Η ηθική φιλοσοφία του Επίκουρου (341 – 270 π.Χ.) είναι ένα σύνολο πνευματικών ιδεών, με φιλοσοφική συνέπεια, οι οποίες έχουν επινοηθεί με σκοπό να διδάξουν για το πώς πρέπει να σκέφτεται ένας φιλοσοφημένος άνθρωπος. Οι φιλοσοφικές αλήθειες που εκφράζονται σε όλο το σύνολο του επικούρειου φιλοσοφικού έργου, έχουν μια ηθική βάση, η οποία στηρίζεται σε λέξεις που δημιουργούν συμπεράσματα. Οι λέξεις αυτές δημιουργούν και την <<επικούρεια ορολογία>> για φιλοσοφικές έννοιες.
Σε μια φιλοσοφική του πρόταση ο Επίκουρος γράφει: <<Οι φυσικές επιθυμίες που δεν προξενούν πόνο, αν δεν ικανοποιηθούν, αλλά καταβάλλεται έντονη προσπάθεια να ικανοποιηθούν, προέρχονται από ματαιοδοξία. Και δεν διαλύονται όχι χάρη στη φύση τους αλλά εξαιτίας της ματαιοδοξίας του ανθρώπου>>. Η φιλοσοφική αυτή πρόταση εκδηλώνει την αρχή των βάσεων, δηλαδή την ηθική της επικούρειας φιλοσοφίας. Η αρχή αυτή βασίζεται στις επιθυμίες των ανθρώπων, οι οποίες στηρίζονται στα συναισθήματά τους. Σκοπός της επικούρειας φιλοσοφίας είναι μέσα από αυτές τις διδαχές – προτάσεις, ο ασκούμενος της φιλοσοφίας, να αναγνωρίζει την πηγή του κακού, που είναι η ματαιοδοξία.
Αναφέρει λοιπόν ο Επίκουρος: <<Από τις επιθυμίες άλλες είναι φυσικές και αναγκαίες αλλά φυσικές και όχι αναγκαίες αλλά φυσικές και όχι αναγκαίες και άλλες, τέλος, ούτε φυσικές ούτε αναγκαίες αλλά γεννιούνται από την ματαιδοξία>>. Οι λέξεις κλειδιά λοιπόν που υπάρχουν στην ηθική επικούρεια φιλοσοφία είναι: <<επιθυμίες>> και <<ματαιοδοξία>>.
Όταν οι επιθυμίες κατακλείζονται από ματαιοδοξία (που είναι γενικά η κυριαρχία του φόβου) δεν βοηθούν στην κατάκτηση της ευδαιμονίας – δηλαδή στην επικράτηση του καλού κι ευχάριστου. Για τον Επίκουρο η ευδαιμονία έχει άμεση σχέση με την ηδονή. Όπως αναφέρει: <<Όριο του μεγέθους των ηδονών είναι η εξάλειψη κάθε πόνου. Όπου είναι παρούσα η ηδονή και για όσο διάστημα είναι παρούσα δεν υπάρχει τίποτα που να προξενεί πόνο ή λύπη ή και τα δύο μαζί>>. Όλο αυτό συνδέεται με την εξής διδασκαλία: <<Δεν είναι δυνατόν να ζούμε ευχάριστα, χωρίς να ζόυμε συνετά, σωστά και δίκαια ούτε να ζούμε συνετά, σωστά και δίκαια, χωρίς να ζούμε ευχάριστα. Γιατί όποιος δεν τα έχει αυτά, δεν μπορεί να ζήσει συνετά, σωστά και δίκαια, δεν είναι δυνατόν να ζήσει ευχάριστα>>.
Γενικά η φιλοσοφία του Επίκουρου έχει χροιά επεξηγηματική και αμφισβητήσιμη. Αυτό φαίνεται αν μελετήσει κάποιος το ηθικό μέρος της φιλοσοφίας, όπου βρίσκεται ολόκληρη η διδασκαλία του Επίκουρου. Ως θεωρητική επεξήγηση για τη σχέση μεταξύ του ίδιου του ανθρώπου και των προβλημάτων που πηγάζουν από τον συναισθηματικό του κόσμο (την ψυχή) είναι το εξής γνωμικό: <<Το ον που είναι μακάριο και άφθαρτο [δηλαδή έχει κατακτήσει την ευδαιμονία] ούτε έχει προβλήματα το ίδιο ούτε δημιουργεί σε οποιοδήποτε άλλο ον. Έτσι δεν επηρρεάζεται ούτε από οργή ούτε από εύνοια. Διότι όλα τα παρόμοια πράγματα υπάρχουν στα αδύναμα όντα>>.
Ας μη λησμονούμε ότι η επικούρεια ηθική διδασκόταν στον Κήπο, την Φιλοσοφική Σχολή του Επίκουρου, με σκοπό την κατάκτηση της ευδαιμονίας. Η ευδαιμονία είναι μια κατάσταση που προσφέρει θεραπεία στην ψυχή. Και πηγάζει εφόσον έχει συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος τις λέξεις: ηδονή – οδύνη, ον (διαίρεση ψυχής και σώματος).
Μέσα από μια σειρά επεξηγήσεων, διδασκαλίας περί ηθικής αλλά και γνωμικών, ο Επίκουρος, εκφράζει και τα εξής: 1. <<Από τα αγαθά που παρέχει η σοφία για τη μακαριότητα της ζωής στο σύνολό της, το μέγιστο είναι η απόκτηση της φιλίας>>, 2. <<Η ίδια η σκέψη που με καθησύχασε ότι δεν υπάρχει κανένα κακό αιώνια και πολύχρονο, αναγνωρίζει πως η μέγιστη ασφάλεια όπου επιτυγχάνονται μέσα σε αυτά τα συγκεκριμένα όρια είναι η φιλία>>. Εκφράζει, έτσι, με αυτό το φιλοσφικό απόφθεγμα, όχι μόνο για τη στενή φιλία ως μια ιδέα, αλλά γενικά για τη συμφιλίωση που πρέπει να υπάρξει μεταξύ μυαλού (σκέψη) και ψυχής/σώματος (κυρίως το αίσθημα του κακού). Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από το αίσθημα της φιλίας, το οποίο πηγάζει από τα άδυτα της ψυχής του ανθρώπου.
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο συναισθηματισμός του ανθρώπου πρέπει να έχει όρια που δεν βλάπτουν το σώμα (τη σάρκα), αλλά αγγίζουν τη λογική της ηδονικής σκέψης. Η ηδονική σκέψη έχει άμεση σχέση με την ψυχή, το άυλο μέρος του ανθρώπινου σώματος που καθοδηγείται από το μυαλό. Γνωρίζοντας καλά λοιπόν όλες τις σχέσεις που μπορούν να προκύψουν και να εξουσιάσουν την σκέψη μας, ο Επίκουρος, με βάση την ηθική, δημιούργησε γνωσιοθεωρητικές ιδέες που βοηθούν στην θεραπεία της ψυχής.
Τέλος τόσο η ζωή του Επίκουρου όσο και το έργο του παραμένουν στο επίπεδο της Φιλοσοφικής Τέχνης, παρόλο που για την εποχή τους (συν)υπήρξαν ως επιστημονικές πραγματείες.
Πηγή
Ζωγραφίδης, Γιώργος. (2009). Επίκουρος Ηθική Η Θεραπεία Της Ψυχής. Αθήνα: Ζήτρος
