Η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στις 25 Μαΐου από αστυνομικό στη Μινεάπολη πυροδότησε ένα παγκόσμιο κύμα αντιρατσιστικών διαδηλώσεων. Μέσα σε αυτή τη χαοτική πύρινη λαίλαπα που έχει ξεσπάσει στις Η.Π.Α., ακολούθησε μια εκστρατεία αποκαθήλωσης αγαλμάτων, τα οποία τιμούν ηγέτες από την εποχή της δουλείας των μαύρων. Μόλις πριν από μία εβδομάδα, χιλιάδες διαδηλωτές βανδάλισαν το άγαλμα του στρατηγού της Συνομοσπονδίας Ρόμπερτ Ε. Λι στο Σάρλοτσβιλ, ως ένδειξη αντίστασης στην αστυνομική βία και στο ρατσισμό.
Φυσικά, η επίθεση στο συγκεκριμένο άγαλμα δεν ήταν καθόλου τυχαία. Το συγκεκριμένο πρόσωπο έχει ταυτιστεί με τη δουλεμπορία και το διχασμό. Οι διαδηλωτές έγραψαν με γκράφιτι συνθήματα όπως «Black Lives Matter» και «Stop White Supremacy» και στη συνέχεια το βανδάλισαν.
Όπως φάνηκε, αυτό το περιαστικό βανδαλισμού ήταν μόνο η αρχή. Λίγες μέρες μετά, ακολούθησαν πολυάριθμα γεγονότα αποκαθήλωσης επιπρόσθετων αγαλμάτων και μνημείων. Στη Βιρτζίνια, το άγαλμα του νομικού, γαιοκτήμονα και ιδιοκτήτη σκλάβων, Ουίλιαμ Κάρτερ Γουίκαμ, αποκαθηλώθηκε. Στο Μαϊάμι, ένα άγαλμα του Κολόμβου βανδαλίστηκε μαζί με αυτό του εξερευνητή Χουάν Πόνθε ντε Λεόν.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο των διαδηλώσεων και βανδαλισμών αναζωπυρώθηκε το debate για το ρόλο των μνημείων. Ο πρόεδρος Τραμπ και μία μεγάλη μερίδα πολιτών μιλάνε για «βανδαλισμό της ιστορίας». Την ίδια ώρα, επίσης μεγάλο ποσοστό βλέπει αυτές τις αποκαθηλώσεις ως πράξεις με βαθύ συμβολισμό ενάντια στο ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις.
Μνημεία και Ιστορία
Στην προσπάθεια ανάγνωσης του παρελθόντος, τα μνημεία φαίνεται πως λειτουργούν ως φωτεινοί σηματοδότες της ιστορίας. Τα μνημεία εξακολουθούν να είναι ζωντανά σύμβολα μιας εποχής, που αν και ανήκουν στο παρελθόν, ξαναζωντανεύουν μνήμες από το «χρονοντούλαπο» της ιστορίας.
Κάποιες φορές, η ιστορική μνήμη για κάποιο λαό είναι βάναυση και αποτρόπαια. Ποιος μπορεί να μην αναφέρει το επιβλητικό «Μνημείο του Ολοκαυτώματος» στο κέντρο του Βερολίνου; Το μνημείο αποτελείται από 2711 πέτρινους πλίνθους, θυμίζοντας τάφους, και είναι αφιερωμένο στη μνήμη των δολοφονημένων Εβραίων από τις δυνάμεις του Χίτλερ.
Άλλες φορές, τα μνημεία αποπνέουν περηφάνια και δόξα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου της Ολυμπίας. Εκεί βρίσκονται πολυάριθμα αρχαιολογικά απομεινάρια της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, που χρησιμοποιούνταν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Έτσι, φαίνεται πως τα μνημεία μπορεί να έχουν δυικό ρόλο. Από τη μία, έχουν τη δυνατότητα να συμβολίζουν υψηλές αξίες. Από την άλλη, μπορούν να λειτουργούν ως σύμβολα μίας ιστορικής περιόδου με μελανά σημεία, ώστε να διδαχτούν οι επόμενες γενιές.
