Τους τελευταίους μήνες πραγματοποιούνται όλο και συχνότερες κινητοποιήσεις, τόσο σε τοπικό όσο και διεθνές επίπεδο, για την κλιματική αλλαγή. Μάλιστα, σε πολλές από τις δράσεις αυτές πρωτοστατεί η νεολαία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη συμμετοχή χιλιάδων νέων στο λεγόμενο Climatestrike. Πρόκειται για ένα διεθνές νεανικό κίνημα που κινητοποιεί μαθητές και φοιτητές από όλο τον κόσμο να εκφράσουν την ανησυχία τους για την κλιματική αλλαγή με την απουσία τους από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια και τη συμμετοχή τους σε πορείες με αίτημα την κινητοποίηση των αρμόδιων για να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος.
Οι εν λόγω κινητοποιήσεις στην πραγματικότητα ξεκίνησαν πέρυσι όταν μια 16χρονη μαθήτρια στη Σουηδία αποφάσισε μια Παρασκευή του Αυγούστου αντί να πάει στο σχολείο, να πάει να διαμαρτυρηθεί μπροστά στο σουηδικό κοινοβούλιο για την κλιματική αλλαγή. Το κορίτσι αυτό ονομάζεται Greta Thunberg και έχει γίνει πια παγκοσμίως γνωστό καθώς δημιούργησε το κίνημα Climatestrike και καθιέρωσε τις ‘’Παρασκευές διαμαρτυρίας’’. ‘’Η βιόσφαιρα μας θυσιάζεται ώστε οι πλούσιοι σε χώρες όπως η δικιά μου να ζουν μέσα στις πολυτέλειες. Τα βάσανα των πολλών πληρώνουν τις πολυτέλειες των λίγων. Λέτε ότι αγαπάτε τα παιδιά σας πάνω απ’ όλα, κι όμως τους κλέβετε το μέλλον μπροστά στα μάτια τους. Και αν μέσα σε αυτό το πολιτικό σύστημα είναι αδύνατον να βρεθούν λύσεις, τότε πρέπει μάλλον να αλλάξουμε το σύστημα’’ ήταν μερικά από τα συγκλονιστικά λόγια της μικρής κοπέλας.
Ακριβώς σε αυτό το οικονομικοπολιτικό σύστημα πρέπει να εστιάσει κανείς για να κατανοήσει τα βαθύτερα αίτια της περιβαλλοντικής καταστροφής. Αναλυτικότερα, έμπειροι περιβαλλοντολόγοι αναγνωρίζουν πως προκύπτουν δύο βασικά προβλήματα από τη λειτουργία του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου τα οποία οδηγούν στην περιβαλλοντική υποβάθμιση:
Α) Καταρχάς, ο καπιταλισμός διαρκώς εξελίσσεται, διογκώνεται (όταν φυσικά δε βρίσκεται σε ύφεση με αποτέλεσμα να επέρχεται κρίση), σπαταλώντας όλο και περισσότερες μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά και χρησιμοποιώντας τις ανανεώσιμες τόσο γρήγορα που δεν είναι δυνατό να ανανεωθούν. Επιπρόσθετα, παράγεται εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα απορριμμάτων τόσο κατά διαδικασία παραγωγής των αγαθών, όσο και στη συσκευασία και πώλησή τους. Βεβαίως, οι περιβαλλοντολόγοι αυτοί κατανοούν ότι αυτό που επιτρέπει σε μια τέτοια οικονομία να εξελιχθεί είναι η παροχή κινήτρου στους πολίτες για καταναλωτισμό – όσο μεγαλύτερος, τόσο το καλύτερο.
Β) Οι περιβαλλοντολόγοι αυτοί κατανοούν επίσης ότι στην παραγωγή και την κατανάλωση προκύπτει πλήθος ακούσιων μεν αρνητικών δε συνεπειών, γνωστές ως ‘’εξωτερικότητες’’1 . Εκτός από τον αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον και στο κλίμα, άλλες ‘’εξωτερικότητες’’ ενδεικτικά είναι οι πόλεμοι για την πρόσβαση σε πόρους, η φτώχεια, η ανεργία και η απώλεια στέγης και περιουσίας κατά τη διάρκεια οικονομικών κρίσεων.
