Το Κάστρο της Καλαμάτας είναι ένα λαογραφικό και ιστορικό μνημείο το οποίο έχει μια τεράστια και διαχρονική αξία, καθώς αποτελεί ορόσημο για την πόλη, συμβάλλοντας στη διατήρηση της εθνικής της ταυτότητας. Με λίγα λόγια, επιτυγχάνει να μας φέρνει σε επαφή με τις ρίζες μας ώστε να ενισχυθεί η εθνική μας συνείδηση και να ενδυναμωθεί το εθνικό μας φρόνημα. Πιο αναλυτικά, το Κάστρο της Καλαμάτας αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τον μη κλονισμό της παράδοσης και την γνώση της ιστορίας αυτού του τόπου, γιατί το μνημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό για τους κατοίκους της πόλης, καθώς διατηρεί την ιστορική μνήμη των Καλαματιανών, αφού συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον τους. Τέλος, οι κάτοικοι αποκτούν συνείδηση της παράδοσης και της ιστορικής τους συνέχειας.
Συνοπτική ιστορία του Κάστρου
To Kάστρο της Καλαμάτας να δεσπόζει σε λόφο στο ιστορικό της κέντρο, πάνω από τον ποταμό Νέδοντα, επιβλέποντας την περιοχή σε μεγάλη ακτίνα, όπως άλλωστε ήταν και ο αρχικός σκοπός του. Η ιστορία του ξεκινάει από την αρχαιότητα και εκτείνεται ως τις μέρες μας. Κατά την αρχαιότητα στον λόφο ο μυθολογικός ήρωας από το Άργος, Φάρις, έχτισε εκεί την Ακρόπολη της αρχαίας πόλης που ίδρυσε με το όνομα Φαραί ή Φαρές. Τον 6ο αιώνα μΧ. πάνω στα αρχαία ερείπια των ανακτόρων της πόλεως των Φαρών χτίστηκε χριστιανικός ναός όπου υπήρχε μια εικόνα της Παναγίας που είχε μαύρα ωραία, «καλά» μάτια. Ήταν η Παναγιά η «Καλομάτα», που αργότερα έδωσε το όνομά της στην πόλη των Φαρών. Έπειτα οι Βυζαντινοί οχύρωσαν ξανά το μέρος. Κατά την Φραγκοκρατία ανακατασκευάστηκε από τους Βιλεαρδουίνους και προστέθηκαν νέες οχυρώσεις.
Ο Γοδεφρείδος Α” Βιλεαρδουίνος το έκανε κατοικία του και έδρα της Βαρονίας των Καλαμών, έμεινε στα χέρια της οικογένειας έως το 1325 όταν και το κατέλαβαν οι βυζαντινοί με τελευταία ιδιοκτήτη την Μαχώ του Αινώ. Τον 15ο αιώνα πέρασε στα χέρια των Οθωμανών και την περίοδο 1685 μέχρι το 1715 στους Ενετούς όπου συντήρησαν τις υπάρχοντες οχυρώσεις και πρόσθεσαν νέες. Τον 19ο αιώνα περνά σε παρακμή και το 1821 καταλήφθηκε από τους Έλληνες κατά την επανάσταση. Το 1825 το πολιορκεί ο Ιμπραήμ και του δημιουργεί μεγάλες καταστροφές. Η διαμόρφωσή του σε αλσύλλιο συνδέεται με τον πεζογράφο Ζαχαρία Παπαντωνίου, που διετέλεσε νομάρχης Μεσσηνίας στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο σεισμός του 1986 κατέστησε πολλά τμήματά του επικίνδυνα, οπότε το κέντρο του πλέον δεν είναι επισκέψιμο. Ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί μόνο περιμετρικά, εντός του κάστρου, από όπου μπορεί να απολαύσει την υπέροχη θέα προς το ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας. Στο νότιο άκρο του κάστρου το 1950 χτίστηκε μικρό θέατρο, το οποίο κατά τους θερινούς μήνες φιλοξενεί παραστάσεις, καθώς και διάφορες άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Η αρχιτεκτονική του Κάστρου
Προς επίρρωση των παραπάνω πληροφορίων ιδιαίτερα σημαντικό να δώσουμε έμφαση στην αρχιτεκτονική του Κάστρου. Το μνημείο έχει την τυπική μορφή ενός βυζαντινού κάστρου: στο πιο απόκρημνο σημείο του, στην κορυφή του λόφου, ένας πύργος-καταφύγιο ανεβαίνει με θολοσκέπαστη δεξαμενή νερού, όπου έχουν εντοπιστεί και λείψανα ναού. Ένας εσωτερικός οχυρωματικός περίβολος περιβάλλει την κορυφή του λόφου, ενώ ένας δεύτερος ευρύτερος περίβολος προστατεύει μια μεγαλύτερη περιοχή στην πιο προσιτή και ευάλωτη ανατολική πλευρά. Τα τείχη είναι κατακόρυφα, ακολουθούν τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους και δεν σώζονται οι επάλξεις τους. Μετατροπές στο κάστρο έγιναν και από τους Ενετούς που κατέλαβαν την πόλη από το 1685 μέχρι το 1715 (Β΄ Ενετοκρατία). Στη φάση αυτή γίνεται φανερή η ανακατασκευή της πύλης της ανατολικής πλευράς. Πάνω από τη θύρα εισόδου βρίσκεται εντοιχισμένο το ανάγλυφο του Λέοντα του Αγίου Μάρκου, μαρτυρία για τις επεμβάσεις των Ενετών.
