
Αστυνομία ηθών: μια φράση από το Κοράνι
Η ιστορία της αστυνομίας ηθών στα διάφορα ισλαμικά κράτη έχει μια κοινή βάση. Κι αυτή είναι μια φράση που συναντάται σε διάφορα σημεία του ιερού βιβλίου των μουσουλμάνων, του Κορανίου. Πρόκειται για το καθήκον:
να διατάζεις το καλό και να απαγορεύεις το κακό
Ωστόσο, αυτό που κάνει εντύπωση είναι η ευκολία με την οποία ερμηνεύθηκε αυτή η φράση και η συνακόλουθη σύνδεση του καλού και του κακού με συγκεκριμένες πρακτικές, σχετιζόμενες με τη θρησκεία. Κι αυτό γιατί η λέξη “καλό” στο Κοράνι αποδίδεται με τη λέξη “maaruf”, που κυριολεκτικά σημαίνει “το γνωστό”, υπονοώντας το αποδεκτό από την κοινωνία, τη συμπεριφορά σύμφωνα με την κοινωνική νόρμα. Από την άλλη πλευρά το “κακό”, που αποδίδεται με τη λέξη “munkar”, αναφέρεται σε πράξεις προσβλητικές για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Μελετητές σημειώνουν, λοιπόν, πως οι πρώτοι ερμηνευτές του Κορανίου συνδέουν το”maaruf” με χαρακτηριστικά μη θρησκευτικά, όπως η ευγένεια ή η χαρά της πίστης στο Θεό. Από την άλλη”munkar” είναι οι πράξεις που αντίκειται στην πίστη στο Θεό, όπως η λατρεία ειδώλων.
Ιστορία της αστυνομίας ηθών: από τους εμπόρους στις γυναίκες
Η επιταγή του Κορανίου προς τους πιστούς του να “προστάζουν το καλό και να απαγορεύουν το λάθος” σύμφωνα με τους ερμηνευτές είναι ένα προσωπικό καθήκον, γνωστό ως hisba. Ορίζεται μάλιστα και μια αστυνομία ηθών, ένα σώμα υπεύθυνο για την τήρηση της hisba. Οι ρίζες αυτού του σώματος αστυνομίας ανιχνεύονται στα πρώιμα χρόνια του Ισλάμ. Καθήκον του ήταν η επίβλεψη στην αγορά, ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα αισχροκέρδειας. Ο ίδιος ο προφήτης Μωάμεθ -όντας ο ίδιος έμπορος- όρισε μερικούς από τους ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος να επιβλέπουν την τήρηση των κανόνων. Και μάλιστα ένας από τους πρώτους επιβλέποντες ήταν γυναίκα.
Είναι στα τέλη του 9ου αιώνα που οι αρμοδιότητες διευρύνονται. Οι muhtasib -όπως ονομάστηκαν- είναι πλέον αξιωματούχοι που “προστάζουν το καλό και απαγορεύουν το κακό”. Απαγορεύουν το “κακό” τιμωρώντας και επαναφέροντας στον “ίσιο δρόμο”.
Οι muhtasib συναντώνται πλέον σε πολλές μουσουλμανικές χώρες, μια αστυνομία ηθών που αλλάζει όσον αφορά το όνομα και την αυστηρότητα. Ελέγχουν και τιμωρούν παραβάσεις όπως η κατανάλωση αλκοόλ, ο συγχρωτισμός ανδρών-γυναικών αν δεν είναι συγγενείς, ο τζόγος, η παράλειψη της προσευχής. Και φυσικά η σεμνή -σύμφωνα με τους εκάστοτε κανονισμούς- περιβολή των γυναικών, ενώ ποινικοποιημένος είναι και ο χορός στο TikTok.
Η ιστορία της αστυνομίας ηθών -όπως και το όνομά της -ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Πάντως αστυνομία ηθών ή ανάλογο σώμα συναντάται σε μια πλειάδα χωρών από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, ως τη Νοτιανατολική Ασία.
Ιράν

Η αστυνομία ηθών (Gasht-e Ershad) στο Ιράν ελέγχει ότι όλες οι γυναίκες κυκλοφορούν στους δρόμους σεμνά ενδεδυμένες. Αυτό αφορά και τις μη-Μουσουλμάνες. Το σεμνό ντύσιμο μεταφράζεται ως χαλαρά ρούχα που δεν διαγράφουν το σώμα και καλυμμένα μαλλιά με τη χρήση χιτζάμπ.
