Γνωριμία με την τεχνική του chiaroscuro
Μία τεχνική που απασχόλησε πλήθος καλλιτεχνών ανά τους αιώνες, είναι αυτή του chiaroscuro. Το παράδοξο με τη συγκεκριμένη καλλιτεχνική τεχνοτροπία είναι ότι ενώ πολύ γνωστά έργα έχουν προκύψει από αυτή, λίγοι γνωρίζουν πως λέγεται και τι είναι. Επομένως θα ήταν σκόπιμη μια πρώτη γνωριμία με την έννοια. «Chiaro» λοιπόν στα Ιταλικά σημαίνει φως και «scuro» σημαίνει σκοτάδι. Συνεπώς chiaroscuro είναι η τεχνική που συνδυάζει το φως και το σκοτάδι με έντονες εναλλαγές. Σκοπός του είναι να δημιουργήσει με αυτό τον τρόπο βάθος στην εικόνα, έντονη συναισθηματικότητα και δραματικότητα. Η τεχνική αυτή ξεκίνησε από την Αναγέννηση, ωστόσο υιοθετήθηκε με θέρμη και τα επόμενα χρόνια καθιστώντας την διαχρονική.
Εικαστικοί που δημιούργησαν με chiaroscuro
Ανάμεσα στους αμέτρητους εικαστικούς που επέλεξαν να δημιουργήσουν πίνακες με την τεχνική του chiaroscuro⋅ συγκαταλέγονται ο Leonardo Da Vinci, o Caravaggio, o Rembrandt, o Francisco Goya, o Eduard Hopper και o Cindy Sherman. Ο κάθε καλλιτέχνης άφησε το δικό του αποτύπωμα στην ιστορία της τέχνης χρησιμοποιώντας την εν λόγω τεχνική με τρόπο ξεχωριστό. Λόγου χάρη, ο Leonardo Da Vinci έκανε μια πρώτη απόπειρα να δώσει στις μορφές του τρισδιάστατη μορφή με την αντίθεση φωτός και σκιάς. Επίσης, η εναλλαγή τους προσέδωσε στους πίνακες μυστικιστική χροιά. Από την άλλη, ο Caravaggio, μέσω του chiaroscuro κατεύθυνε την εστίαση στα σημεία που ήθελε να τονίσει.
Λίγα χρόνια αργότερα, η χρήση της τεχνικής αυτής από τον Rembrandt πέτυχε την δημιουργία βάθους στο χώρο και την αίσθηση κίνησης των μορφών. Δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε και στο θαυμάσιο υπερτονισμό του δράματος και του τρόμου των σκηνών που φιλοτέχνησε ο Francisco Goya, ο οποίος επιτεύχθηκε μέσω της της τεχνικής του chiaroscuro. Σε άλλες περιπτώσεις καλλιτεχνών, η συγκεκριμένη τεχνική χρησιμοποιήθηκε για να δείξει ταυτόχρονα στο έργο δύο καταστάσεις σε αντιδιαστολή. Ακόμη, έγινε χρήση της για να δώσει έμφαση στις δραματικές αντιδράσεις των προσώπων που αποτυπώνονται.
Η τεχνική του chiaroscuro σε άλλες μορφές τέχνης
Σε πιο σύγχρονες χρήσεις του chiaroscuro, έχει επιλεχθεί για να μιμηθεί το φωτισμό του κλασικού φιλμ νουάρ. Όσον αφορά την τέχνη της φωτογραφίας, με τις έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς που έχουν αποτυπωθεί οι εικόνες, αποπνέουν έντονα το στοιχείο του μυστηρίου. Η τεχνική του chiaroscuro έχει συμβάλλει επίσης και στον κινηματογράφο. Σε αυτή την περίπτωση, έχει γίνει χρήση του κυρίως για να ενισχυθεί η αγωνία των θεατών στο έργο που παρακολουθούν, να τους εισαγάγει δηλαδή σε μια σκηνή που προμηνύει ότι κάτι σημαντικό πρόκειται να συμβεί.
Στην ψηφιακή τέχνη το chiaroscuro έχει χρησιμοποιηθεί προκειμένου να δημιουργηθούν ρεαλιστικά εφέ φωτισμού σε εικονογραφήσεις, βιντεοπαιχνίδια και κινούμενα σχέδια. Εξίσου σημαντικά η τεχνική αυτή έχει συμβάλλει και στην τέχνη της εγκατάστασης. Σε αυτή την περίπτωση το chiaroscuro δίνει την δυνατότητα δημιουργίας ελεγχόμενου φωτισμού με σκοπό την εστίαση σε συγκεκριμένα σημεία του χώρου. Συνολικά η αναφερθείσα τεχνική δύναται να υπερβαίνει τον χρόνο και τα μέσα, γεγονός που την καθιστά εξαιρετικά δημοφιλή και αξιόπιστη επιλογή από τους εικαστικούς καλλιτέχνες.
Τεχνικές φωτισμού
Η εφαρμογή του chiaroscuro μπορεί να πραγματοποιηθεί με πολλούς τρόπους. Αρχικά εάν η πηγή φωτισμού τοποθετηθεί πλευρικά του θέματος που ο καλλιτέχνης επιδιώκει να δώσει έμφαση. Αυτή η επιλογή συνήθως χρησιμοποιείται σε ανθρώπινα πορτρέτα ή συνθέσεις με νεκρή φύση ενώ είναι ιδανική για την ανάδειξη μορφών, υφάνσεων και καμπυλών. Εάν το φως τοποθετηθεί οπίσθια τότε δίνεται η εντύπωση του βάθους του χώρου. Συνήθως αυτή η χρήση του φωτός επιλέγεται για να δημιουργηθεί μια έντονη αίσθηση μυστηρίου και ίντριγκας. Επίσης με τον οπίσθιο φωτισμό είναι εύκολο να δημιουργηθούν αρκετά επίπεδα φωτοσκίασης. Τέλος, με την επιλογή του εμπρόσθιου φωτισμού δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στις λεπτομέρειες, τονίζονται περισσότερο τα συναισθήματα και η επικρατούσα ατμόσφαιρα.
Συνοψίζοντας, μπορεί για αρκετούς η τεχνική του chiaroscuro να θεωρείται ξεπερασμένη αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι έχει πλουτίσει την ιστορία της τέχνης με αριστουργήματα. Εξάλλου δεν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες που εξακολουθούν να την εφαρμόζουν στα έργα τους. Αν πρέπει να αναφερθεί κάποιο αρνητικό σχετικά με τη συγκεκριμένη τεχνική, τότε είναι το γεγονός πως πρόκειται για εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία. Αλλά το αποτέλεσμα δικαιώνει και τους πιο απαιτητικούς κριτές.
Πηγές
Goates G. , (2025) , 8 examples of chiaroscuro in famous artworks, naturalistgallery.com, ανακτήθηκε από : https://naturalist.gallery/blogs/journal/8-examples-of-chiaroscuro-in-famous-artworks?srsltid=AfmBOoq_99AHj-oByZbUTHEzqcnVWXxbFTZbstxrTjSvJB8LrUNovSZQ , τελευταία πρόσβαση: 6/12/2025
Taggart E., (2022), How Chiaroscuro emerged from the dark to become one of the most iconic painting style, mymodernmet.com, ανακτήθηκε από : https://mymodernmet.com/chiaroscuro-painting-technique/, τελευταία πρόσβαση: 6/12/2025