Ωστόσο, η κατάσταση φαίνεται να περιπλέκεται, όταν λαμβάνουμε υπόψιν μας δυο μεταβλητές. Η πρώτη αφορά μια κατηγορία των μνημείων, που είναι τα αγάλματα. Μπορούν τα αγάλματα να λειτουργούν ως παραδείγματα ενάντια στο ρατσισμό ή λόγω της εγγενούς φύσης τους παραπέμπουν αυτόματα στο σεβασμό και τη δόξα; Δεύτερον, τι συμβαίνει με τα λεγόμενα «Μνημεία της Συνομοσπονδίας» των Η.Π.Α.; Μπορούν να λειτουργήσουν ως παράδειγμα προς αποφυγήν ή η Αμερικανική ιστορία μας αποδεικνύει κάτι άλλο;
Επιστροφή στην ιστορία
Τα «Μνημεία της Συνομοσπονδίας» στις Η.Π.Α. αποτελούν αμφιλεγόμενο αντικείμενο συζήτησης, εδώ και πολλά χρόνια. Αφορμή αναζωπύρωσης του θέματος αποτέλεσε αρχικά το μακελειό εννέα Αφροαμερικανών σε μια εκκλησία του Τσάρλεστον, της Νότιας Καρολίνας, το 2015. Λίγες μέρες μετά το συμβάν, κυκλοφόρησαν φωτογραφίες του μακελάρη Ντίλαν Ρούφ, να ποζάρει με τη σημαία των Συνομοσπόνδων Πολιτειών της Αμερικής και να δημοσιεύει ρατσιστικές ύβρεις στο διαδίκτυο.
Δυο χρόνια μετά, τα σύμβολα των Συνομοσπόνδων Πολιτειών εμφανίστηκαν και πάλι στο προσκήνιο στην περίφημη πορεία εθνικιστών, το 2017, στο Σάρλοτσβιλ. Μία ομάδα νεοναζί εισέβαλε στην πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, για να υπερασπιστεί το άγαλμα του ομόσπονδου στρατηγού Ρόμπερτ Ε. Λι. Λίγες μέρες πριν, το δημοτικό συμβούλιο της περιοχής είχε αποφασίσει την αποκαθήλωση του.
Η σημαία των «Συνομοσπόνδων Πολιτειών της Αμερικής», την οποία με περηφάνια κυμάτιζε ο μακελάρης Ρούφ και η ομάδα των Νεοναζί, αποτελεί σύμβολο της αποτυχημένης προσπάθειας 11 πολιτειών της Αμερικής, να διατηρήσουν το θεσμό της δουλείας, δημιουργώντας μία ανεξάρτητη Συνομοσπονδία. Η οικοδόμηση αυτής της Συνομοσπονδίας είχε ξεκινήσει πριν την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στις Η.Π.Α., το 1861, αλλά πήρε σάρκα και οστά μετά την απόφαση του Λίνκολν, να τερματίσει το θεσμό της δουλείας. Όταν οι πολιτείες του Νότου κατάλαβαν τις προθέσεις του Λίνκολν, έβαλαν σε εφαρμογή τη δημιουργία μίας Συνομοσπονδίας, για να προστατεύσουν το status quo. Η ανοχή στο ρατσισμό αποτελούσε το φυσικό κανόνα σε μια καλά ριζωμένη τάξη πραγμάτων.