Ο μύθος του Κάστρου
Υπάρχουν πολλοί μύθοι για το Κάστρο της Καλαμάτας, ο πιο γνωστός μύθος είναι αυτός του Χαραλάμπη. Ειδικότερα, ο Χαραλάμπης αφιερώθηκε στις φιλανθρωπίες και το ασκητικό έργο ύστερα από έναν άτυχο έρωτα. Μοίρασε τα υπάρχοντά του και χάρισε στους φτωχούς γίδια και πρόβατα κι αυτός γύριζε στα μοναστήρι και τα εξωκλήσια και άναβε τα καντήλια.
Λέγεται ότι αυτά τα 24 χρόνια ασκήτευε. Καλαματιανοί τον είχαν δει να μένει στη σπηλιά που υπάρχει βόρεια απ’ τους Αγίους Αναργύρους, όπου και το πανάρχαιο εκκλησάκι ο Άγιος Χαράλαμπος. Ο Χαραλάμπης γύριζε και επαιτούσε σε πόλεις και χωριά, και ζητούσε λαδάκι για ν’ ανάβει τα καντήλια και ότι άλλο του έδιναν. Έτρωγε ρύζι βραστό και χόρτα, και κοιμόταν οπουδήποτε. Ακόμη, ήταν ρακένδυτος και όταν του έδιναν άλλα ρούχα για ν’ αλλάξει, αυτός τα μοίραζε σε φτωχούς ανθρώπους. Είχε όψη Αγίου που ασκήτευε , πολλοί πίστευαν ότι ήταν άγιος και συνήθως τον φώναζαν για να τους διαβάσει ευχή. Είχε πολλές προφητείες στο ενεργητικό του και δεν ξέρει τι να πει κανείς για αυτόν απίστευτο νου του ανθρώπου. Πέθανε το 1974 σε ηλικία 78 ετών.
Η σημερινή λειτουργία του Κάστρου
Σήμερα στο λόφο λείψανα ξεχωρίζουν από την οχύρωση σε διάφορα σημεία, τμήμα του οχυρωματικού πύργου και ένας χώρος σκεπασμένος από μικρό τρούλο, τον οποίο αρκετοί έχουν ταυτίσει με λείψανα εκκλησίας. Αποτελεί, πλέον, μία τοποθεσία όπου μπορεί κανείς να απολαύσει την ηρεμία που προσφέρει το πευκόφυτο τοπίο του και την υπέροχη πανοραμική θέα του ιστορικού κέντρου της Καλαμάτας. Αξίζει να προσθέσουμε, ότι ο Μάνος Χατζιδάκις διοργάνωσε Διεθνές φεστιβάλ χορού , ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι 5 τραγούδια έχουν γραφτεί για το Κάστρο και την πόλη από τα οποία το ένα έχει μελοποιήσει ο Χατζιδάκις. Επιπρόσθετα, τα καλοκαίρια το Κάστρο έχει την τιμητική του και ανοίγει τις πόρτες του για πλήθος κόσμου. Αποτελεί χώρος πολιτισμού, διότι φιλοξένει πολιτισμικά δρώμενα στο Αμφιθέατρό του. Είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά αξιοθέατα της πόλης μας, το οποίο προσελκύει τα βλέμματα και το ενδιαφέρον και αναδεικνύει στοιχεία από το παρελθόν και την ιστορία της Καλαμάτας.
Συμπέρασμα
Ο συγκερασμός των παραπάνω διαπιστώσεων μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το Κάστρο της Καλαμάτας συμβάλλει στο να αναγνωρίζουμε τις ρίζες μας και να αποκτήσουμε γνώση της ταυτότητας μας. Αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της ιστορικότητας μας και αυθεντικό δείγμα πολιτισμού του έθνους μας , χάρη στο οποίο δεν επιτρέπει σε κανέναν να πλαστογραφήσει την ιστορία. Καταφέρνει ως εθνική κληρονομιά να βοηθήσει στη διαμόρφωση και στην τόνωση της εθνικής συνείδησης, ενώ παράλληλα συντείνει στο να νιώθουν οι κάτοικοι της Καλαμάτας θαυμασμό για τις μορφές που τους γαλούχησαν, να νιώθουν υπερηφάνεια για την παράδοση τους και να συνειδητοποιήσουν την ευθύνη για διατήρηση αξιοποίηση της εθνικής κληρονομιάς . Τέλος , το γεγονός ότι σήμερα προσφέρει τη δυνατότητα να διοργανώνονται θεατρικές παραστάσεις , συναυλίες και πολιτισμικές εκδηλώσεις, δείχνει ότι μπορεί να αντιστρέψει την αντίληψη ότι αποτελεί ένα επουσιώδες κτήριο του παρελθόντος, αναδεικνύοντας την ιστορική του αξία.
Πηγές
- Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών (2012), Μεσσηνία : Συμβουλές στην ιστορία και στον πολιτισμό της, επιμ. Α.Ν. Δουλαβέρας – Ι. Κ. Σπηλιοπούλου, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση
- http://kalamatain.gr/new/kastro-kalamatas/
