22 Απριλίου 1822. Δεκατρείς γυναίκες της Νάουσας καταφτάνουν στους Στουμπάνους. Μπροστά τους κυλούν τα αφρισμένα νερά της Αράπιτσας. Πίσω τους, οι Τούρκοι πλησιάζουν. Εκείνες δεν πρόκειται να παραδοθούν στον εχθρό. Πιάνονται χέρι χέρι, κρατούν στην αγκαλιά τα παιδιά τους και τραγουδούν τη Μακρυνίτσα. Πέφτουν στο ποτάμι και γίνονται ηρωίδες.
Η Νάουσα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο κατακτητής της Μακεδονίας Γαζή Αχμέτ Εβρενός, παραχώρησε ιδιαίτερα προνόμια στη Νάουσα. Έτσι, η πόλη κατάφερε να ακμάσει πολιτικά, οικονομικά και πνευματικά, με τους κατοίκους της να ασχολούνται με τη γεωργία και τη βιοτεχνία. Όσα πλούτη συνέρρεαν στην πόλη, χρησιμοποιούνταν για το καλό της κοινότητας, με την ανέγερση εκκλησιών και τη λειτουργία σχολείων. Για το λόγο αυτό, μάλιστα, ο περιηγητής – ιστορικός Φρανσουά Πουκεβίλ χαρακτήρισε τη Νάουσα ως ελεύθερη μητρόπολη των Χριστιανών δυτικά του Αξιού.
Η έκρηξη της επανάστασης
Η προετοιμασία της επανάστασης στην περιοχή, είχε αρχίσει, ήδη, από τα τέλη του 1821 με τους Τούρκους να φυλακίζουν μέλη των σημαντικότερων οικογενειών ώστε να την αποτρέψουν. Τρεις οπλαρχηγοί, όμως, ο Αναστάσιος Καρατάσος, ο Αγγελής Γάτσος και ο πρόκριτος της Νάουσας, Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης, γλιτώνουν και αποφασίζουν να κηρύξουν την επανάσταση.
Το Φεβρουάριο του 1822, το Βέρμιο και ο Όλυμπος επαναστατούν εναντίον των Τούρκων. Οι αγωνιστές, μετά την ανεπιτυχή προσπάθεια κατάληψης της Βέροιας, συγκεντρώθηκαν στη Νάουσα. Εκεί, προέβαλαν ισχυρή αντίσταση για εβδομάδες. Σταδιακά, όμως, οι άντρες αραίωναν, τα τρόφιμα τελείωναν και η ελπίδα για βοήθεια δεν φαινόταν πουθενά.
Με την εισβολή των Τούρκων στην πόλη, ο Ζαφειράκης με 500 συντρόφους συγκεντρώθηκαν στον πύργο που βρισκόταν στο νοτιοδυτικό άκρο. Μαζί τους ήταν, κλεισμένες, πολλές γυναίκες με τα παιδιά τους. Όταν ο αποκλεισμός του πύργου έγινε στενότερος, οι πολιορκημένοι πραγματοποίησαν έξοδο και κατέφυγαν στο Βέρμιο.
Η πόλη παραδόθηκε στη λεηλασία, χιλιάδες κάτοικοι αιχμαλωτίστηκαν και αφού συγκεντρώθηκαν στο κιόσκι, σφαγιάστηκαν.
Οι γυναίκες της Νάουσας
Οι Τούρκοι είχαν πια καταλάβει τη Νάουσα και η λεηλασία είχε ξεκινήσει. Κάτοικοι θανατώνονταν και άλλοι αιχμαλωτίζονταν για να μεταφερθούν στη Θεσσαλονίκη και να πουληθούν σε σκλαβοπάζαρα. Ήταν σίγουρο πως κανένας δεν θα γλίτωνε. Εκτός από δεκατρείς γυναίκες.
Δεκατρείς νέες γυναίκες, μητέρες, κρατώντας τα βρέφη στην αγκαλιά τους, κατευθύνθηκαν προς το βουνό αναζητώντας καταφύγιο. Φτάνοντας, όμως, στη θέση Στουμπάνοι, στη γέφυρα της Αράπιτσας, συνειδητοποίησαν πως δεν υπήρχε καμία ελπίδα σωτηρίας. Ο χρόνος τελείωνε και οι Τούρκοι θα τις προλάβαιναν.