Η Gasht-e Ershad αποτελεί τη συνέχεια μιας επιτροπής με ανάλογα καθήκοντα που δημιουργήθηκε στο Ιράν το 1979, μετά την ισλαμική επανάσταση. Αν και δεν υπάρχουν ακριβείς οδηγίες για τη χρήση του χιτζάμπ, οι γυναίκες που κατά την άποψη των αξιωματικών της αστυνομίας ηθών παραβαίνουν τους κανόνες δύναται να συλληφθούν και να οδηγηθούν σε κέντρα κράτησης. Σε ένα τέτοιο κέντρο οδηγήθηκε η Μαχσά Αμινί πριν αφήσει την τελευταία της πνοή. Οι κινητοποιήσεις και η παγκόσμια κατακραυγή που ακολούθησε το θάνατό της συγκλόνισαν τον κόσμο. Η χαρμόσυνη είδηση της κατάργησης της αστυνομίας ηθών δυστυχώς διαψεύστηκε.
Σαουδική Αραβία
Η πρώτη μοντέρνα αστυνομία ηθών δημιουργήθηκε στη Σαουδική Αραβία το 1926. Καθήκοντα της Mutawa -όπως είναι γνωστή- είναι ο διαχωρισμός των φύλων σε δημόσιους χώρους, η συμμετοχή στην προσευχή και η σεμνή ενδυμασία των γυναικών.
Ο φανατισμός και η απολυτότητα της Mutawa στην επιβολή των κανονισμών ξύπνησε φωνές αντίρρησης μέσα κι έξω από τη κράτος. Μια από τις ειδεχθέστερες πράξεις που αποδόθηκε στην Mutawa είναι ο θάνατος 15 μαθητριών το 2002. Τα κορίτσια εγκλωβίστηκαν και πέθαναν σε φλεγόμενο κτίριο καθώς η αστυνομία ηθών απαγόρευσε την έξοδό τους λόγω “άσεμνης περιβολής”.
Αφγανιστάν
Η επάνοδος των Ταλιμπάν στην εξουσία επανέφερε και τους δρακόντειους νόμους της πρώτης τους κυβέρνησης. Το “Υπουργείο για την Προώθηση της Αρετής και την Πρόληψη του Κακού” ορίζει πως οι γυναίκες πρέπει να καλύπτουν τα πρόσωπά τους και να συνοδεύονται από κάποιον άντρα συγγενή, όταν ταξιδεύουν μακρύτερα από 72 χιλιόμετρα. Οι δημόσιες εκτελέσεις και ξυλοδαρμοί των παραβατών του προηγούμενου καθεστώτος δεν επέστρεψαν -ακόμη.
Ινδονησία
Η Wilayatul Hisba ή αστυνομία της Σαρίας έχει εξουσία μόνο στους μουσουλμάνους της ημιαυτόνομης επαρχίας Aceh στην Ινδονησία. Η ιστορία αυτής της αστυνομίας ηθών ξεκινά το 2001. Στόχος είναι και πάλι οι γυναίκες που πρέπει να φορούν μαντίλα και φαρδιά ρούχα. Ωστόσο, η παράβαση των κανονισμών σχετικά με τα ρούχα δεν οδηγεί σε κράτηση, αλλά τις περισσότερες φορές σε δημόσια επίπληξη.
Νιγηρία
Η αστυνομία ηθών στη Νιγηρία ονομάζεται Hisbah Corps και δραστηριοποιείται στον μουσουλμανικό βορρά. Δεν έχει καμία δύναμη στο χριστιανικό νότιο τμήμα της χώρας, ενώ πουθενά στη Νιγηρία δεν έχει το δικαίωμα να συλλάβει πολίτες που δε συμμορφώνονται με τους κανονισμούς. Κανονισμούς οι οποίοι βασίζονται στην ερμηνεία του Κορανίου, που διαφέρει από περιοχή σε περιοχή.
Μπορεί τα ονόματα να αλλάζουν. Μπορεί οι ποινές κι οι τιμωρίες να μην έχουν την ίδια αυστηρότητα ή σκληρότητα. Μα αυτό που είναι κοινό είναι η στέρηση της ελευθερίας. Γιατί η ιστορία της αστυνομίας ηθών είναι στενά συνυφασμένη με την καταπίεση των γυναικών και των μειονοτήτων.
Πηγές:
Akyol M., (2022). The Dubious Roots of Religious Police in Islam. Cato Institute. Ανακτήθηκε από: www.cato.org (τελευταία πρόσβαση: 08/04/2023)
Robinson K., (2023). Iran Isn’t the Only Country With Morality Police. Council on Foreign Affairs. Ανακτήθηκε από: www.cfr.org (τελευταία πρόσβαση: 08/04/2023)