Είναι ευρέως γνωστό, ότι δημοκρατικό πολίτευμα στην αρχαία Αθήνα αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο για την επίτευξη της ευημερίας, ισονομίας, ισότητας, ειρήνης μεταξύ των πολιτών και απόδοσης της δικαιοσύνης μέσω των νόμων που θεσπίστηκαν. Πάνω σε αυτήν την βάση θεμελιώθηκαν η ιδιότητα και τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη. Για την ιδιότητα και τα δικαιώματα του  Αθηναίου πολίτη  μας κατατοπίζει ο ο σπουδαίος ιστοριογράφος  Θουκυδίδης, ο όποιος έζησε εκείνη την εποχή, Επίσης, πολλοί άνθρωποι συγχέουν την ιδιότητα με τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη, κάτι που είναι απόλυτα λανθασμένο.

Η ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη

Ως  τα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ. ο γιος ενός Αθηναίου πολίτη γινόταν πολίτης ακόμη και στην περίπτωση που η μητέρα του δεν ήταν Αθηναία, αλλά ξένη. Το 451/0 π.χ. όμως ο Δήμος ενέκρινε ψήφισμα,  συμφώνα, με το όποιο διαγραφήκαν από τους καταλόγους των  πολιτών οι μητρόπονοι και αποκλείσθηκαν από την πολιτεία όσοι στο μέλλον θα γεννιόταν από μη Αθηναία μανά. Πολιτογραφήσεις ξένων μπορούσαν να γίνουν με ειδική νομοθετική πράξη. Έτσι, ο Κλεισθένης πολιτογράφησε με ψήφισμα του Δήμου έναν αριθμό ενηλίκων ανδρών που κατοικούσαν στην Αττική από παλαιούς χρόνους . Επιπλέον, πριν αποκτήσουν την ιδιότητα του πολίτη,  οι νέοι Αθηναίοι διένυαν μια προπαρασκευαστική φάση. Αυτή ξεκινούσε με την εγγραφή τους, αφού συμπλήρωναν το δέκατο όγδοο έτος της  ηλικίας τους, στο ληξιαρχικές γραμματείες  του δήμου, όπου ήταν εγγεγραμμένος ο πατέρας τους. Τότε περνούσαν από την τάξη των παιδιών στην τάξη των έφηβων. Η εγγραφή ενός νέου στον οικείο κατάλογο δημοτών δεν ήταν αυτόματη: προηγουμένως έπρεπε να επαληθευτεί αν ήταν ελεύθερος, αν ήταν νόμιμο τεκνό Αθηναίου, και αν είχε τη νόμιμη ηλικία. Αυτή η διαδικασία πραγματοποιούνταν μια φορά το χρόνο,  για όλα μαζί τα αγόρια που συμπλήρωναν τη  νόμιμη ηλικία μέσα στο πολιτικό έτος.

Η πρόταση του Περικλή

Ακόμη, το 451/0 η  Εκκλησία των Αθηναίων ενέκρινε πρόταση του Περικλή, όπου βασική προϋπόθεση για την ιδιότητα του πολίτη να είναι η καταγωγή  από Αθηναίους γονείς τόσο από τη γραμμή της μητέρας όσο και από τη γραμμή του πατέρα.  Οι Αθηναίοι πατέρες ίσως ένιωθαν ότι απειλούνταν από ένα κατακλυσμό ξένων  και  ίσως να ήταν απρόθυμοι να μοιραστούν, σε απεριόριστη βάση, τις ευκαιρίες που προσέφερε τώρα η Αθήνα. Ο λόγος ήταν ότι οι Αθηναίοι αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη αίσθηση της αθηναϊκής τους ταυτότητας. Εξαιτίας, αυτού του περιοριστικού νομού, οι απόγονοι ξένων γυναικών ( και Αθηναίων ανδρών) δεν θα γίνονταν δεκτοί  ως Αθηναίοι. Ωστόσο, υπήρχαν και εξαιρέσεις. Για παράδειγμα, οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να δεχθούν κάποια ελαστικότητα της στάσης αποκλεισμού λόγω της ανεπαρκείας σε ανθρώπινο δυναμικό κατά τα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, όταν οι έδωσαν το δικαίωμα της επιγαμίας μεταξύ αυτών  και των Ευβοέων. Από την άλλη μεριά, άτομα που είχαν δώσει  επιφανείς υπηρεσίες στην Αθήνα ή τη φιλιά των οποίων ήθελαν να καλλιεργήσουν οι Αθηναίοι,  μπορούσαν να ανταμειφθούν με την παραχώρηση της ιδιότητας του πολίτη.

Προς επίρρωση των παραπάνω θέσεων μερικές φορές  η Αθήνα παραχωρούσε την ιδιότητα του πολίτη σε εκείνους που είχαν οδηγηθεί ή υποχρεωθεί να παρατήσουν την γενέτειρα τους, εξαιτίας της στήριξης τους προς την Αθήνα. Επιπλέον, η ιδιότητα του πολίτη μπορούσε να δοθεί  ακόμη και σε ομάδες προσώπων , αν και μόνο  οριακές καταστάσεις  υποχρεωνόντουσαν οι Αθηναίοι να απονέμουν την ιδιότητα του πολίτη σε μεγάλες ομάδες (π.χ. Πλαταiεις).