Για μια στιγμή, έστρεψαν το βλέμμα τους προς το ποτάμι. Μόνο αυτό μπορούσε να τις γλιτώσει. Πιάστηκαν χέρι χέρι και τραγουδώντας…
Τρία πουλάκια, αμάν και αϊμάν, καθόντανε
Στης Νιάουστας το Κάστρο – Μακρυνίτσα μου, καημό πόχει η καρδίτσα μου.
Τόνα τηράει, αμάν κι αϊμάν, τα Βοδενά
Τ’ άλλο τη Σαλονίκη – Μακρυνίτσα μου, καημό πόχει η καρδίτσα μου.
Ένα μήλο αμάν κι άλλο μήλο αμάν βράδιασε και πού θα μείνω.
Το τρίτο το, αμάν κι αϊμάν, το μικρότερο
Μοιριολογάει και λέει – Μακρυνίτσα μου, καημό πόχει η καρδίτσα μου.
Μας πάτησαν, αμάν κι αϊμάν, μας χάλασαν
Μας πήραν τις γυναίκες – Μακρυνίτσα μου, καημό πόχει η καρδίτσα μου.
Ένα μήλο αμάν κι άλλο μήλο αμάν βράδιασε και πού θα μείνω.
…έπεσαν στα αφρισμένα νερά της Αράπιτσας. Ήταν πια ελεύθερες!
Ο χώρος θυσίας σήμερα
Η θυσία των Ναουσαίων έμεινε στην ιστορία ως πράξη ηρωισμού. Για το λόγο αυτό, το 1973, ανεγέρθηκε ένα χάλκινο μνημείο προς τιμήν τους και τοποθετήθηκε στο σημείο της θυσίας τους. Η γλύπτρια Κατερίνα Χαλεπά– Κατσάτου που υπογράφει το έργο, τοποθετεί μια μάνα να κρατάει τα δυο της παιδιά στην αγκαλιά τη στιγμή που ετοιμάζεται να πέσει στο ποτάμι.
Ακριβώς απέναντι από το μνημείο, είναι τοποθετημένη μια επιγραφή με τα εξής λόγια:
Διαβάτη, στάσου με ευλάβεια στη μνήμη των νεκρών. Μέσα στο βάραθρο που ξανοίγεται μπροστά σου, βρήκαν ένδοξο και ηρωικό θάνατο οι γυναίκες και τα παιδιά της Νάουσας, για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του Ελληνικού έθνους, στις 22 Απριλίου 1822.
Για τον ηρωισμό των κατοίκων και τη συνεισφορά τους στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία από τον Τουρκικό ζυγό, η Νάουσα είναι η μόνη πόλη που φέρει τον τίτλο «Ηρωική» σύμφωνα με Βασιλικό Διάταγμα του 1955.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Βαλσαμίδης Μ. (2016). Δύο τραγούδια για την καταστροφή της Νάουσας. Ανακτήθηκε από https://www.laosnews.gr/article/45993-dyo-tragoydia-gia-tin-katastrofi-tis-naousas-grafei-o-manolis-valsamidis (τελευταία πρόσβαση 20.3.21)
Στεργιόπουλος Β. (2018). Νάουσα: η Αράπιτσα και η θυσία. Ανακτήθηκε από https://www.in.gr/2018/04/05/life/diakopes/the-experts-way/naousa-i-arapitsa-kai-i-thysia/ (τελευταία πρόσβαση 20.3.21)
Η επανάσταση και ο χαλασμός της Νάουσας. Ανακτήθηκε από https://www.naoussa.gr/history/revolution-and-destruction-of-naoussa.htm (τελευταία πρόσβαση 20.3.21)
Ο Χαλασμός της Νάουσας το 1822 (2020). Ανακτήθηκε από https://www.thessnews.gr/article/167856/o-chalasmos-tis-naousas-to-1822 (τελευταία πρόσβαση 20.3.21)