Παρόλα αυτά, ενώ οι περισσότεροι περιβαλλοντολόγοι δέχονται πως ο τρόπος που λειτουργεί ο καπιταλισμός είναι σημαντικό αίτιο της οικολογικής καταστροφής, αρκετοί δεν συνειδητοποιούν πως το πρόβλημα είναι ο ίδιος ο τρόπος που αυτός λειτουργεί. Έτσι, οι ‘’λύσεις’’ που έχουν προταθεί αφήνουν το σύστημα άθικτο. Ενδεικτικά, κάποιες από αυτές περιλαμβάνουν διάφορα ‘’πράσινα’’ προγράμματα, μεθόδους παραγωγής και ποικίλα μέτρα που μπορούν να εφαρμόσουν οι εταιρίες, όπως είναι η αγορά πρώτων υλών που προέρχονται από αειφόρες πηγές, η εφαρμογή ορθολογιστικής πολιτικής διαχείρισης ενέργειας και λημμάτων, η ανακύκλωση κ.τ.λ.
Ωστόσο, καπιταλισμός χωρίς διαρκή ανάπτυξη και διόγκωση δεν είναι δυνατός. Αυτή ακριβώς είναι η Αχίλλειος πτέρνα του συστήματος, κάτι που αφορά και τις δυσμενείς περιπτώσεις στο περιβάλλον όπως θα διαπιστωθεί και στη συνέχεια. Συγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις πρέπει να αναπτυχθούν για να εδραιωθούν στην αγορά και για να ανταγωνιστούν άλλες επιχειρήσεις. Και η οικονομία πρέπει να αναπτυχθεί για να παρέχει θέσεις εργασίας σε έναν συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό. Αν δεν υπάρχει ανάπτυξη υπό αυτήν τη μορφή λοιπόν, το σύστημα βρίσκεται σε κρίση. Μελετώντας όμως χώρες, όπως είναι λ.χ. οι Η.Π.Α., όπου εφαρμόζεται ένα ώριμο μοντέλο καπιταλιστικής οικονομίας, άρα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υπάρχει μεγάλο ποσοστό ανάπτυξης, αντιθέτως η υποτιθέμενη ανάπτυξη δεν είναι παρά ένα αμελητέο νούμερο στις έρευνες οικονομολόγων την ίδια στιγμή που η ανεργία μαστίζει τον πληθυσμό. Αν μάλιστα επιμείνει κανείς στο συγκεκριμένο παράδειγμα, θα συνειδητοποιήσει ότι ενώ έχουν μεσολαβήσει χρόνια από την ανακοίνωση της λήξης της Παγκόσμιας Οικονομικής Ύφεσης, ευρύτερα γνωστής ως Great Recession, υπάρχουν πολύ λιγότερες θέσεις εργασίας και σαφώς περισσότεροι άνεργοι και υποαπασχολούμενοι πολίτες.
Ας στραφούμε τώρα στην οικολογική ζημιά που προκαλείται σε μεγάλο βαθμό ακούσια όσο οι καπιταλιστές προχωρούν στη διαδικασία εξόρυξης και επεξεργασίας πρώτων υλών, στην παραγωγή προϊόντων, στην κατασκευή εργοστασίων κ.τ.λ. Εφόσον οι αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες είναι αναπόφευκτο να επέλθουν με τον τρόπο που λειτουργεί το σύστημα, πρέπει να δεχτούμε πως αυτές οι ‘’εξωτερικότητες’’ πηγάζουν και οφείλονται σε αυτό ακριβώς το σύστημα.
Ο F. Engels είχε πολύ εύστοχα γράψει σε άρθρο του το 18762:
‘’ Καθώς οι καπιταλιστές ασχολούνται με την παραγωγή και την ανταλλαγή για χάρη του άμεσου κέρδους, μόνο το πλησιέστερο, πιο άμεσο από τα αποτελέσματα πρέπει πρώτα να ληφθούν υπόψη. Όσο ο κατασκευαστής ή ο έμπορος πωλεί ένα κατασκευασμένο ή αγορασμένο αγαθό με το συνηθισμένο πολυπόθητο κέρδος, είναι ικανοποιημένος και δεν ασχολείται με το τι γίνεται στη συνέχεια το εμπόρευμα και οι αγοραστές του. Το ίδιο ισχύει και για τις φυσικές επιδράσεις των ίδιων ενεργειών. Τι ένοιαζε τους Ισπανούς καλλιεργητές στην Κούβα, οι οποίοι έκαψαν δάση στις πλαγιές των βουνών και έβγαλαν από την τέφρα επαρκές λίπασμα για μια γενιά πολύ κερδοφόρων δένδρων με κόκκους καφέ. Τι τους ένοιαζε που οι βαριές τροπικές βροχοπτώσεις στη συνέχεια απομάκρυναν το ανώτερο απροστάτευτο στρώμα του εδάφους, αφήνοντας πίσω μονάχα ένα γυμνό βράχο. Όπως στη φύση, έτσι και στην κοινωνία, ο σημερινός τρόπος παραγωγής αφορά κυρίως μόνο το άμεσο, το πιο απτό αποτέλεσμα. ‘’
Αν και η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι ενσωματωμένη στο ίδιο το DNA του καπιταλισμού, υπάρχουν δράσεις που μπορούν και πρέπει να ληφθούν. Ορισμένες από αυτές είναι οι εξής3:
- Άμεση έρευνα για την προσαρμογή του συνόλου των δραστηριοτήτων και των φυσικών βιοτόπων της χώρας στην κλιματική αλλαγή, όπου θα περιγράφεται η παρούσα κατάσταση, οι προβλέψεις για το μέλλον και οι ενδεδειγμένες παρεμβάσεις.
