«Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά», μία συνηθισμένη λαϊκή έκφραση που χρησιμοποιεί κανείς για να δηλώσει τις περιπτώσεις που τα φαινόμενα απατούν. Στερεότυπα και προκαταλήψεις αποτελούν μέρος της σύγχρονης αγοράς εργασίας, η οποία συναινεί σιωπηρά αναπαράγοντας διακρίσεις κάθε μορφής μεταξύ των ανθρώπων. Ας δούμε όμως καλύτερα τις έννοιες στερεότυπα, προκαταλήψεις και διάκριση.
Με τον όρο στερεότυπα νοούνται οι γενικευμένες πεποιθήσεις που έχουν σχέση με τα ατομικά χαρακτηριστικά ενός ατόμου ή μιας ομάδας. Όμως, η στάση, δηλαδή τα συναισθήματα ενός ατόμου για ένα άλλο άτομο ή ομάδα, τα οποία βασίζονται στα στερεότυπα αποτελεί την προκατάληψη. Ως αποτέλεσμα των δύο αυτών εννοιών, ο όρος διάκριση σχετίζεται με την άνιση μεταχείριση ατόμων ή ομάδων, βάσει προκαταλήψεων και στερεοτύπων (Fiske S.T. et al, 2002). Ποιοι είναι όμως οι ευάλωτοι της υπόθεσης;
Θύματα διακρίσεων στην αγορά εργασίας σήμερα είναι συχνά άτομα με διαφορετικά ατομικά χαρακτηριστικά όπως πχ:
- οι γυναίκες (διάκριση βάσει φύλου) και
- οι κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες (διάκριση βάσει κουλτούρας, θρησκείας κλπ).
Τι αποκλείει όμως τις ομάδες αυτές από την αγορά εργασίας; Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά οι πιο συχνοί λόγοι απόρριψης τους από μια θέση εργασίας.
Αναφορικά με την γυναικεία απασχόληση, η επαγγελματική πορεία μιας γυναίκας είναι στενά συνυφασμένη με τον κύκλο ζωής της βιολογικής φύσης του φύλου της (ικανότητα αναπαραγωγής), που υποσυνείδητα μέσω των κοινωνικών προτύπων της εποχής αναμένεται να διατηρηθεί έως το γάμο ή την απόκτηση παιδιών. Σήμερα, η επαγγελματική θέση τη γυναίκας έχει βελτιωθεί, καταλαμβάνοντας πλέον, έστω και περιορισμένα, «ανδρικές» θέσεις εργασίας πχ οδηγός λεωφορείου, όμως ο διαχωρισμός μεταξύ των δύο φύλων σε θέματα εργασίας και οικογένειας υφίσταται ακόμα γεγονός που καθιστά τη γυναικεία απασχόληση μειωμένη προκειμένου να ανταπεξέλθει στον κοινωνικά αποδεκτό ρόλο της. Παρ’ όλα αυτά, σημαντικοί παράγοντες, με αρνητική επίδραση, για πολλούς εργοδότες, μέχρι σήμερα, είναι: α) ο αριθμός τέκνων, β) η εκπαίδευση, γ) η προηγούμενη εργασιακή εμπειρία (αν υπάρχει) και δ) η διάθεση για τη δημιουργία οικογένειας (Νάζου Δ., 2004).
Από την άλλη, υπάρχουν οι κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες πληθυσμών οι οποίες συχνά περιθωριοποιούνται κοινωνικά και πλήττονται από την ανεργία. Στους αποκλεισμένους πληθυσμούς εντάσσονται:
- τα άτομα με αναπηρία,
- οι ομοφυλόφιλοι,
- οι ψυχικά ασθενείς,
- τα άτομα με χρόνιες παθήσεις,
- οι μετανάστες,
- οι πρόσφυγες και πολλές ακόμα ομάδες ανθρώπων.
Για τις ομάδες αυτές υπάρχουν διάφορα στερεότυπα και προκαταλήψεις όπως πχ τα άτομα με αναπηρία δεν είναι ικανά να εργαστούν, οι ομοφυλόφιλοι είναι ψυχικά διαταραγμένοι με σεξουαλική υπερδιέγερση, οι ψυχικά ασθενείς είναι επιθετικοί, οι αλλόθρησκοι είναι δαιμονισμένοι κλπ. Τα παραπάνω είναι μερικά παραδείγματα απόψεων που στερούν το δικαίωμα στην εργασία, στιγματίζουν και παράλληλα περιθωριοποιούν τα άτομα των ομάδων αυτών (Μπαλούρδος Δ. συν, 2014).
Για την καταπολέμηση των διακρίσεων απαιτείται: α) συχνή εκπαίδευση, β) σωστή ενημέρωση και γ) θεσμική/ πολιτισμική επανεξέταση υπαρχουσών διαδικασιών. Με τον τρόπο αυτό, οι άνθρωποι ανοίγουν τους ορίζοντες τους, καταρρίπτουν στερεότυπα και προκαταλήψεις. Μόνο έτσι οι ομάδες αυτές θα πετάξουν τα «ράσα» που τους φόρεσαν και θα ενταχθούν στην αγορά εργασίας.
Βιβλιογραφία για τις διακρίσεις:
– Fiske, S.T., Cuddy, A.J.C., Glick, P., & Xu, J. (2002). A model of (often mixed) stereotype content: Competence and warmth respectively follow from perceived status and completion. Journal of Personality and Social Psychology.
– Νάζου, Δ. (2004). Γυναίκες και εργασία στην Ελλάδα: Παρουσίαση και σχολιασμός της βιβλιογραφία με έμφαση στις κοινωνικές επιστήμες. Μυτιλήνη: Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
– Μπαλούρδος, Δ., Σαρρής, Ν., Τραμουντάνης, Α. & Χρυσάκης, Μ. (2014). Ευάλωτες Κοινωνικά Ομάδες (ΕΚΟ) και διακρίσεις στην αγορά εργασίας. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
