Για την πτώση της Τροίας γνωρίζουμε από την Ιλιάδα του Ομήρου. Εκτός από το ερώτημα που τίθεται για το τι ανήκει στη σφαίρα της πραγματικότητας και του μύθου σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο και την πτώση της Τροίας, από τι καταστράφηκε πραγματικά η πόλη της Τροίας; Έχουν έρθει στο φως στοιχεία που συνδέουν τον αφανισμό της άλλοτε ένδοξης πόλης με κάποια φυσική καταστροφή και όχι τόσο από τις αλλεπάλληλες στρατιωτικές επιδρομές.
Η «επική» πτώση του Ιλίου
Η Τροία ή αλλιώς Ίλιον έπεσε τον Ιούνιο του 1184 π.Χ. μετά από δεκαετή πολιορκία από τον στρατό των Αχαιών. Ο Τρωικός πόλεμος έχει επιβεβαιωθεί από τους αρχαιολόγους καθώς στην περιοχή έχουν βρεθεί ίχνη από κάρβουνο (που χρονολογούνται γύρω στο 1250 π.Χ.), αιχμές από δόρατα και βέλη, καθώς και οστά ανθρώπων και αλόγων, στοιχεία που μαρτυρούν πολεμική σύγκρουση την εποχή που συνέβη ο Τρωικός πόλεμος.
Ο πόλεμος με ένα τέχνασμα του ευφυούς και πολυμήχανου Οδυσσέα και συγκεκριμένα με την κατασκευή ενός μεγάλου ομοιώματος ξύλινου κούφιου αλόγου, του Δούρειου Ίππου. Το άλογο θεωρούνταν ιερό ζώο για τους Τρώες ενώ μάλιστα πίστευαν ότι αν το μετακινούσαν στο εσωτερικό της πόλης τους θα σταματούσε η πολιορκία. Το είχε φτιάξει ο μηχανικός Επειός, με την καθοδήγηση της Αθηνάς και στο εξωτερικό του είχε την εξής επιγραφή: «Αφιερωμένο στην Αθηνά από τους Έλληνες, για την επιστροφή τους στην πατρίδα». Στον Δούρειο Ίππο είχε μπει μια ομάδα Αχαιών με επικεφαλής τον Οδυσσέα, ενώ ο υπόλοιπος στρατός έκαψε το στρατόπεδο. Για να πιστέψουν οι Τρώες ότι η αποχώρησή τους είναι οριστική, έπλευσαν για την Τένεδο. Οι Τρώες βλέποντας το εγκαταλελεμμένο στρατόπεδο πίστεψαν πως είχε λήξει η πολιορκία, ενώ θεώρησαν ότι έπρεπε να μετακινήσουν τον Δούρειο Ίππο στον εσωτερικό της πόλης.
Κάποιοι Τρώες είχαν αντιρρήσεις καθώς θεωρούσαν ότι είναι καταραμένο και έπρεπε να απαλλαγούν από αυτό. Μάλιστα και η ίδια η κόρη του βασιλιά της Τροίας, Πρίαμου, Κασσάνδρα και ο ιερέας του Ποσειδώνα Λαοκόων προειδοποίησαν ότι θα έφερνε συμφορά στην πόλη. Οι Τρώες τελικά γεμάτοι ενθουσιασμό αποφάσισαν να μεταφέρουν εντός των τειχών τον Δούρειο Ίππο ενώ αμέσως μετά ξεχύθηκαν στους δρόμους της πόλης για να γιορτάσουν την επιτυχή έκβαση του πολέμου. Κατά τα μεσάνυχτα βγήκαν οι στρατιώτες που βρίσκονταν στον Δούρειο Ίππο και επιτέθηκαν στην πόλη. Οι Έλληνες αιφνιδίασαν τους Τρώες σκοτώνοντας τον πληθυσμό της πόλης που εκείνη την ώρα κοιμόταν στα σπίτια του. Η πόλη λεηλατήθηκε για δύο μέρες και τελικά καταστράφηκε από τους Έλληνες.
