Στην Ιαπωνία του 1930 μια πρώην πόρνη πιάνει δουλειά σε ένα ξενοδοχείο. Εκεί σύντομα συνάπτει μια ερωτική σχέση με τον αφέντη του οίκου, η οποία καταλήγει σε ένα φλογερό και ασταμάτητο πάθος: κάνουν σεξ συνεχώς, σε κάθε στάση, σε κάθε μέρος του σπιτιού, μπροστά σε κόσμο -προς έκπληξη της κοινότητας- ενώ κυνηγώντας την ύστατη ηδονή καταλήγουν σε μορφές ασφυξιοερωτισμού, με μοιραίες συνέπειες.
Ίσως η πιο γνωστή ταινία του Oshima, βασισμένη σε αληθινή ιστορία, με πραγματικό σεξ μεταξύ των πρωταγωνιστών, ακροβατώντας μεταξύ πορνό και ποιοτικού κινηματογράφου και κάνοντας αίσθηση την εποχή που κυκλοφόρησε.
2. Shame (2011)
του Steve McQueen
Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=Op9iQiB_ANI
Ο Brandon (Michael Fassbender) είναι ένας φαινομενικά επιτυχημένος ενήλικας, ο οποίος δεν μπορεί να σταματήσει να επιδίδεται σε σεξουαλικές πράξεις: αυνανισμό, σεξ με πόρνες και άγνωστες σε μπαρ, παρακολούθηση πορνό μέχρι και στη δουλειά, κλπ. Η καθημερινότητά του ανατρέπεται όταν η αδερφή του (Carey Mulligan) -την οποία αποφεύγει- έρχεται να μείνει μαζί του. Ο Brandon αδυνατώντας να δημιουργήσει μια μακροχρόνια σχέση και χρησιμοποιώντας το σεξ ως ένα τρόπο κάλυψης των βαθύτερων συναισθημάτων του καλείται να αναθεωρήσει τις συνήθειές του, οι οποίες φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά και την σχέση με την αδερφή του.
Μια πραγματικά γενναία ερμηνεία από τον Michael Fassbender που εξυψώνει άλλη μία συνεργασία του (μαζί με το Hunger και το 12 years a slave) με τον σκηνοθέτη Steve McQueen. Μια ταινία που διερωτάται πάνω στο πού τελειώνει η ηδονή και πού αρχίζει ο ψυχαναγκασμός και ο εθισμός.
Nymphomaniac vol. 1 & 2 (2013)
του Lars Von Trier
Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=IqaMPZZhNn8
O Seligman, ένας πολυδιαβασμένος και μοναχικός άνθρωπος, συναντά μια γυναίκα, την Joe, χτυπημένη και σωριασμένη στο δρόμο. Αφού την περιθάλπει στο σπίτι του, αυτή αρχίζει και του λέει πώς και γιατί κατέληξε εκεί, διηγούμενη ουσιαστικά την ιστορία της ζωής της. Με την πεποίθηση πως είναι κακός άνθρωπος εξηγεί στον Seligman πως είναι νυμφομανής και αναφέρει διάφορα περιστατικά από το τεράστιο σεξουαλικό της ιστορικό: πότε είχε τον πρώτο της οργασμό, το πώς έχασε την παρθενιά της από τον Jerome και πώς αργότερα τον ερωτεύτηκε, σεξ με πολλαπλούς αγνώστους στο τρένο, σεξ έως και με 9 άτομα την ίδια μέρα, φτάνοντας μέχρι και σε σαδομαζοχισμό για να αγγίξει την απόλυτη ηδονή. Περιγράφει το πώς σημαντικά περιστατικά της ζωής της (δημιουργία οικογένειας, θάνατος του πατέρα της κλπ) χρωματίστηκαν και επισκιάστηκαν από τον σεξουαλικό ψυχαναγκασμό της και ο Seligman την παρακολουθεί στο αφηγηματικό ταξίδι της, κάνοντας διάφορες λογοτεχνικές, θεολογικές και φιλοσοφικές παρεμβάσεις.
