Ένα μεγάλο κομμάτι του εκπαιδευτικού θεσμού κάθε χώρας αποτελούν τα σχολικά εγχειρίδια. Κάθε χρόνο, με την αρχή του ακαδημαϊκού έτους όλοι οι μαθητές/τριες παραλαμβάνουν τα βιβλία που θα τους συντροφεύουν για όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σημαντικό είναι όμως να καταλάβουμε πως επιλέγονται τα βιβλία που θα δοθούν στα σχολεία. Ποιος αποφασίζει για κάθε βιβλίο και πως εκδίδονται. Στην Ελλάδα σήμερα υφίσταται η πολιτική του κρατικού μονοπωλίου. Δηλαδή, το κράτος είναι ο αρμόδιος που αποφασίζει ποιο βιβλίο θα εισαχθεί στο ελληνικό σχολείο για κάθε μάθημα. Όμως, αυτή η πολιτική δεν ίσχυε πάντοτε στη χώρα μας. Στο παρελθόν υπήρξαν και άλλες πολιτικές τις οποίες θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.
Θα ξεκινήσουμε από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους και συγκεκριμένα με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, τον Οκτώβριο του 1929 διόρισε τρεις επιτροπές οι οποίες θα είχαν ως στόχο τους την επιμέλεια και την επεξεργασία νέων συγγραμμάτων που θα δίνονταν στους μαθητές για την εκπαίδευσή τους. Έπειτα από λίγα χρόνια τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβαν οι Βαυαροί και ο Βασιλιάς Όθωνας.
1836-1838: Πολιτική του Κρατικού Μονοπωλίου
Μία από τις πολιτικές που ακολούθησε ο Όθωνας ήταν αυτή του κρατικού μονοπωλίου (1836-1838). Με αυτόν τον τρόπο, μέσα από διάταγμα προέβλεπε τη δημιουργία ενός «Βιβλιοπωλείου εν τη Βασιλική Τυπογραφία». Σύμφωνα με αυτό, για την επίτευξη μιας ομοιόμορφης διδασκαλίας του λαού τα σχολεία έπρεπε να χρησιμοποιούν αποκλειστικά τα σχολικά εγχειρίδια που είχαν εκδοθεί και ελεγχθεί από το Κράτος.
1838-1882: Πολιτική του Ελεύθερου Ανταγωνισμού
Από το 1838 έως το 1882 διαδραματίζεται στην Ελλάδα μια άλλη εποχή για το σχολικό εγχειρίδιο. Κατά αυτό το διάστημα διαμορφώνεται η πολιτική του ελεύθερου ανταγωνισμού. Σύμφωνα με αυτό, το κράτος δίνει τη δυνατότητα σε συγγραφείς και σε συγγραφικές ομάδες να επιμελούνται βιβλία. Αυτά θα τα υποβάλουν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στις μόνιμες επιτροπές κρίσεων του κράτους. Αυτό σήμαινε πως για κάθε μάθημα μπορούσαν να υπάρξουν περισσότερα του ενός εγχειριδίου. Το Υπουργείο Παιδείας, πριν την έναρξη κάθε σχολικού έτους έδινε στις σχολικές μονάδες ένα κατάλογο με τα διαθέσιμα βιβλία, ελεγμένα από το κράτος, που θα μπορούσαν να επιλέξουν οι εκπαιδευτικοί για τη διδασκαλία τους. Αυτή η πολιτική εφαρμόστηκε με στόχο τη παραγωγή καλύτερων ποιοτικά σχολικών εγχειριδίων μέσω ενός ελεύθερου ανταγωνισμού. Τα βιβλία θα ήταν φθηνότερα από άποψη τιμής και επίσης θα υπήρχε μία ποικιλία για τους εκπαιδευτικούς ώστε να επιλέξουν, σύμφωνα με τη κρίση τους, το βέλτιστο.