Advertisements

Διαβάστε επίσης  Θεσσ... καλοκαίρι: Things to do το καλοκαίρι στην Θεσσαλονίκη

Τα δικαιώματα του Αθηναίου Πολίτη

Τις περισσότερος πληροφορίες για τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη μας δίνει ο Θουκυδίδης στο έργο Ἱστορίαι. Πιο αναλυτικά, ο Αθηναίος πολίτης είχε τη δυνατότητα να βρίσκεται και να εκφράζει την άποψη του στην Εκκλησία του Δήμου, να πράξει κάποιο δημόσιο αξίωμα ή να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως δικαστής στα ηλιαστικά δικαστήρια, μπορούσε, επιπρόσθετα, να παντρευτεί μια Αθηναία γυναίκα  και να διαθέτει γη στην Αττική.

Οι μη Αθηναίοι  μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για ένα μικρό διάστημα  αλλά όχι να  αποκτήσουν  γη ή σπίτια, αν και το δικαίωμα αποκόμισης γης μπορούσε να δοθεί ως είδος τιμής σε ξένους. Ο Αθηναίος πολίτης ήταν ευνοημένος στο νομικό σύστημα. Είχε το δικαίωμα  πλήρους προσέγγισης και μέθεξης σε ολόκληρη την κλίμακα των νομικών διαδικασιών, καθώς μάλιστα μερικές νομικές διαδικασίες  ήταν αδύνατο να εισαχθούν από μη Αθηναίους πολίτες.

Θουκυδίδης-Δικαιώματα Αθηναίου πολίτη

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, κατά τη διάρκεια του αιώνα αυτού (5ου αιώνα π.Χ.), ο Αθηναίος πολίτης λάμβανε επιδόματα από την πολιτεία για τη συμμετοχή του σε αγώνες και εορτές, για τα οποία δεν ήταν υποχρεωτικός ο έλεγχος των οικονομικών του πόρων. Αρχικά, ο σκοπός δεν  ήταν μόνο να αφήνει τη συμμέτοχη σε δραματικούς αγώνες, αλλά  εκπονήθηκε και για πολλές άλλες εορτές. Ακόμη, το κράτος από τον 5^ο αιώνα π.Χ. και μετά  ανέλαβε να πληρώνει για τη αγωγή των παιδιών των Αθηναίων πολιτών, που πέθαναν στον πόλεμο (Θουκ. 2.46).

Σε μερικές σύγχρονες  κοινωνίες οι πολίτες είναι από τον νόμο υποχρεωμένοι να ψηφίζουν. Ωστόσο, το αθηναϊκό κράτος βασιζόταν  κυρίως στην ατομική πρωτοβουλία. Ακόμη, ο ιστορικός συγγραφέας υπογραμμίζει ότι ο εθελοντής ( ὁ βουλόμενος) ήταν εκείνος, ο οποίος αναλαμβάνει τον λόγο στην Εκκλησία του Δήμου . Και εξαιτίας  της απουσίας μιας αστυνομικής δύναμης, εξαρτιόταν, κατά κύριο λόγο, από  τον κάθε εθελοντή να αναλάβει νομική πράξη  εναντίον εγκλημάτων που έπλητταν την πολιτεία . Οι ευθύνες  βρίσκονται κυρίως στη στρατιωτική σφαίρα και όλοι οι Αθηναίοι ήταν υπεύθυνοι  για κάποιου είδους υπηρεσία,  ανάλογη  προς την οικονομική κατάσταση .

Εκείνοι  που ήταν σε θέση  να αναλάβουν τα έξοδα  αγοράς  και συντήρησης ενός αλόγου υπηρετούσαν στο ιππικό, ενώ εκείνοι που  ήταν σε θέση να αναλάβουν έξοδα  για βαρύ οπλισμό υπηρετούσαν ως οπλίτες. Οι υπόλοιποι υπηρετούσαν είτε στις ελαφριές οπλισμένες δυνάμεις, είτε ως κωπηλάτες στο ναυτικό ή ως  Ἐπιβάται δηλαδή βαριά οπλισμένοι  στρατιώτες που υπηρετούσαν στο πλήρωμα πλοίου, όπου είχαν προσληφθεί με κρατικά έξοδα (Θουκ. 6.42 ).

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Αθηναίος πολίτης ολοκλήρωνε την αρμοδιότητα της στρατιωτικής υπηρεσίας στην ηλικία των πενήντα εννέα ετών, όταν όλοι οι πολίτες είχαν την δυνατότητα να αναλάβουν την ιδιότητα του δημόσιου διαιτητή  για ένα έτος, ως την τελευταία τους υποχρεωτική υπηρεσία στο κράτος. Η κατάληψη πολιτικών δικαιωμάτων συνεχίζεται ολόκληρη τη ζωή αλλά παραχωρείτο υπό όρους  και τα πολιτικά δικαιώματα μπορούσαν να αφαιρεθούν μόνιμα ή  προσωρινά.

Πηγές:

1. Carey, Chris.(2010).  Η δημοκρατία στην κλασική Αθήνα. μτφ. Ελένη Ηλία Βολονάκη. Αθήνα: Παπαζήση.
2. Sinclair, R. K. (1997). Δημοκρατία και συμμετοχή στην αρχαία Αθήνα.  μτφ. Ελένη Ταμβάκη. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
3. https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=73