Εξέλιξη της ιστορίας και σήμερα
O τερματισμός του εμφυλίου πολέμου στις Η.Π.Α., το 1865, φαίνεται πως οδήγησε σε μια σταθεροποίηση της κατάστασης και σε έναν παραγκωνισμό των λεγόμενων «ηγετών του Νότου», που υπερασπίζονταν τη δουλεία. Για πολλές δεκαετίες, τα σύμβολα των Συνομοσπόνδων Πολιτειών φαινόταν ότι είχαν ξεχαστεί. Η αναβίωση τους, ωστόσο, άρχισε όλως τυχαίως να πραγματοποιείται την περίοδο που οι Αφροαμερικανοί άρχισαν να διεκδικούν τα πολιτικά τους δικαιώματα και ελευθερίες.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, παρατηρήθηκε μία εκτεταμένη εκστρατεία ανέγερσης των Συνομοσπόνδων μνημείων και αγαλμάτων. Στη δεκαετία του ’40, πολυάριθμες στρατιωτικές βάσεις ονομάστηκαν προς τιμήν στρατηγών και πολεμάρχων του Νότου. Επιπλέον, όταν σημαντικά δικαιώματα κατοχυρώνονταν για τους μαύρους στις Η.Π.Α., τις δεκαετίες του ’60 και ’70, τότε η δημιουργία Συνομοσπόνδων μνημείων και αγαλμάτων έφτασε στο αποκορύφωμά της.
Σήμερα, στις Η.Π.Α. υπάρχουν περισσότερα από 718 μνημεία και αγάλματα, που εξυμνούν προσωπικότητες του Νότου, χωρίς σε αυτά να περιλαμβάνονται 2.600 νεκροταφεία, 80 κομητείες και πόλεις, 10 στρατιωτικές βάσεις, 9 επίσημες αργίες, αλλά και ονόματα 100 και πλέον δημοσίων σχολείων προς τιμήν της Συνομοσπονδίας.
Γκρεμίζοντας το ρατσισμό ή οικοδομώντας το αύριο;
Είναι φανερό πως η ανέγερση των συγκεκριμένων αγαλμάτων και μνημείων αποτελεί μια συνειδητή προσπάθεια εθνικιστών πολιτών και συγκεκριμένων ομάδων, να αμφισβητήσουν την πρόοδο της Αφροαμερικανικής κοινότητας και να αναθεωρήσουν την Αμερικανική ιστορία.
Οι υπερασπιστές αυτών των συμβόλων βασίζονται στην ίδια λογική των τότε πολεμάρχων του Νότου. Με μεγάλη ευκολία υποστηρίζουν έννοιες όπως «εθνική περηφάνια», «κληρονομιά και παράδοση» και «διατήρηση της ιστορίας», προσπαθώντας να εξευγενίσουν το προφίλ αυτών των ρατσιστικών ιστορικών προσωπικοτήτων.
Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως αυτή η μερίδα των πολιτών δεν αποτελεί τη μειοψηφία. Αποτελεί μία μεγάλη μερίδα των Αμερικανών πολιτών. Είναι η ίδια που τοποθέτησε τον Τραμπ στο τιμόνι της Αμερικανικής προεδρίας. Η Αμερικανική κοινωνία δεν έρχεται απλώς αντιμέτωπη με την ιστορία, αλλά με την ίδια τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο τοξικός διχασμός ανάμεσα σε δημοκρατικούς και συντηρητικούς δεν αποτυπώνεται μόνο στο δυσθεώρητο πολιτικό χάσμα της χώρας, αλλά και στην αποκαρδιωτική ανεπάρκεια των Αμερικανών πολιτών να αποδεχτούν κομμάτια της ιστορίας τους.
Έτσι, ενώ χιλιάδες διαδηλωτές προσπαθούν να γκρεμίσουν το ρατσισμό και να διορθώσουν την ιστορία, την ίδια ώρα η Αμερικανική κοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με μία καινούργια όψη της σύγχρονης πραγματικότητας. Το βαθύ διχασμό, τη βία, αλλά και τη δίψα για αλλαγή.
Πηγές:
Ιt’s a big turning point: is this the end for racist monuments in America?, The Guardian, Τελευταία πρόσβαση: 23/06/2020
Destroying Confederate monuments isn’t ‘erasing’ history. It’s learning from it, The Washington Post,Τελευταία πρόσβαση: 23/06/2020
Weighing up the value of a historic monument,Delta, Τελευταία πρόσβαση: 23/06/2020
«Αμφιλεγόμενα» μνημεία α διαφορές στις εξελισσόμενες διαδηλώσεις για τη δολοφονία Φλόιντ, in.gr, Τελευταία πρόσβαση: 23/06/2020