Όμως, μέσα από αυτόν τον ανταγωνισμό παρατηρήθηκε μία μεγάλη διαφθορά και μεγάλη επιρροή του ιδιωτικού παράγοντα στα θέματα του κράτους. Οι επιτροπές κρίσης λειτουργούσαν μεροληπτικά προς του συγγραφείς και αρκετοί ήταν αυτοί που χρηματίζονταν (δημιουργία πελατειακών σχέσεων) ώστε να εγκρίνουν συγκεκριμένα βιβλία. Η ελληνική πολιτεία, θέλοντας να βάλει μία τελεία σε αυτήν επιρροή και διαφθορά διαμόρφωσε τη πολιτική του ρυθμιστικού κρατικού παρεμβατισμού (1883-1895).
1883-1895: Πολιτική του Ρυθμιστικού Κρατικού Παρεμβατισμού
Χαρακτηριστικά αυτής της πολιτικής ήταν η προκήρυξη διαγωνισμού κάθε τέσσερα χρόνια για την έγκριση ενός μόνο βιβλίου για κάθε μάθημα. Ο έλεγχος των βιβλίων θα γίνονταν από επιτροπές κρίσης που θα αμείβονταν, θα αποφάσιζαν με αιτιολόγηση για κάθε βιβλίο και θα όριζαν τη τιμή του. Έτσι, στα σχολεία θα χρησιμοποιούνταν μόνο τα εγχειρίδια που θα ήταν εγκεκριμένα από το Υπουργείο Παιδείας.
Από το 1895 έως και το 1937 οι πολιτικές του ελεύθερου ανταγωνισμού και του ρυθμιστικού κρατικού παρεμβατισμού διαδέχονταν η μία την άλλη. Φυσικά σε κάθε περίπτωση υπήρχαν μικρές διαφοροποιήσεις.
Οργανισμός Έκδοσης Σχολικών Βιβλίων (ΟΕΣΒ)
Σημαντικό γεγονός στο ζήτημα των σχολικών εγχειριδίων ήταν η ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (ΟΕΣΒ) το 1937 από τον Ιωάννη Μεταξά. Σκοπός του ΟΕΣΒ ήταν η έκδοση και η διάθεση των διδακτικών βιβλίων. Το Υπουργείο Παιδείας δημοσίευε προκήρυξη συγγραφής σχολικών βιβλίων δίνοντας τις απαραίτητες πληροφορίες για τα βιβλία που θα πρέπει να υποβληθούν. Τα βιβλία που θα εγκρίνονταν πλέον θα περιέχονταν στη πλήρη κυριότητα του κράτους. Τη διάρκεια ζωής τους την αποφάσιζε κάθε υπουργός. Κατώτερο χρονικό διάστημα έκδοσης και διανομής κάθε βιβλίου ορίζονταν τα πέντε έτη. Με αυτή τη τακτική η νέα κυβέρνηση της 4ης Αυγούστου εφάρμοζε τη πολιτική του κρατικού μονοπωλίου για το σχολικού βιβλίο. Αργότερα (νομοθετικό διάταγμα 4320/1963) αυτός ο οργανισμός μετονομάστηκε σε ΟΕΔΒ (Οργανισμός Έκδοσης Διδακτικών Βιβλίων). Μία τακτική η οποία εφαρμόζεται μέχρι την εποχή μας. Σήμερα ο ΟΕΔΒ έχει αντικατασταθεί από το ΙΤΥΕ “Διόφαντος”.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Καψάλης, Α. Γ. & Χαραλάμπους, Δ. Φ. (2008). Σχολικά εγχειρίδια. Θεσμική εξέλιξη και σύγχρονη προβληματική. Αθήνα: Μεταίχμιο
Ματσαγγούρας, Η. (2006). Διδακτικά Εγχειρίδια: Κριτική Αξιολόγηση της Γνωσιακής, Διδακτικής και Μαθησιακής Λειτουργίας τους. Ανακτήθηκε από http://cier.edu.gr/wp-content/uploads/t-7-3.pdf (τελευταία πρόσβαση 7.7.2021)