- Άμεση ολοκλήρωση των σχεδίων λεκανών απορροής των υδάτινων πόρων
- Επαναδραστηριοποίηση της Εθνικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης
- Ολοκληρωμένο πρόγραμμα προσαρμογής της χώρας στην κλιματική αλλαγή με μακροχρόνιο ορίζοντα
- Υλοποίηση παρεμβάσεων σε όλους τους τομείς, ήτοι δάση, νερό υγεία, τουρισμό, γεωργία, αστικές περιοχές
Αυτό που είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε είναι ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα- όπως είναι η φτώχεια και η πείνα, η άνιση κατανομή του πλούτου, οι πόλεμοι, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος- όλα συνδέονται μεταξύ τους. Και μάλιστα τα προβλήματα αυτά δημιουργούνται και διαιωνίζονται εξαιτίας του οικονομικοπολιτικού μας συστήματος. Για αυτό, έχει έρθει η ώρα να καταπολεμήσουμε το δόγμα Thatcher, σύμφωνα με το οποίο ‘’ δεν υπάρχει εναλλακτική ‘’ (ΤINA) και να δηλώσουμε ηχηρά πως η εγκαθίδρυση ενός διαφορετικού συστήματος είναι εφικτή. Δεν υπάρχει λύση στα περιβαλλοντικά προβλήματα μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού και αυτό γιατί στο ισχύον σύστημα, οι άνθρωποι βρίσκονται στην υπηρεσία της οικονομίας- πρέπει να εργαστούν υπό όρους και μισθούς που καθορίζονται από άλλους και να αγοράζουν όλο και περισσότερα αγαθά για να συντηρήσουν την οικονομία. Αυτό που χρειάζεται είναι μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων, η οποία ταυτόχρονα θα προστατεύει το περιβάλλον. Μια ανθρώπινη και οικολογικά φιλική κοινωνία είναι αυτή που αντιτίθεται στον καπιταλισμό. Σε μια τέτοια κοινωνία θα αναπτυχθεί μια νέα κουλτούρα και ιδεολογία βασισμένη σε θεμελιώδεις αρχές όπως είναι π.χ. η ουσιαστική ισότητα. Θα δημιουργηθεί έτσι ένας οικολογικός πολιτισμός που θα παύει να αναπτύσσεται ραγδαία και αλόγιστα όταν οι ανάγκες του ανθρώπου (υλικές και μη) έχουν ικανοποιηθεί και θα σέβεται τα όρια των φυσικών πόρων. Σαφώς, ένα τέτοιο εγχείρημα συνεπάγεται τη λειτουργία ενός βαθύτατα δημοκρατικού συστήματος στο οποίο οι πολίτες συμμετέχουν ενεργά και έχουν λόγο στις οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις τόσο σε δημοτικό, σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Είναι αυτονόητο ότι η οικοδόμηση ενός οικολογικού πολιτισμού μέσα σε ένα νέο, δίκαιο οικονομικοπολιτικό σύστημα δε θα συμβεί αυτόματα. Θα συμβεί μόνο μέσω της συντονισμένης δράσης και συνεχούς επαγρύπνησης ενός αφοσιωμένου πληθυσμού. Πρέπει να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως μέρος της φύσης και όχι να νομίζουμε ότι είμαστε ξεχωριστό κομμάτι της. Το μέλλον μας λοιπόν- καθώς και το μέλλον πολλών άλλων ειδών- είναι στενά συνδεδεμένο με τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας η οποία θα αλληλεπιδρά τόσο μεταξύ της όσο και με την ίδια τη Γη.
INFO:
- http://users.uom.gr/~esartz/teaching/micro/Section8.pdf
- https://www.marxists.org/archive/marx/works/1876/part-played-labour/
- https://slideplayer.gr/slide/11904230/