Περιβαλλοντικά προβλήματα
Η πόλη της Τροίας βρίσκονταν (σύμφωνα με τις ανασκαφές του Σλήμαν το 1870) πάνω σ’ ένα λόφο (στο Χισαρλίκ), κοντά στον Ελλήσποντο, στα σύγχρονα Δαρδανέλια, τον στενό δίαυλο μεταξύ Αιγαίου και Μαύρης Θάλασσας. Υπήρξε μια ακμάζουσα πόλη η οποία το χρονικό διάστημα από το 2500 έως το 2300 π.Χ. είχε εξελιχθεί από έναν μικρό οικισμό σε ένα σημαντικό κέντρο στη βορειοδυτική Ανατολία. Ξεχώριζε από τις πόλεις της εποχής του Χαλκού καθώς διέθετε μεγάλα δημόσια κτήρια, τακτοποιημένους δρόμους και διακριτές συνοικίες.
Παρά την μεγάλη άνθιση της δεν άργησαν να ξεκινήσουν και τα προβλήματα. Σημαντικό ρόλο στην άνοδο της Τροίας είχε παίξει η μαζική παραγωγή. Εμπνεόμενοι από τα πρότυπα της Μεσοποταμίας, οι Τρώες υιοθέτησαν τον κεραμικό τροχό, με τον οποίο άλλαξε εντελώς ο τρόπος κατασκευής των αγγείων. Τα τρωικά αγγεία έγιναν σύντομα πολύ δημοφιλή ενώ μάλιστα ξεκίνησε η μαζική παραγωγή και το εμπόριο τους εκτός των συνόρων της πόλης.
Η τόσο μεγάλη παραγωγή κεραμικών αγγείων οδήγησε στην εξάντληση των φυσικών πόρων. Προκειμένου να κατασκευαστούν μεγάλα κτίρια χρειάζονταν τεράστιες ποσότητες ασβεστόλιθου που αντλούνταν από τα κοντινά λατομεία, ενώ οι όχθες των ποταμών σκάβονταν για πηλό που ήταν το κύριο υλικό για τους κεραμικούς φούρνους, ενώ τα δάση υλοτομούνταν διαρκώς για ξυλεία και καύσιμα. Το περιβάλλον είχε επιβαρυνθεί αρκετά. Όσον αφορά τη γεωργία, οι Τρώες δεν χρησιμοποιούσαν βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας όπως η αμειψισπορά ενώ καλλιεργούσαν ποικιλίες σιτηρών φτωχές σε θρεπτικά συστατικά με αποτέλεσμα να εξαντληθεί το έδαφος και να γίνει άγονο. Επιπλέον, τα χωράφια εκτείνονταν μέχρι και σε απότομες πλαγιές προκαλώντας διάβρωση και απογύμνωση από την πυκνή βλάστηση που υπήρχε εκεί. Τα κοπάδια προβάτων και κατσικιών που έβοσκαν στα ορεινά λιβάδια, κατέστρεφαν τη βλάστηση προκαλώντας ταυτόχρονα και φθορά στο έδαφος. Κατ’ επέκταση υποβαθμίστηκε η ποιότητα του εδάφους ενώ μειώθηκε και η βιοποικιλότητα.
Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο περίπου το 2300 π.Χ. όταν ξέσπασε μια πυρκαγιά που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης. Τα μεγάλα κτίρια εγκαταλείφθηκαν και στη θέση τους εμφανίστηκαν μικρότερα σπίτια και αγροικίες. Ο συνδυασμός της φυσικής καταστροφής (με την εξάντληση των φυσικών πόρων και τη διάβρωση του εδάφους) με την πείνα και γενικότερα την κοινωνική αναταραχή οδήγησαν στην αποδυνάμωση της Τροίας. Κάποια στιγμή επανήλθαν οι ισορροπίες στην Τροία τόσο στο περιβάλλον όσο και στο κοινωνικό επίπεδο χωρίς όμως να φτάσει στο επίπεδο του ένδοξου παρελθόντος.
Πηγές:
Neil, C. (2023) “Troy’s Fall: Myth or Historical Reality?” History hit. Ανακτήθηκε από: www.historyhit.com (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2025)
«11 Ιουνίου 1184 π.Χ.: Άλωση της Τροίας από τους Έλληνες». (2020). Tribune Ανακτήθηκε από: www.tribune.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2025)
Κανέλλος, Θ. (2023) «Τροία: Ο μύθος της χαμένης πολιτείας.» Enikos.gr. Ανακτήθηκε από: www.enikos.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2025)
Μηχανή του χρόνου (2025) «Η άγνωστη πτώση της Τροίας. Πώς η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων οδήγησε στην κατάρρευση.» Ανακτήθηκε από: www.mixanitouxronou.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2025)