Ένα τετράωρο (πεντάωρο αν δείτε το Director’s cut) έπος του Lars von Trier, με τολμηρές ερμηνείες από την Stacy Martin και την Charlotte Gainsbourg, που και οι δύο υποδύονται την Joe σε διάφορες φάσεις της ζωής της. Μια ταινία που διερωτάται πάνω στην ηδονή, το σεξ και στο αν αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί διαταραχή σε κάποιες περιστάσεις (θα το αναλύσουμε λίγο παρακάτω).
Ένας γενικός απολογισμός
Όποιος/α σκοπεύει να παρακολουθήσει αυτές τις ταινίες θα μπορούσε να σταματήσει την ανάγνωση εδώ καθώς ακολουθούν ορισμένα spoilers. Και οι 3 ταινίες εξερευνούν τα όρια του σεξ, αλλά από διαφορετικές οπτικές.
Η Αυτοκρατορία των Αισθήσεων παρουσιάζει το πώς το σεξ γίνεται σύμβολο ένωσης και δέσμευσης μεταξύ δύο ανθρώπων. Το ζευγάρι στην ταινία προσπαθεί να ενώσει τις εκστάσεις του. “Είμαστε αχώριστοι”, λέει η μία, “ελπίζω η ηδονή μας να κρατήσει για πάντα”, αναφωνεί ο άλλος. Και οι δυο τους όμως αισθάνονται ασυνείδητα πως αυτό είναι αδύνατον, πως όσο προσπαθούν να γίνουν ένα τόσο καταλαβαίνουν τον χωρισμό τους. Όπως είχε πει και ο Λακάν, δεν υπάρχει σεξουαλική σχέση, υπό την έννοια ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για την απόλαυση, δεν μπορούμε να την περιγράψουμε με σημαίνοντα, και έτσι δεν μπορούμε και να περιγράψουμε το σημείο τομής δύο απολαύσεων – δηλαδή την σχέση. Για το ζευγάρι το σεξ πια γίνεται ένας ψυχαναγκασμός που σημαίνει τον φόβο του χωρισμού και την έμμονη λαχτάρα για σφιχτή δέσμευση. Και οι δυό τους σπρώχνουν προς την υπέρτατη απόλαυση, την οποία όπως λέει ο Λακάν φτάνει κανείς μόνο στην αυτοκτονία. Πράγματι, μέσω ερωτικής ασφυξίας η γυναίκα πνίγει τον άντρα, το άλλο της μισό, ένα -όπως νόμιζε αυτή- μέρος του εαυτού της. Και δεν σταματάει εκεί- κόβει το πέος του και το περιφέρει στην πόλη. Εδώ να πούμε πως αυτό ήταν ένα αληθινό συμβάν. Το σεξ είχε γίνει μια αναγκαιότητα που αψηφούσε την ίδια την ζωή και την ευχαρίστηση.
