Η λέξη «συκοφάντης» είναι μια διαδεδομένη λέξη τόσο στην ελληνική όσο και σε άλλες γλώσσες. Η σημασία της όμως δεν ήταν πάντα η ίδια. Ετυμολογικά, η λέξη ‹συκοφάντης» αποτελείται από τις λέξεις σῦκον+ φαίνομαι. Κι όμως η λέξη αυτή σχετίζεται με το γνωστό φρούτο, όπως θα δούμε παρακάτω.
Ερμηνείες
Η κύρια ερμηνεία της λέξης (στην οποία συμφωνούν όλα τα ελληνικά λεξικά) συκοφάντης είναι αυτός που εξαπολύει ψευδείς κατηγορίες εναντίον άλλου προσώπου. Η σημασία, όμως, της λέξης στην αγγλική γλώσσα είναι λίγο διαφορετική. Σύμφωνα με το λεξικό του Cambridge συκοφάντης είναι ο άνθρωπος που επαινεί ισχυρούς ή πλούσιους ανθρώπους μέσω «κολακειών», συνήθως για να αποκομίσει κάποιο όφελος. Πάντως το κύριο νόημα και στις δύο γλώσσες είναι ότι ο συκοφάντης είναι ένας ψεύτικος, κίβδηλος άνθρωπος που καλοπιάνει με όμορφα αλλά ψεύτικα λόγια άλλους ανθρώπους με στόχο το προσωπικό κέρδος. Στα αγγλικά δίνεται έμφαση στα ύπουλα μέσα που χρησιμοποιεί αυτός ο άνθρωπος ενώ στα ελληνικά στον σκοπό αυτού του ανθρώπου που είναι η προσωπική του ωφέλεια.
Αρχαιότητα
Η λέξη προέρχεται από τις λέξεις σῦκον και φαίνομαι. Στο έργο του Αθήναιου του Ναύκρατη Δειπνοσοφισταί γίνεται η πρώτη αναφορά σε συκοφάντες. Εκείνη την εποχή απαγορευόταν η εξαγωγή των σύκων από την γη της Αττικής για να μπορούν να τα απολαμβάνουν αποκλειστικά οι κάτοικοι. Υπήρξαν όμως αρκετοί άνθρωποι που εντοπίστηκαν να κάνουν εξαγωγή σύκων κρυφά και εκείνοι που έδιναν πληροφορίες εναντίον τους ενώπιον των δικαστών ονομάστηκαν συκοφάντες. Η λέξη συκοφάντης προέκυψε από αυτούς που έδειχναν τα σύκα, που φανέρωναν την παράνομη δραστηριότητα στις αρχές. Όμως τι προνόμια λάμβαναν οι συκοφάντες προδίδοντας τους συμπολίτες τους; Σύμφωνα με το αρχαίο αθηναϊκό δίκαιο, σε περίπτωση επιβεβαιωμένης κατηγορίας, ως αποζημίωση, ο κατήγορος λάμβανε ποσό ίσο με πρόστιμο που επιβαλλόταν στον δράστη.
Επίσης, στους Αχαρνείς του Αριστοφάνη γίνεται αναφορά στους συκοφάντες όπου ο Συκοφάντης εμφανίζεται ως πρόσωπο της κωμωδίας. Ως συκοφάντης τότε, αναφέρονταν ο δημόσιος κατήγορος, αυτός που έκανε καταγγελία στους δικαστές τις παράνομες δραστηριότητες τρίτων όπως λαθρεμπόριο, φοροδιαφυγή, παράνομο πλουτισμό κλπ. Αργότερα ήταν αυτός που εκβίαζε πλούσιους πολίτες για πραγματικά ή για ανύπαρκτα αδικήματά τους (αυτή την αρνητική σημασία είχε τότε ο όρος στην εποχή του Αριστοφάνη).
Σύμφωνα όμως με τον Ζηνόδωρο τον γραμματικό του 2ου αιώνα π.Χ. η λέξη δεν είχε τόσο αρνητική σημασία. Τα σύκα ήταν ο αγαπημένος καρπός των Αθηναίων ενώ υπήρχαν αρκετοί που πήγαιναν στους αγρούς και έβλεπαν αν ωρίμασαν τα σύκα. Όποιος έφερνε πρώτος την είδηση ότι τα σύκα της χρονιάς είχαν ωριμάσει, αυτός ονομαζόταν αρχικά συκοσκόπος και αργότερα συκοφάντης, και από εκεί βγήκε η έκφραση ότι συκοφάντης ήταν όποιος έχωνε τη μύτη του στην ιδιωτική ζωή των άλλων. Όπως πριν εξέταζε τα κλαδιά της συκιάς για να δει αν ωρίμασε ο καρπός της έτσι ανακατεύονταν και στις ζωές των άλλων.
Η πολυτιμότητα του σύκου
Το σύκο ήταν το τρίτο σημαντικότερο προϊόν στη ζωή των αρχαίων Αθηναίων μετά το σταφύλι και το λάδι. Αποτελούσε βασικό μέρος της διατροφής των Αθηναίων καθώς χρησίμευε ως γλυκαντικό. Επίσης, χρησίμευε και στη λατρεία του θεού Διονύσου και της θεάς Δήμητρας. Το εμπόριο και η εξαγωγή των σύκων ελέγχονταν από το κράτος ενώ ταυτόχρονα αποτελούσαν πηγή σημαντικών εσόδων. Απαγορεύονταν όμως η εξαγωγή τους από ιδιώτες. Το σύκο θεωρούνταν είδος πολυτελείας και τροφή των πλουσίων τόσο στον αρχαίο κόσμο όσο και στο Βυζάντιο λόγω της ιδιαίτερης γεύσης του.
Πηγές:
Pintzas Monzani, G. (2025). The Ancient Greek Story Behind The Word “Sycophant”. Greek Reporter. Ανακτήθηκε από: www.greekreporter.com (Τελευταία πρόσβαση στις 2/6/2025)
Πίττας, Γ. (2022). Σύκο, το φρούτο των αρχαίων Ελλήνων. Athens voice. Ανακτήθηκε από: www.athensvoice.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 2/6/2025)
Sycophant: Ανακτήθηκε από: www.dictionary.cambridge.org (Τελευταία πρόσβαση στις 2/6/2025)