Το Shame παρουσιάζει την αντίθετη οπτική, δηλαδή το σεξ ως ανικανότητα για οποιαδήποτε δέσμευση. Πράγματι, ο Brandon αναφέρει πως η μεγαλύτερή του σχέση ήταν 4 μήνες, ενώ δεν φαίνεται να έχει πολλούς φίλους και ταυτόχρονα έχει μια αρκετά κακή σχέση με την αδερφή του. Ακόμα περισσότερο, όταν επιχειρεί να δημιουργήσει μια σχέση με μια κοπέλα από το γραφείο του δεν μπορεί να αποδώσει σεξουαλικά και παρατά γρήγορα αυτήν την προσπάθεια. Φαίνεται να χρησιμοποιεί το σεξ ως ένα τρόπο να αποφύγει τα προβλήματά του, ως μια διέξοδο από βαθύτερα συναισθήματα, ως μια εύκολη λύση. Καλύτερα οργασμός παρά ψυχικός πόνος. Για παράδειγμα, αφού εξοργίζεται με την αδερφή του και της λέει κάποια ιδιαίτερα σκληρά πράγματα, βγαίνει έξω για μια ριψοκίνδυνη νύχτα: προτείνει σεξ σε μια κοπέλα μπροστά στο αγόρι της και ξυλοκοπείται, ακολουθεί έναν ξένο σε ένα γκέι κλάμπ με τον οποίο επιδίδεται σε σεξουαλικές πράξεις, κανονίζει τρίο και όλα αυτά αγνοώντας τις συνεχείς κλήσεις της αδερφής του, η οποία καταλήγει να κόβει τις φλέβες της. Το πρωί την βρίσκει αιμόφυρτη στο μπάνιο και ευτυχώς καλεί έγκαιρα το ασθενοφόρο. Ο Brandon τελικά καταρρέει συναισθηματικά, κλαίγοντας στο δρόμο, βλέποντας κατάφατσα πια το πώς οι συνήθειές του δεν είναι παρά ένα υποκατάστατο μιας αληθινής δέσμευσης, το πώς συμβολίζουν μέσω της ηδονής την έλλειψη αγάπης.
Το Nymphomaniac εξετάζει τον εθισμό στο σεξ από μια κλινική και ηθική σκοπιά και θέτει το ερώτημα του πότε μπορεί η σεξουαλική συμπεριφορά να αποκληθεί διαταραχή. Πράγματι, πέρα από μια βασική ευχαρίστηση, το σεξ επιφέρει δυσφορία και δυσλειτουργία στην καθημερινότητα της Joe: παρατά τις σπουδές της, δυσκολεύεται να βρει δουλειά, αφιερώνει όλη τη μέρα της στους πολλαπλούς εραστές της, αναγκάζεται μέχρι να κάνει και έκτρωση στον εαυτό της καθώς της είχε γίνει εμμονή να αποβάλει το έμβρυο (η σκηνή περιέχεται στο director’s cut και προκάλεσε μέχρι και λιποθυμία σε κάποιους θεατές στις πρώτες προβολές της ταινίας). Όλα αυτά, μαζί με το γεγονός ότι χρησιμοποιούσε και εκμεταλλευόταν άτομα για την σεξουαλική της ικανοποίηση οδηγούν την Joe να υποστηρίξει πως είναι κακός άνθρωπος. Αν θεωρήσουμε την δυσφορία και την δυσλειτουργία ως κριτήρια μιας διαταραχής, τότε πράγματι μπορούμε να χαρακτηρίσουμε έτσι αυτή τη συμπεριφορά (νυμφομανία). Από την άλλη, όπως λέει και η ίδια η Joe σε μία ψυχοθεραπεύτρια, το να αποκαλέσουμε αυτήν την συμπεριφορά διαταραχή είναι ένδειξη αστικού συντηρητισμού και σεξουαλικής αντιδραστικότητας που βάζει ανθρώπους σε κατηγορίες και τους κανονικοποιεί σύμφωνα με ένα αστικό πρότυπο. Βέβαια, ένα τέτοιο άρθρο δεν μπορεί να απαντήσει σε τόσο δύσκολα ερωτήματα.
Το καλύτερο κλείσιμο για αυτό το κείμενο δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από το βλέμμα του Michael Fassbender στο τελευταίο πλάνο του Shame: ανταλλάσσει έντονες ματιές με μια ελκυστική γυναίκα στο τρένο και αυτή έρχεται κοντά του, ενώ φαίνεται ξεκάθαρα η βέρα της. Εκείνος την κοιτάει με ένα βλέμμα που μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: είτε είναι έτοιμος να ξανακυλήσει στις προηγούμενες συνήθειές του, οι οποίες τον λύγισαν, είτε πια μπορεί να αντισταθεί στις ψυχαναγκαστικές ορμές του και να κάνει μια νέα αρχή. Ο καθένας μπορεί να δώσει την δική του ερμηνεία.
